[Choroby zawleczone przez wojnę]
p. 211-214
Texte intégral
1Moja praktyka wileńska, chociaż nie tak świetna jak przedtem, dostarczyła mi kilka ciekawych przypadków, które prawie wszystkie miały związek z chorobami zawleczonymi przez wojnę. Nigdy nie mogłem zrozumieć, dlaczego żaden z lekarzy dotąd nie opisał chorób, które w następstwie wojen zjawiają się wśród ludności. Oprócz tyfusu, dyzenterii, biegunek, szkorbutu i żółtaczki należałoby zwrócić uwagę na parchy, choroby serca i wielkich naczyń oraz na porażenia układu nerwoweg o, którego to porażenia kilka przykładów tu przytoczę. Pewna dama w guberni mińskiej, ujrzawszy swój dom w ogniu, padła zemdlona wśród walczących. Po odzyskaniu przytomności straciła zdolność artykułowania wyrazów i tylko z wielką trudnością mogła przełykać pokarmy. W roku następnym po doznanej wielkiej przykrości przełykanie stało się zupełnie niemożliwym. Dość jej było wziąć do ust kilka kropel wody, by wystąpił spazm przełyku, i wtedy chora była bliska zaduszenia się. Poza tym była zawsze strojnie ubrana i na nic się nie skarżyła. Będąc przekonany, że siedlisko cierpienia znajduje się w okolicy rdzenia przedłużonego1 i widząc bezskuteczność takich środków, jak puszczenie krwi, pijawki, wezykatorie2, frykcje merkurialne3 i lewatywy z arniki, przepowiedziałem niedaleki koniec śmiertelny. Jakoż umarła na trzeci dzień po przyjeździe do Wilna. Niestety, nie zgodzono się na sekcję trupa.
2Pewien stary generał polski, widząc na wiosnę r. 1813, że Francuzi coraz bardziej oddalają się od jego ojczyzny i otrzymawszy wiadomość, która go przekonała, że Polska nigdy już nie będzie odbudowana, tak się tym zmartwił, że zapadł w letarg, trwający siedm dni. Wreszcie obudził się, ale zupełnym idiotą. Generał miał wyraz twarzy bezmyślny, wymawiał tylko kilka wyrazów bez sensu i wciąż dokoła siebie szukał. Tylko widok przedmiotów wojennych był w stanie na chwilę zatrzymać jego uwagę. Próżne były moje usiłowania wyleczenia go od tego paraliżu mózgu.
3Nikt chyba nie obserwował choroby nerwowej, powstałej na tle zdarzeń wojennych, podobnej do tej, której historię podaję.
4Pewna czternastoletnia panna Litwinka, przystojna blondynka i bardzo wrażliwa, w czasie wojny r. 1812 mieszkała na wsi. Około zachodu słońca kilkunastu maruderów4 francuskich wtargnęło do dworu, pytając: „Gdzie jest baron?” (tak żołnierze francuscy nazywali obywateli ziemskich). Słysząc hałas, wyszedł ojciec panny, aby się dowiedzieć, czego przybysze chcą od niego. Maruderzy zaczęli na palcach wyliczać swoje żądania, a ponieważ były one niezmierne, przeto obywatel oświadczył, że nie jest w stanie ich wypełnić. Wtedy żołdacy nabili strzelby i przystawili mu lufy do twarzy. Trzeba było kapitulować. Tymczasem panna z przerażenia zemdlała i odzyskała przytomność dopiero po odejściu maruderów. Przypuszczano, że na tym się wszystko skończy. Ale nazajutrz o tej samej godzinie dziewczyna zapadła w sen głęboki, podczas którego słowami i gestami odtworzyła wczorajszą scenę pomiędzy jej ojcem a maruderami, zaś po przebudzeniu się ze snu nic z tego, co robiła i mówiła, nie pamiętała. Odtąd powtarzało się to codziennie o zachodzie słońca aż do 13 września, kiedy rodzice przywieźli córkę do Wilna. Odwiedziłem chorą o godzinie 5 i zastałem ją siedzącą, smutniejszą i bardziej niż zwykle milczącą. Na moje zapytania odpowiadała monosylabami. Po kilku minutach dziewczyna wydała głębokie i głośne westchnienie i pogrążyła się w śpiączkę, przypominającą zwykły sen. Oczy miała zamknięte, cały jej wygląd wskazywał na spokój duszy. Jednak z wolna rysy twarzy ożywiały się i zaczęły przybierać wyraz ekstazy. Chora wyciągnęła ramiona: prawe ku górze, zaś lewe w dół, i trzymała je w ciągu minuty, jak w katalepsji. Nagle klasnęła w dłonie, jak gdyby zdecydowała się na wykonanie jakiegoś dawno powziętego zamiaru. Istotnie był to jakby sygnał do odtworzenia sceny wojskowej, która ją tak przeraziła. Prawą ręką sięgnęła chora poza siebie, jak gdyby wyjmowała nabój z ładownicy, po czym podniosła ją do ust, udając, że rozrywa zębami patron5, niby wsypała proch do lufy i stemplem nabiła nieistniejącą strzelbę, którą przyłożyła do policzka, jak do strzału. Podczas tej pantominy dziewczynka, nieumiejąca mówić po francusku, mruczała wyrazy francuskie: „Où est le baron?” – „Sacré nom de Dieu!”6. Liczyła coś na palcach. Ta scena powtórzyła się trzy razy w ciągu kwadransa, potem chora znowu klasnęła w dłonie, jak to uczyniła na początku paroksyzmu, i pokryta zimnym potem z wolna zaczęła odzyskiwać przytomność. Wreszcie otworzywszy oczy, zaczęła szukać chusteczki, aby obetrzeć pot z czoła. Wraz potem odzyskała humor i nie pamiętała nic z tego, co robiła podczas paroksyzmu, zarówno jak mego przyjścia i rozmowy ze mną.
5Pragnąc widzieć kilka razy paroksyzmy choroby, którą określiłem jako somniatio, według nomenklatury Darwina7, przyrzekłem, że przyjdę nazajutrz. – Czy pan nie zapisze żadnego lekarstwa? – zapytali rodzice. – Nie, ponieważ przedtem chcę poznać chorobę. – Ale my musimy wyjechać. – Jeśli tak, to zapiszę cokolwiek. Zaleciłem czerwony proszek antyspazmodyczny Stahla8 i rezultat przeszedł moje oczekiwanie, z czego nawet byłem nierad, bo odtąd paroksyzmy już się nie powtórzyły.
Notes de bas de page
1 Medulla oblongata. (W. Z.) Podobnie jak w przypisie 7 jest to komentarz Władysława Zahorskiego, wileńskiego lekarza i historyka, tłumacza Pamiętników Franka. Medulla oblongata, rdzeń przedłużony – łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem.
2 Tj. plastry nasączone kantarydyną i wywołujące pęcherze skórne, co miało mieć skutek leczniczy.
3 Tj. nacieranie rtęcią.
4 Tj.żołnierzy, którzy odłączają się od oddziału, by rabować i plądrować (od fr. maraudeur).
5 Tj. łuskę. Przy ładowaniu broni odprzodowej wsypywano do lufy proch z uprzednio przegryzionego naboju.
6 Tj. „Gdzie jest baron?” – „Do diaska!”.
7 Darwin Erazm, dziad Karola, lekarz, zoolog i poeta dydaktyczny angielski, ur. 1871, zm. 1802 r. (W. Z.). Co do daty urodzin Erasmusa Darwina, to albo błąd popełnił Zahorski, albo jest to omyłka druku; powinno być: 1731. Poprzez somniatio (somniację) Frank rozumie – chorobliwy, jak uważa – stan jasnowidzenia, będący połączeniem katalepsji, ekstazy i śpiączki, przypominający zachowania osób magnetyzowanych, ale powstały w sposób zupełnie naturalny, tzn. bez pośrednictwa magnetyzera. W cytowanym tu iii tomie Pamiętników przypomniany zostaje znany przypadek somniacji, jaka zdaniem Franka stała się udziałem żony wileńskiego zegarmistrza, Ludwiki Berkmanowej (s. 139–145), opisany wcześniej w „Pamiętniku Magnetycznym Wileńskim” (1818) w artykule Historia katalepsji połączonej z somniacją i ekstazą. Wacław Borowy uważał, że Berkmanowa stała się pierwowzorem Mickiewiczowskiej Karusi, bohaterki ballady Romantyczność.
8 Chodzi tu o specyfik opracowany przez niemieckiego chemika i lekarza Georga Ernsta Stahla (1659–1734), jednego z twórców teorii flogistonu. Jeśli wierzyć dawnym recepturom, jego podstawowym składnikiem był cynober (stąd czerwony kolor). Wynikałoby z tego, że za ew. działanie lecznicze proszku odpowiedzialna była przede wszystkim rtęć (cynober jest rudą rtęci).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.