O chorobach zębów i środkach leczenia takowych
p. 92-95
Texte intégral
O UŻYWANIU PILNIKA
1W poprzednich rozdziałach powiedzieliśmy już, iż tworzące się próchnienie niszczy zęby w krótkim czasie; zapobiega się temu za pomocą pilnika angielskiego do zębów, który wszelkie szkodliwe części zbiera. Jeżeli który ząb jest dłuższy od otaczających go, cierpi on wiele przy żuciu, sprawia ból, chwieje się i wreszcie wypada, gdy się go angielskim pilnikiem nie ukróci i z drugimi nie zrówna. Używa się także angielskiego pilnika do zaokrąglenia i zatępienia wystawek i ostrych końców niektórych zębów, raniących język i policzki; wymagają tego mianowicie nadpróchniałe i połamane zęby, które pomienione części w ustach nadwerężają. Toż samo odbyć należy u zębów z ukosa stojących, przy czym jednakże zęba niewiele się spiłuje, lecz tylko to, co ostre, zaokrągla. Całkiem próżne i ułamane zęby piłuje się aż do korzenia, aby za pomocą śrubki sztuczną koronę na takowym wstawić się dało, jednakże to wtedy tylko być może, gdy korzeń zęba jeszcze jest całkiem zdrowy. Używając angielskiego pilnika, uważać na to należy, aby nie przepiłować emalii1 i tym sposobem nie odkryć substancji kościanej, bo inaczej ząb, przy wpływie powietrza, ciepła i zimna na miękką kość zębową, prędko próchnieje i niszczy się. Bliskie przepiłowanie emalii i zbliżenie się pilnikiem do kości można po tym poznać, iż piłowanie choremu bóle sprawiać zaczyna. U osób podeszłych zwykle emalia bardzo jest mocną, i nie tak bardzo łatwo dostać się pilnikiem aż do kości, również i odsłonienie istoty kościanej mniej jest niebezpieczne jak u młodych osób. Niektórzy utrzymują, że się przepiłowana emalia znowu odradza, co też ma niejakie prawdopodobieństwo; potwierdza to także po części i ta okoliczność, że dotkliwość zęba, wynikła wskutek przepiłowania nieco emalii, powoli i następnie ginie, a w końcu całkiem znika. Ząb piłowany uchroni się od wpływu zewnętrznego powietrza, ciepła i zimna, jeżeli się go okryje woskiem lub bawełną namoczoną w tynkturze z myrry2, przez co także dotkliwość po większej części się zmniejsza. Jednakże ta dotkliwość dopiero z czasem zupełnie ustaje. Czym zdrowszy ząb, tym prędzej się to także dzieje. Jednakże wystrzegać się należy używać pilnika u osób mających niebieskawo‑białe zęby, albowiem u takowych emalia jest bardzo cienką; tym tęższą zaś bywa u ludzi, których zęby więcej żółto‑biały kolor mają.
O WSTAWIANIU SZTUCZNYCH ZĘBÓW W OGÓLE
2Mylą się bardzo ci, którzy myślą, że się sztuczne zęby wstawia li tylko dla zachowania kształtu i wdzięków twarzy; bo pominąwszy, że sztuczne zęby rzeczywiście to omamienie sprawiają, daleko większą jeszcze przynoszą one korzyść, gdyż nimi, chociaż nie tak dokładnie jak naturalnymi, jednak zawsze w wysokim stopniu żuć twarde potrawy możemy. Pojedyńcze wstawione zęby są podporą najbliżej stojących naturalnych, i za pomocą takowych jedynie można tylko zapobiec skrzywieniu i wypadnieniu tych zębów naturalnych, które przez wyciąganie zęba jakowego wolno stoją i osłabione bywają. Wiele osób lęka się tej operacji, myśląc, że z takową wielkie bóle są połączone; jednakże mogę zaręczyć, że obawa ta zupełnie jest błędną, częstokroć bowiem zęby bez wszelkiego bólu mogą być wstawiane. W tym razie tylko, gdy pilnika lub świdra do przymocowania zębów wiele używać wypada, rzecz ta staje się bolesną, jednakże ból prędko przemija i bynajmniej nie jest tak wielkim, jak sobie go wystawiamy. Jeżeli dziąsła zupełnie jeszcze są zdrowe, jeżeli więcej jest zdrowych zębów trzonowych, jako też zębów przednich i psich3, i jeżeli w jamach zębowych żadnych nie ma korzeni, to tak dobrze zęby fałszywe wstawić można, iż takowe w żuciu zupełnie zęby naturalne zastąpią. Mocno wstawione zęby, skoro je tylko nieco poszanujemy, nie gryząc lub odrywając takowymi lekkomyślnie twardych rzeczy i utrzymując je czysto, mogą bez naprawy ośm do dziesięciu lat wytrwać, a gdy się tylko raz do nich przyzwyczaimy, wcale nie można wpaść na myśl, że mamy fałszywe zęby w ustach. Sztuczne zęby robią się z zębów konia morskiego4 i innych zwierzęcych zębów, jako też i z masy mineralnej na kształt porcelany5. Zęby z tej ostatniej masy są najtęższe i dlatego też najwięcej tej masy przy wstawianiu sztucznych zębów używam. Zęby fałszywe mocują się w ustach jedwabnymi nitkami, pewnym gatunkiem strun, drutem złotym i srebrnym. Przymocowanie jedwabiem i struną tę ma niedogodność, że zębów dość mocno wstawić nie można, że ząb wstawiony – ponieważ jedwab, równie jak i struna, popuszcza – znowu bywa chwiejącym się; prócz tego jedwab, tak jak i struna gnijąc, sprawiają przykry oddech, ponieważ wiele śliny na takowych osiada: dlatego też nierównie lepiej, aczkolwiek drożej, jest przymocować zęby kruszcem aniżeli struną lub jedwabiem.
O ODRZYNANIU KORY ZĘBOWEJ
3Operacja ta zasadza się na oderznięciu korony za pomocą właściwych do tego w Anglii wynalezionych cążków6, przy czym jednakże korzeń w szczęce jeżeli jest, zdrowym pozostaje. Nerwy zębów tym sposobem odsłonione wypieka się rozpalonym drutem. Ból przy tej operacji całkiem jest nieznaczny. Za pomocą sztuki można korzeń do żucia zdolnym uczynić, a zatem ząb, po części sztuką przysposobiony, służy równie jak zdrowy do żucia. Przez to strzeże się drugie zęby od zepsucia, a pozostały w szczęce korzeń chroni inne zęby od chwiania się, skrzywienia i wypadnięcia. Oderwawszy zręcznie koronę, wstawia się sztucznym sposobem na pozostały korzeń inną koronę, a tak ząb znowu odpowiednim swemu celowi się staje. Każdą razą operacja ta bardzo dobrze udawała mi się, dlatego też zachęcam każdego nie wyrywać zaraz całego zęba bez koniecznej potrzeby; albowiem przez to wyrządzamy sobie na przyszłość wielką szkodę.
Notes de bas de page
1 Tj. szkliwa.
2 Tj. z mirry.
3 Tj. kłów.
4 Tj. morsa. W niektórych dawniejszych kompendiach nazywano w ten sposób hipopotama, częściej jednak określanego mianem konia rzecznego.
5 Mylne to jest i bezzasadne mniemanie, jakoby się do tego zębów zmarłych młodych ludzi używało. (Przypis autora).
6 Północnoamerykański dentysta Fay starał się zbogacić sztukę leczenia zębów umyślnie przez siebie do odrzynania i odrywania wynalezionymi prostymi i krzywymi cążkami. (Przypis autora).
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.