Wspomnienia z pobytu w Szpitalu Ujazdowskim w roku 1829
p. 294-298
Texte intégral
1Każda sala szeregowców itd. mieściła 36 do 50 chorych, którzy cierpieli rzekomo na tę samą chorobę. Pokoje oficerów były różnej wielkości i w jednym obszernym lokalu leżało nieraz siedmiu kolegów, spętanych różnymi cierpieniami, którzy się jednak skupiali do wesołej kompanii przy grze w karty, jeśli stan zdrowia poszczególnych z nich pozwalał na zbliżenie się do jakiegoś łóżka.
2Rosjanin i Polak muszą grać w karty aż do śmierci – do śmierci w lazarecie, i uważaliby się za bardzo szczęśliwych, gdyby mogli zacząć z kostuchą partyjkę o dalszy ciąg swego życia, w najmocniejszym przekonaniu, że uda im się na drodze jakiegoś podstępu wyszachrować od przeciwnika parę lat życia.
3Kwadrat po prawej ręce, patrząc od wejścia do Ujazdowa, był rosyjskim – przeciwległe skrzydło polskim lazaretem; były one w swym urządzeniu jak i pod względem zarządu całkowicie różne, chociaż podlegały kontroli wspomnianych już pułkowników1.
4Lazaret polski znany był powszechnie jako lepszy, wyżywienie chorych było tam bardziej staranne, leczenie bardziej skuteczne, bielizna delikatniejsza, kąpiele bardziej czyste, a obchodzenie się z chorymi bardziej ludzkie.
5Celem rozróżnienia chorych w tłumie w ogrodzie także ich szlafroki były odmienne. Polacy nosili białe, Rosjanie szare – w zimie z sukna albo flaneli, w lecie z drelichu.
[***]
6Na sąsiednim łóżku miano komuś upuścić krew, co było głównym zabiegiem w lazarecie. Pojawili się dwaj pielęgniarze: para inwalidów, którzy przeżywali tutaj resztkę swych dwudziestu lat służby. Podobni byli do bandytów z pogranicza Arkadii2, a z ich grubych rysów wyzierała jasno nienawiść do ludzi.
7Münchhausen3 przyglądał się uważnie. „Niech pan uważa, jak oni obchodzą się z tym biedakiem! – zaśmiał się, siadając na moim łóżku. – Ale niech się pan nie boi, jego koszulę będą szanować, bo to kosztuje pieniądze. Tutaj raczej odpiłują komuś ramię, niż rozedrą rękaw państwowej koszuli, bo te trzeba by odkupić, a to kosztuje pułkownika żywą gotówkę! Proszę popatrzeć na felczera, nazywam go doktor Faust, bo używa pięści [Faust] gdzie tylko popadnie, a wczoraj, kiedy jego instrument nie chciał ciąć, otworzył żyłę zwyczajnym kozikiem do temperowania piór. To prawdziwie rosyjskie. Ten wysoki, chudy pielęgniarz pochodzi gdzieś znad granicy chińskiej – nazywam go «czarny Piotruś», a na tego drugiego, małego, wołam «głupi Jasio!», wtedy przychodzi niechybnie i oszukuje mnie o parę złotych, kiedy mu polecę, aby mi coś przyniósł. Można tu wszystko dostać, ale te łobuzy biorą dla siebie podwójną cenę”.
8Nadszedł już wieczór, i lekarz tej sali dr Boncewicz4 dokonywał swego obchodu. Moja tablica była niezapisana. Spojrzał na mnie i odezwał się do mnie po francusku, oceniając, że nie jestem rosyjskim rekrutem. Chirurg przyniósł moją kartę i zauważyłem, że doktor zwrócił uwagę na moje nazwisko.
9„To pan jest tym poetą? – zapytał przyjaźnie Polak z serdecznym uśmiechem – i jest pan teraz w czwartym pułku piechoty polskiej?”
10Potwierdziłem, a on mówił dalej, badając wciąż mój puls: „Co skłoniło pana do wstąpienia na służbę rosyjską?”. „Przypadek – odpowiedziałem – mianowicie wybuch wojny z Portą”.
11Wzruszył ramionami i nic nie powiedział. Po badaniu lekarskim stwierdził, że mam zagrożone płuca i zarządził puszczenie krwi.
12„Pańskie bóle głowy wymagają poważnej kuracji – dodał – którą zajmiemy się później”.
13Uścisnął mi ciepło rękę i przeszedł do sąsiada, i dalej wzdłuż całego rzędu.
14Kiedy opuścił salę, zaroiło się koło mnie. „Głupi Jasio” przyniósł drewniane wiadro z kolacją dla chorych i rekonwalescentów. Wszyscy schwycili cynowe miski i pośpiesznie stłoczyli się wokoło. Potrawa wyglądała jak jedzenie dla świń, a człowiek zdrowy mógłby się od tego rozchorować. Była to jakaś okropna zupa mięsna, którą później wielokrotnie miałem możność jeść. Na moje słowo honoru zapewniam, że raz znalazłem w mojej misce szarpie5, co jednak wcale mnie nie zdziwiło.
[***]
15Szczególną moją uwagę zwracały wielkie kawały białego chleba, jakie otrzymywał co dzień każdy chory, który leżał na tak zwanym „słabym wyżywieniu”. Były na piędź długie 6, szersze niż dłoń i grube na jakie trzy palce – piękna sztuka na mój zrujnowany żołądek! Kto to zjadł, popił to pomyjami z apteki albo zupą na szarpiach, nie mógł się dziwić, że w lazarecie nabawił się nowych cierpień.
16Niejeden biedny grzesznik, przywykły do subordynacji, połykał chleb na siłę, wierząc, że musi go zażyć na równi z lekarstwem, po czym nieraz aż nazbyt boleśnie odczuwał skutki swego posłuszeństwa.
17Ogólnie biorąc żołnierze czuli się w lazarecie szczęśliwi, a to głównie z trzech przyczyn: po pierwsze, że nie musieli się codziennie obawiać bicia tak jak w regimencie, dalej że – co im wydawało się zupełnie niesłychane – byli nawet obsługiwani, wreszcie, że mogli rano wyspać się do woli. Wszystko, co dotychczas poruszaliśmy tutaj jako przykłady złego traktowania, mniej dawało się we znaki biednym Rosjanom, niż to było w przypadku innych narodów, gdyż oni jako osobiście poddani, będący nieraz przedmiotem okrutnego obchodzenia się, jako żołnierze jeszcze gorzej na tym wychodzący, nie mają żadnego wyobrażenia o ludzkim sposobie życia.
[***]
18Moje bóle głowy wydawały się być skutkiem dawniejszych przygód w Grecji i lekarze mniemali, iż są one reumatyczne, w co ja jednak nie mogłem uwierzyć, gdyż odczuwałem je w mózgu w jednym określonym miejscu, z lewej strony pod czaszką, a niezależnie od tego miewałem także często prawdziwie reumatyczne bóle kości głowy. W związku z silnymi wstrząsami całego mego życia wewnętrznego bolesne, straszne wrażenie potęgowało się coraz bardziej i od lat całych nie byłem nigdy od niego zupełnie wolny. Lekarz przyboczny Kuczkowski7 codziennie wraz z Florym, Boncewiczem i innymi rozważali, co można by przy tym zrobić, aż wreszcie, po wyrażeniu przeze mnie zgody, przygotowano dla mnie naparzanie w piecu pary siarkowej.
19Ten eksperyment, drogi Czytelniku, jest niemal tak samo oryginalny jak opowiedziana uprzednio anegdota8, ale jest leczniczo bardzo skuteczny i z prawdziwą radością będę próbował podać Ci o tym, co na ten temat wiem. Regularnie o dziewiątej rano, zawinięty w futro i płaszcz, niesiony byłem do pomieszczenia machiny parowej, obok którego znajdował się pokoik, w którym stało łóżko.
20Na niskim piecu stała skrzynia, której pokrywa tworzyła skórzany hełm, tak skonstruowany, że tylko twarz pozostawiał niezasłoniętą. Dno skrzyni stanowiło rozpalone żelazo, na którym stawiano trójnóg. Na nim z najwyższą ostrożnością zajmowałem miejsce, stawiając nogi na podkładce z na wpół zwęglonego drewna. Wtedy zamykano za mną drzwiczki, pokrywę (jak to się dzieje w lektyce) opuszczano, szyję mocno owijano, a do pieca wsuwano gliniane naczynie, mniej więcej wielkości spodka, pełne siarki. Natychmiast spowijały mnie gorące pary, tak że w ciągu paru sekund opływałem strugami potu z całego ciała, a żelazo pode mną, na które spadały krople, wydawało dźwięczne syki.
21Gorąco, które wskazywał termometr umocowany na rurze, wzrastało do 48°9, dawkę siarki odnawiano. Siedziałem tak bez ruchu za każdym razem trzy kwadranse na tym rozpalonym ruszcie, podczas czego pielęgniarz od czasu do czasu usiłował obetrzeć mi twarz – co było zadaniem równie beznadziejnym jak praca Danaid.
22Kiedy minął wyznaczony czas, przenoszono mnie na wspomniane już łóżko w sąsiednim pokoju, gdzie obładowany powyżej uszu futrem i kocami przez godzinę stygłem, po czym wciąż jeszcze nie powróciwszy do normalnej ciepłoty, odziany we własną bieliznę i dobrze opatulony, niesiono mnie do mego pokoju. Przykryty równie mocno jak przedtem leżałem tam około półtorej godziny bez ruchu, wyczerpany i tak wysuszony wewnętrznie, że nie mogę sobie przypomnieć niczego, co by mi kiedykolwiek sprawiało większą rozkosz od podanej mi wreszcie szklanki herbaty.
Notes de bas de page
1 Tj. pułkownika Nalotowa, generalnego inspektora lazaretu, oraz pułkownika Flory (właśc. Piotra Floryo), Włocha, naczelnego lekarza placówki. Harring krótko streszcza ich sylwetki w nieprzedrukowanej tu części tekstu.
2 Uwaga nie tyle mitologiczna, co raczej odnosząca się do wspomnień Harringa z pobytu w Grecji (w 1821 roku brał udział w greckiej wojnie o niepodległość, do czego zresztą nawiązuje w dalszej części tekstu).
3 Baron Münchhausen, znajomy Harringa; w lazarecie zajmowali wspólną salę. Jeśli tytuł i nazwisko nie zostały zmyślone, to z pewnością musiał być bliskim krewnym najsłynniejszego barona von Münchhausen, czyli Hieronymusa Carla Friedricha (1720–1797), który przecież także służył w armii carskiej.
4 Właśc. Jan Bącewicz (1799–1864), w tamtym czasie ordynator w Szpitalu Ujazdowskim.
5 Tj. poszarpane płótno, używane jako materiał opatrunkowy.
6 Tj. ok. 20 cm.
7 Tj. lekarz przyboczny wielkiego księcia Konstantego. Mowa tu o Tomaszu Kuczkowskim (1786–1843); jak wskazuje Polski Słownik Biograficzny (t. 16, Wrocław 1971, s. 79), faktycznie funkcję nadwornego lekarza pełnił znacznie wcześniej (w latach 1812–1816); w 1828 roku został generalnym sztabslekarzem armii Królestwa Polskiego, co tym bardziej świadczy o fakcie, że jego związki z Konstantym były nadal bardzo ścisłe.
8 Pominięta w tłumaczeniu Kolankowskiego.
9 Temperatura z pewnością podana w skali Réaumura – tj. 60° c.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.