Ogłoszenie o cholerze dla nielekarzy. Ułożone przez Radę Lekarską Królestwa Polskiego i zatwierdzone przez Centralny Komitet Zapobiegający Cholerze
p. 186-191
Texte intégral
1W niektórych miejscach znowu się zjawiła choroba znana pod nazwiskiem cholery, która nawiedzała nas już w roku 1831 i 1837. Nie jest ona teraz tak straszna, jak była lat poprzednich, mamy bowiem sposoby, jak się od niej ochronić i jak się leczyć. Rząd opiekuńczy, nie szczędząc ani trudów, ani kosztu, przedsięwziął wszelkie ku temu potrzebne środki. Z jego to woli wydano niniejsze przepisy, podług których należy postępować tam, gdzie nie ma lekarzy.
2Głównymi zjawiskami cholery są: womity1 razem z biegunką, oziębienie ciała, kurcze posiniałych rąk i nóg, oddech zimny, zatrzymanie uryny.
3Z jednego miejsca na drugie przenosi ona się przez powietrze, dlatego też w czasie jej panowania prawie wszyscy mieszkańcy doznają mniej więcej jej wpływu, lecz rzeczywiście zapadają tylko niewstrzemięźliwi w użyciu pokarmów, nałogowi pijacy i mało o swoje zdrowie dbający. Z tego powodu, skoro się cholera zjawi, zachować należy następujące przestrogi:
4Boga, który zsyłając nawet nieszczęścia na ludzi, ma zawsze dobro ich na celu, i bez którego woli ani włos z głowy człowieka nie spadnie.
Przede wszystkim mieć nieograniczoną ufność w dobroci
Unikać wszelkich zbytków, a szczególnie w pokarmach i w napojach opajających, jakimi są piwo i wódka; obżarci bowiem i pijacy najczęściej na cholerę zapadają.
Wystrzegać się ile możności pokarmów niezdrowych, jakimi są: mięso ze zwierząt chorych, zbyt tłuste wędliny, nadpsute kiełbasy, kwaśne mleko, ogórki, owoce, surowa kapusta, surowa rzepa, nadpsute kartofle, grzyby, chleb z mąki stęchłej, źle wypieczony, z zakalcem albo jeszcze gorący.
Używać za napój czystej, świeżej, lecz niezbyt zimnej wody. Wódka wtedy tylko nie szkodzi, gdy się ją pije bardzo umiarkowanie. Najlepsza jest wódka nalana na piołun, tysiącznik2 lub korzeń tataraku.
Uniknąć przeciągu powietrza, nie pić wody zimnej podczas rozgrzania się, zwłaszcza gdy ciało jest spocone; w czasie wilgoci i zimna odziewać się cieplej niż zwyczajnie, trzymać szczególniej ciepło brzuch; po zamoczeniu nóg natychmiast zmienić obuwie i nie sypiać pod gołym niebem, osobliwie na ziemi wilgotnej. Przeziębiwszy się, trzeba się starać o wzbudzenie potów, do czego posłuży herbata z arakiem lub kieliszek wódki, a następnie napój jaki gorący, jak np. ziółka miętowe, lipowe itp.
Zachować jak największą czystość tak w odzieży, jako też w mieszkaniach, które to ostatnie im więcej brudów, śmieci, gnoju i wilgoci w sobie mieszczą, tym bardziej usposabiają do cholery.
Nie używać środków jakoby niedopuszczających cholery, a w szczególności unikać lekarstw mocno przeczyszczających i puszczania krwi.
Zaopatrzyć się w domu, ile możności, w środki do ratowania chorujących na cholerę koniecznie potrzebne, jakimi w szczególności są: zwyczajna sól kuchenna, gorczyca, chrzan albo rzodkiew czarna, niewielka ilość olejku skalnego białego3, mięta, szałwia itp., co mieć można, wódka nalana na pieprz turecki lub gorczycę. Zamożniejsi mogą zrobić zapas lekarstw podług wykazu na końcu znajdującego się.
[***]
5Gdy pomimo tego pokażą się zziębnienie i kurcze rąk i nóg, wówczas należy rozcierać ciało, a szczególniej ręce, nogi i grzbiet.
6Rozcieranie to wykonywać powinno przynajmniej dwóch ludzi, dłonią szybko po skórze posuwaną lub kawałkiem sukna grubego. Można także przyrządzić wodę słoną przez dodanie szklanki soli do pół wiadra zimnej wody, a kawałkami płótna w niej namoczonymi i dobrze wyżętymi rozcierać chorego. W każdym razie rozcieranie dopóty robić należy, dopóki się ciało nie rozgrzeje i dopóki nie ustanie ściskanie w dołku i wielka tęsknota4.
7Jednocześnie trzeba choremu bezzwłocznie przyłożyć na dołek podsercowy synapizm5 z gorczycy tłuczonej, zarobionej pół na pół z mąką i wodą do gęstej kaszy, do czego dodać można jeszcze chrzanu tartego; trzymać zaś synapizm ten należy dotąd, póki choremu nie sprawi palenia. W braku gorczycy posłuży do tego samego celu chrzan tarty z utartą rzodkwią czarną.
8Przed rozcieraniem i w czasie samego rozcierania dobrze jest smarować ręce, nogi i grzbiet wódką nalaną na pieprz turecki lub gorczycę albo wódką z terpentyną i kamforą lub olejkiem skalnym.
9Oprócz rozcierania trzeba także robić lekkie gniecenie palcami rąk i nóg, począwszy od góry i idąc aż do dołu.
10Gdy ręce i nogi rozgrzeją się od nacierania, na co potrzeba niekiedy 3, 4 i więcej godzin, jak również w tych przypadkach, gdzie nacieranie żadnego nie przynosi skutku, trzeba przejść do środków rozgrzewających i poty pobudzających, a mianowicie: okładać ciało suchymi woreczkami gorącymi z piaskiem, z popiołem; lub otrębami bańkami napełnionymi z gorącą wodą6, albo z cegłami mocno rozgrzanymi i zawiniętymi w mokre szmaty; a jeżeli to nie pomoże, trzeba zagrzać wody, zarobić nią sienne prochy7 do gęstości kaszy, rozciągnąć takowe na prześcieradłach, dekach8 itp., i obwinąć nimi całe ciało, po czym dają się ziółka ciepłe: mięta, szałwia itp., dopóki chory dostanie mocnych potów.
11Podobny skutek może sprawić kąpiel parowa, która da się zrobić naprędce, pokrywając chorego całego oprócz głowy tak, aby pokrycie dochodziło aż do podłogi, a potem nalewając gorącą wodę na podstawione pod łóżko misy lub inne podobne naczynia, napełnione rozpalonymi cegłami lub kamieniami. Jeżeli chory może siedzieć, lepiej jest naparzać go na stołku.
12Gdy i te sposoby niedostatecznymi się okażą do rozgrzania chorego i uśmierzenia cierpień jego, a mianowicie dokuczliwych bardzo kurczów, wówczas dobrze jest rozcierać całe ciało lodem lub też siedzącego chorego zlać, poczynając od głowy, kilku garncarni bardzo zimnej wody, a następnie po osuszeniu go i mocnym wytarciu nakryć kocami, kożuchami i tym podobnymi rzeczami.
[***]
13Jeżeli chory doświadcza mocnych bólów kłujących w jakiejkolwiek części brzucha, tedy do odpowiednich miejsc przystawia się 12–20 pijawek lub tyleż nacinanych baniek. Podobnież, gdy dotknięty cholerą jest krwisty, a choroba okazuje się nagłym sposobem i prędko się wzmaga, potrzeba koniecznie przystawić 20 pijawek lub baniek do górnej części brzucha. Gdyby nie było pijawek i baniek, wtedy na tym miejscu, na którym one miały być stawiane, robi się ostrym nożykiem 6 albo 8 niegłębokich nacięć tak, aby je można przykryć szklanką, która po włożeniu do niej małego kawałka bawełny lub pakuł namoczonych w spirytusie i zapalonych w celu rozrzedzenia powietrza przykłada się na owe nacięcia dla naciągania krwi. Takich szklanek przystawić trzeba 10 lub więcej w niewielkiej od siebie odległości.
14W razie, gdy chory jest sennym lub się uskarża na mocny ból głowy, stawia się 20 pijawek za uszami, na głowę robią się okładania z zimnej wody, a do podeszew i łydek przystawiają się synapizmy.
[***]
15Jeżeli po złagodzeniu głównych przypadłości cholery uryna nie odchodzi, wtedy dobrze służy: nalew na gorąco z pietruszki lub jagód jałowcowych, ciepłe i wilgotne okładania brzucha z prochów siennych lub lnianego siemienia, albo też kataplazmata przykładane na dolną część brzucha, zrobione z cebuli pieczonej, jagód jałowcowych tłuczonych i masła, do czego dodać można cokolwiek olejku terpentynowego lub skalnego białego.
16W izbach, gdzie leżą chorzy na cholerę, powietrze powinno być często odświeżane za pomocą przewiewników 9, unikając wszakże przeciągu powietrza. Odchody chorego należy natychmiast uprzątnąć. Nadto starać się potrzeba, aby gdzie można wielu ludzi nie leżało.
17Pościel, odzież i inne rzeczy, które były w użyciu na cholerę, powinny być oczyszczone od wyziewów i brudów. Dlatego co można należy pilnie wyprać w wodzie z mydłem lub ługiem, a inne rzeczy najmniej przez trzy dni przewietrzać.
18Celem ułatwienia pomocy lekarskiej, Zarząd Lekarski w Królestwie wydał rozporządzenie, aby przy okazaniu się cholery w kraju były wydawane z aptek bez recept lekarzy wymienione poniżej lekarstwa:
191) Proszek na womity, 2) proszek z rabarbaru z węglem lub magnezją, 3) krople od biegunki, 4) olejek terpentynowo‑kamforowy, 5) olejek skalny biały, 6) olej kleszczowiny10. Nader byłoby pożytecznym, aby każda rodzina, jak równie obywatele ziemscy i rządcy dóbr, w miejscach tych, gdzie nie ma aptek ani lekarza, zaopatrzyli się wcześnie w wyżej wymienione środki, a nadto mieli w zapasie:
201) spirytus kamforowy, 2) sól gorzką, 3) miętę i wodę miętową, 4) melisę, 5) rumianek, 6) kwiat bzowy, 7) kwiat lipowy, 8) szałwię, 9) gorczycę.
Notes de bas de page
1 Tj. wymioty.
2 Tj. centurię pospolitą.
3 Tj. Oleum Petrae album, czyli jasny, bezbarwny destylat ropy naftowej, stosowany w medycynie m.in. jako lek antypasożytniczy i przeczyszczający, w chorobach układu pokarmowego i skóry; produkt ten z pewnością nie należał do najtańszych. Ignacy Łukasiewicz podjął się prób wydestylowania ropy, biorąc za wzór właśnie ten sprzedawany w aptekach specyfik.
4 Tj. nudności, ciężkość na sercu i żołądku.
5 Tj. okład.
6 Zachowuję oryginalne przestankowanie, choć otręby równie dobrze (często to zalecano) mogły się znaleźć – podobnie jak piasek czy popiół – w woreczku.
7 Tj. ziarna i inne resztki traw, zostające w szopie po przechowywanym tam sianie, zmiatane po prostu z podłogi. Używano ich do zasiewania łąk, a w celach medycznych (również weterynaryjnych) – do sporządzania okładów i wywarów.
8 Tj. kocach, narzutach.
9 Zapewne mówi się tutaj o jakiejś formie sztucznej wentylacji – tę zaś, o ile w ogóle była instalowana, zapewniano zwykle dzięki specjalnej konstrukcji komina lub pieca. Pomysły takowych konstrukcji były rozwijane już w pierwszych dekadach XiX wieku,
10 Tj. olej rycynowy. Kleszczowina to potoczna nazwa rącznika pospolitego.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.