O szpitalu obłąkanych w Warszawie (tak zwanym Bonifraterskim). (Wyjątek z listu pisanego z Warszawy na wieś)
p. 309-312
Texte intégral
1Zwiedziłem nareszcie to miejsce rozpaczy i cierpień. Przyjacielu, jakże ci je opiszę! Serce drży na wspomnienie tego wszystkiego, com widział, i drżąca ręka zaledwie zdoła skreślić te słów kilka. O! Ktokolwiek z śmiertelnych napojony jest tylko myślą własnej wielkości, niech tu przybędzie i po kilkochwilowym pobycie niech wyzna: czyli człowiek pozbawiony najszlachetniejszej, wyłącznej sobie ozdoby, władzy zdrowego myślenia, nie staje się przez ogołocenie jej istotą zupełnego politowania godną? Nie wiem, czy to, co serce me czuje, potrafię ci skreślić – lecz słuchaj.
2W tych dniach wzięła mnie chętka zwiedzenia w mowie będącego szpitala. Udałem się w tym zamiarze do ks. prowincjała tegoż zgromadzenia. Szanowny ten starzec, styrany wiekiem i trudem, przychylić się zechciał do mojej prośby, a nawet posunął gościnność swoją do osobistego oprowadzenia mnie po salach. Com widział, powiem.
3Za opuszczeniem jego celi obszerne potrzeba było przebyć korytarze. Spostrzegłem na nich ludzi, spokojnie przechadzających się w schludnych szlafrokach; ostre ich jednak spojrzenie natchnęło mnie jakąś obawą. – Czyli to nie są obłąkani?..., w tej chwili ozwałem się z cicha do szanownego kapłana. – Tak jest, wyrzekł on, lecz tacy, którzy z powodu łagodności swojej choroby lub posuniętej daleko kuracji na większe zasługują względy.
4Ośmielony nieco, pojrzałem na nich. Jeden, poważny ruch zachowując, rachował coś sobie na palcach, drugi kiedy niekiedy w baletniczym sposobie układał nogi, słowem – wszyscy oddzielny sobie mieli charakter, który według lekarskiego zdania najmniejszej nie przedstawiał obawy. Uspokoiłem się i ja nieco. Postępowałem dalej. Raptem drzwi otworzono przed nami. W obszernej sali, naokoło otoczonej nader porządnymi łóżkami, okazało mi się grono kilkudziesięciu wariatów, którzy spokojnie około siebie przechadzając i rozmawiając się wspólnie, tworzyli niejako wyłączną Rzeczpospolitę. Zadrżało mi serce, wstępując w rzeczoną salę. – Nie lękaj się Wpan1 niczego, rzekł do mnie szanowny oprowadziciel, ci wszyscy obłąkani nic Wpanu złego nie uczynią. Możesz przejść śmiało pomiędzy nimi. Używają oni w tej chwili umysłowego wytchnienia. Moja wreszcie osoba stanie się Wpanu rękojmią. – Widok tak poważnego starca, z podobną odwagą postępującego wpośród kilkudziesięciu obłąkanych, natchnął i mnie odwagą. W czasie naszego przechodu wszyscy obłąkani pozdejmowali z głowy okrycia; kilku nawet, podówczas z powodu przejścia paroksyzmu spokojnych, wyrzekło: Oto ten kapłan prawdziwym jest naszym Ojcem. – On się poświęcił dla nas. – Wdzięczność, wdzięczność jemu, ozwało się kilka słabych i rozpaczających głosów.
5Odwiedziwszy jeszcze kilka sal innych, w ostatniej znaleźliśmy kilku młodzieńców zaledwie 14 lat wieku liczących. O, jakże to smutnie działało na umysł mój!... I ciż to ludzie, którzy dopiero na świat wychodzą, już w tak okropnym sposobie zawiązanym go przed sobą widzą?
[***]
6Komórki, w których obłąkanych zamykają w czasie następującego paroksyzmu, okropny dla serca czułego przedstawiają widok. Jest ich ogółem jedenaście – niestety, zawsze zajęte. Mocne, drewniane kraty częstokroć im słabą bywają zaporą; tak fizyczne obłąkanych siły w paroksyzmie są powiększone.
7Namieniliśmy wyżej, że w czasie umysłowego wytchnienia chorzy w jednej zgromadzeni są sali. Lecz ciągle nad nimi czuwa kapłan, któremu z kolei ten obowiązek przychodzi. Jeżeli jakowy chory wzrokiem, ruchem, krzyknięciem lub słowem okaże zbliżającą się chwilę paroksyzmu, natychmiast znajdujący się tam pomocnicy ujmują go i zaprowadzają do komórki. Niełatwo im wprawdzie przychodzi dopełnić tego. Wzmożone siły fizyczne chorego silny częstokroć stawiają opór usiłowaniom trzech albo czterech osób. W ostatecznym razie wypada potrzeba użycia więzów, za pomocą dopiero których chory, wśród konwulsyjnych ruchów i okropnego wrzasku, doprowadzonym bywa w miejsce właściwe.
8Myli się każdy, który by mniemał, że do poskromienia zbytecznych uniesień w czasie paroksyzmu używane są razy. Jeżeli chory zbyt dokazuje, prowadzą go wówczas do urządzonej oddzielnie łazienki, tam go wsadzają w wannę, ciepłą napełnioną wodą. Po kilku chwilach otworzona rura, która około sufitu nad wanną albo raczej mówiąc nad chorym się wznosi, upuszcza w jednym oka mgnieniu na jego głowę pewną część wody jak lód zimnej. Środek ten nadzwyczajne czyni wrażenie na obłąkanym. Zrywa się z miejsca, krzyczy, ale natychmiast bywa przytrzymanym. Po chwilach kilku następuje wytrysk drugi i tak następnie. Podobna kąpiel skuteczny na chorym czynić ma skutek.
9Dziwną zaiste jest rzeczą, z jaką łagodnością postępują z nimi miejscowi księża. Zwiedzając komórki, w jakich sadzeni byli obłąkani w czasie frenezji, widziałem jednego, który właśnie w chwili mijającego paroksyzmu upraszał dozór mającego księdza, ażeby go wypuścił i przewiódł na salę ogólną. „Jakżeż ja to mogę uczynić? – ozwał się kapłan – tyś przez noc całą oka nam nie dał zmrużyć. Dokazywałeś wiele. Ale może się i poprawisz. Ufam twojemu przyrzeczeniu”; to wymówiwszy, otworzył kratę, ujął za rękę chorego i sam z nim przebywszy długi korytarz, wszedł do obszernej sali, w której znajdowało się kilkudziesiąt jego towarzyszy.
10Trudnym jest do pojęcia to zaufanie, które każdy chory pokłada w miejscowym kapłanie. Jakkolwiek dopuściłby się ostateczności na obcej osobie, wolnieje w swoim zapale, nawet i w czasie paroksyzmu, na widok księdza. Czyli to przyzwyczajenie, czy przestrach, czyli nareszcie skupienie reszty władz umysłowych działa, rzecz trudna do odgadnięcia.
[***]
11O ile powziąść mogłem wiadomości, klasztor ten założony został r. 1649 przez biskupa kijowskiego Tomasza Wieyskiego2. Z początku przyjmowano tam chorych na wszelkie słabości, dopiero w r. 1796 rząd pruski przemienił go w szpital wyłącznie poświęcony obłąkanym3. Znajduje się tam obecnie 75 chorych. Paroksyzmy niektórych trwają od czterech do pięciu dni, czasami nawet i tydzień. Szanowny miejscowy prowincjał zawiadomił mnie, iż z zakochanymi i uczonymi najcięższa jest praca. – Niektórzy chorzy używają już tam trzydziestoletniej kuracji. W ciągu bieżącego roku umarło osób 12. Zadziwiającą jest przecież równie usilność lekarza, jako i pieczołowitość księży. Od 1820 roku, czyli w ciągu lat dziewięciu, wyszło stamtąd 443 zupełnie uzdrowionych osób; w tymże przeciągu czasu umarło 122. Ci, którzy przez psów wściekłych szkodliwie pod względem zdrowia bywają pogryzieni, tu także znajdują przytułek.
Notes de bas de page
1 Tj. Wielmożny Pan.
2 Prawdopodobnie, przeglądając dokumenty, autor błędnie odczytał U (lub V) jako W. Biskupem tym był Tomasz Ujejski (1612–1689); w roku 1649 sprowadził Bonifratrów do Warszawy. Klasztor zajął obecną lokalizację (dziś przy ul. Bonifraterskiej) jednak znacznie później, bo w roku 1728.
3 Stwierdzenie to jest zgodne z prawdą. Jak jednak informuje Z. Podgórska‑Klawe (Od ho spicjum do współczesnego szpitala, Wrocław 1981, s. 45), co najmniej do roku 1825 obłąkani stanowili jedynie większą część przyjmowanych tam pacjentów.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.