[Doktor Kanka]
p. 123-126
Texte intégral
1Ks. Żabieński uradowanym był z tego przyjęcia i dobrych stosunków między Bochnią a Proszówkami1, i wychodząc rzekł memu ojcu półgłosem:
– To doskonale... wyśmienicie... Zawsze lepsza jest chuda zgoda od tłustej wojny!... Na co się to przyda drzyć koty z władzą?... Wszak to bardzo dobry, szlachetny i przyzwoity człowiek, nasz p. kreiskapitan! Jakże się panu dobrodziejowi podobał?...
– Bardzo mi się podobał – rzeknie mój ojciec. Jest szczerze uprzejmy, roztropny i wyższego wykształcenia.
– Och tak, to jedyny człowiek – rzekł ks. Żabieński. – Serce ma jak na dłoni, a będzie się tu panią starościną opiekował w każdym zdarzeniu. Już ja za to ręczę!... Lecz kiedy tu już w Bochni jesteśmy, może chciałby pan dobrodziej zrobić znajomość z panem kreisfizykiem2, który jest doktorem doskonałym i człowiekiem bardzo przyjacielskim? – rzekł dalej ks. Żabieński. – Mówi się do niego „panie kreisfizyku”, ale nazwisko jego jest Kanka. Ma córkę, panią Hedliczkową, bardzo uczoną osobę, bo nie tylko po niemiecku i po polsku, ale też mówi i po francusku; ręczę, iż godnej małżonce wielmożnego pana dobrodzieja przypadnie do smaku. On tu mieszka niedaleko, w tym domu winogronem obsadzonym.
– Chętnie pójdę – rzecze mój ojciec – gdyż to bardzo jest znajomość potrzebna.
2Poszli więc nasi dwaj panowie do doktora Kanki, który właśnie wchodził do swego domu. Był to człowiek liczący przeszło lat sześćdziesiąt, niskiego wzrostu, łysy, ale resztę zachowanych włosów zwijał w harcapf3 zakrzywiający się z okrągła w górę na wysokim od fraka kołnierzu. Nosił trzewiki a wysokie aż do kolan pończochy, kamizelkę białą długą i sztadskleid4. Zresztą twarz jego była miłą, nos orli i oczy wypukłe, których ogień zdradzał bystrość umysłu i dowcip. Mówił nieznośnie po polsku, i chociaż był z charakteru łagodnym, jednakże sądząc, iż głosem podniesionym wynagrodzi brak słów i znajomość składni, krzyczał tak, jakby się ustawicznie gniewał lub z głuchymi rozmawiał. Mój ojciec, przedstawiwszy mu się, polecał mu razem zdrowie mej babki i mieszkańców Proszówek.
3– No – ja!5 – odrzeknie doktor Kanka. – Calym sercem, ale teraz są wszeccy zdrowi.
– Dzięki Bogu – rzecze mój ojciec – matka nasza teraz zdrowa, ale na przypadek słabości czyjejkolwiek, to sobie łaskę pana konsyliarza zamawiamy i polecamy się jego opiece.
– Ja – ja z utiechem, będę radil jak co przyde, ale prosim naprzed, nechaj kartofli ne jedzą, bo te kartofeln to jak arsenik. Jak ja bym ziadl jednego kartofel, to tak się na żolondek poloży, iż musi z emetykiem6 heraus mit ihm7. Te wszeckie gastridi, skrofoli8 to ja klade na kartofel, który nosi acidum prussicum, swie sie berliner Blau9, to że jest Gift!10 A teras czy możem slużyć panom kiliszek wina? – Pepi! – zawoła doktor Kanka na służącą – bring uns drei glaeser und ein Wein11. – Jak dawno pribila w te tu strony? – zapyta mego ojca doktor Kanka.
4– Od trzech dni przybyliśmy tu z naszą matką starościną do Proszówek, która tu już stale zamieszka.
– Gut snam, snam – starostina i starosta. Widzielem ich w Olszany i w Dombrowie, ale starosta pomierl za Wislu, bil piękny chlop! Und ein gebildeter Mann12. Żalujem, co pomierl!
– Mnie się zdaje – rzecze ks. Żabieński – iż panowie dobrzeście się znali z panem starostą, bo chociaż tu w Proszówkach nie mieszkał, to często dojeżdżał.
– No, ja – ja – ja, snali i mlówili z sobu, gdiż mial dużo rozuma, a byl poważna persona. – No ja teras będę pil za sdrowie panów.
– Wzajemnie. Zdrowie pana kreisfizyka! – odrzekną mój ojciec i ks. Żabieński.
– Dienkujem, ale niech panowie zostanu siedzieć z wigodą – rzecze pan doktor Kanka.
5Po trzech powtórzonych kieliszkach, skończyła się wizyta u pana kreisfizyka, który odprowadzając do drzwi, rzekł memu ojcu:
– Ja teraz żegnam na zobaczenie, a mój kompliment dla pani starostiny i dla pańskiej malżonka. Jak moja córka będzie zdrów, to z nią pojediem do Proszówek, bo ne ma do ich z Bochni jako jedna czwarta mila. Ergebenster, ergebenster!. 13
6Ks. Żabieński wsiadając do kolaski rzekł do mego ojca:
– Poczciwa dusza ten doktor Kanka, bo to człowiek tak gościnny, iżby krwi własnej dla przyjaciół nie żałował.
– Ani też krwi przyjaciół nie szczędził – dodał mój ojciec – gdy upuszczenia onej widzi potrzebę.
– O nie – odpowie ks. Żabieński – on nie lubi krwi puszczać, tylko samymi środkami domowymi lub zupełnie niewinnymi leczy. Już to najwięcej zapisuje wiedeńskiego trunku14. Cóż ja też tego wypiłem w zeszłym roku, to aż niemiło wspomnieć. Teleżeński, aptekarz z Bochni, cebrami musiał przyprawiać te leki, bo gdzie tylko kto zachorował, musiał zażywać trunek wiedeński.
– Dlaczegóż on – zapyta się mój ojciec – takim jest nieprzyjacielem ziemniaków?
– O, co się tego tycze –
odpowie ks. Żabieński – to ani mu wspomnieć o ziemniakach, gdyż on wszystkie choroby używaniu ich przypisuje, a pierwsze zapytanie, jakie zwykł zadawać choremu, jest zawsze: „Czy nie jadł kartofli?”. Trzeba jeść przed nim w sekrecie i nigdy się nie przyznawać, bo zaraz daje emetyk, a potem wiedeński trunek.
Notes de bas de page
1 Wszystkie okoliczności historyczne zostały objaśnione we wprowadzeniu do tekstu.
2 Tj. lekarzem powiatowym (obwodowym).
3 Częściej harcap albo harcopf (z niem.) – długi warkocz z tyłu głowy, zwykle będący częścią peruki; popularny zwłaszcza w XViii wieku. O harcapie Kanki mówi też Grzegorzewska, jej opis nie do końca się jednak zgadza z relacją Wielogłowskiego: „nosił na białych jak śnieg włosach rudą perukę z harcapem”.
4 Rodzaj fraka (z niem.).
5 „Ja” w ustach Kanki to albo polskie „ja”, albo – najczęściej – niemieckie „tak”, „owszem”.
6 Tj. środkiem na wymioty.
7 Dosł. „precz z nim!”.
8 Tj. „choroby gastryczne, skrofuły”.
9 Tj. błękit berliński. Z określanego tą nazwą pigmentu już w XViii wieku potrafiono wyizolować tzw. kwas pruski (acidum prussicum), czyli cyjanowodór.
10 Tj. „trucizna”.
11 Tj. „Przynieś nam trzy kieliszki i wino”.
12 Tj. „I jaki wykształcony”.
13 Tj. „sługa uniżony” albo „polecam się”.
14 Tj. popularnego dawniej środka przeczyszczającego na bazie liści senesu.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.