[O przesądach lekarskich ludu naszego]
p. 76-79
Texte intégral
[Przesądy związane z kąpaniem niemowląt]
Urodzone niemowlę kąpie się na nieckach; po kąpieli pociągnąć je za nosek należy, aby kichło, to zapewnia czerstwe zdrowie1. Dobrze jest także przy pociąganiu noska smoknąć trzy razy ustami.
Broń Boże myć głowę dziecięciu z właściwego brudu, który w miarę wzrostu dziecka, nagromadzony warstwami, stanowiąc znaczne strupy, czyli właściwy łupież (inaczej ciemieniem to nazywają), który po roku lub później odpada, a do czego wzrost włosów niemało pewnie się przyczynia. Obmywanie to niesłychanie szkodzi ciemiączkom, owszem więc głowę oliwą, a osobliwie wierzchnią jej część pocierać, bo to wzmacnia. Przedwczesnemu złupieżeniu się główki (do czego obmywania wiele się przyczyniają) przypisują wszelkie wyrzuty2, jakie się tylko na dziecku pojawią.
Wody z pierwszej kąpieli nie wylewać przez trzy dni, a z następnych nie wylewać po zachodzie słońca, ale nazajutrz niechaj stoi w izbie do rana, inaczej dziecię nie chce sypiać i nie chowa się dobrze. Najlepiej wodę z kąpieli wylać na trawę, najgorzej na kamienie. Nigdy na kąpiel nie warzy się woda, tylko się grzeje, bo ludzie na takie dziecko warzyć3 będą. Garnek do grzania kąpieli ma być nowy, na nic innego nieużywany, i do sześciu tygodni dziecięcia nieodmieniany. W piątek się dzieci nigdy nie powinny kąpać, piątek suchy na dzieci. Inni nawet przed nocą niemowlęcia nie kąpią, z przekonania, że się sen niemowlęciu odbiera.
[Przesądy związane z porodem]
127. Przed samym porodem radzą po wsiach nakadzić się spirytusem, w którym to celu rodzić mającą stawiają (okrywszy części dolne chustami) nad rozpalonym w naczyniu płaskim wyskokiem4, w nadziei, że to poród ułatwi. Sam byłem tego świadkiem. Radzą też całego koguta ugotować na rosół, który przed porodem jedzą, aby i poród był szczęśliwy, i dziecię żywe. Przy pracowitym porodzie każą trzymać welon Matki Boskiej w ustach (płótno, którego w małych kawałeczkach zakonnice dostarczają), opasują, lubo rzadko, paskiem św. Franciszka lub szkaplerz zawieszają. W tymże celu prawdziwy kamień piorunowy pod kolanem trzymać nakazują, pod prawym na chłopca, pod lewym na dziewczynkę, a jeżeli nie pomaga, to wina w przeoczeniu płci. By bóle ułatwić, każą dąć we flaszkę. Przy trudnym wytaczaniu się płodu uda najszerzej utrzymują, a to dla ułatwienia. Jeżeli się rączka lub nóżka pokaże, pociągają za nią, rozumiejąc, iż się wcześniej urodzi. U żydów po urodzeniu się płodu natychmiast dąć we flaszkę radzą, aby miejsce5 tuż po porodzie odeszło.
[Naturalna ospa jest zdrowsza]
250. Ospę naturalną nad krowiankę66 o wiele przenoszą, pierwsza zdrowsza; po drugiej często wrzody się robią i rękę zepsuć może. Niechętnie pozwalają zbierania krowianki, przypisując temu złe skutki. W ospie naturalnej, z przekonania, iż im więcej wyrzuci na skórę, tym lepiej, same tylko potne i podbudzające podają środki. Pierwszym i najpowszechniejszym lekarstwem jest miód pitny, napary z ziół wonnych, duszące parzenia pod ogromną pierzyną w nieprzewietrzanej i parnej izbie. Już Perzyna w dziełku Lekarz dla włościan toż samo postępowanie nagania (s. 314–318)7. Uboższym wódka z miodem przaśnym8 miejsce miodu do picia zastępuje.
[Skąd się bierze ból zębów?]
351. Bólu zębów jest przyczyną robak maleńki z czarną główką, który dopóki żyje, ból ustać nie może. Ostre, palące, gryzące środki są tu ulubione: wódka z goryczami, z kamforą, sok tytuniowy, kadzenia wybranymi9 trzmielami, a raczej ich gniazdem, nad pokrywką, naparzywszy tym usta, robaki z zębów powychodzą.
[Jak leczyć różę?]
461. Do bardzo powszechnych cierpień u ludu naszego policzyć możemy różę10. Jeżeli jest na twarzy, najstaranniej unikają obmywania wodą, ale za to wódką lub własnym moczem chorego dobrze się jest omyć. Lud bardzo często żąda na nią z apteki wody różanej11. Posmarowana świeżą krwią z uciętego ogona kociego zaraz zginie.
[Sposób na kiłę]
579. Rozpustnicy mają to przekonanie, iż spółkując można się pozbyć zarazy kiłowej.
[Wędrujące wnętrzności]
680. Kobiety często się żalą, że mają wnętrzności nie na swoim miejscu, sądząc, że się mogą dowolnie z jednego na drugie przenosić, co się szczególnie do macicy odnosi.
[Zażywanie lekarstwa]
781. Nie chcą, aby aptekarz, zanadto nalawszy, ulewał z flaszki na powrót, bo takie lekarstwo nie wyjdzie choremu na dobre.
882. Chcąc się prędzej uleczyć, drugie tyle i więcej zażyć potrzeba, jak lekarz za każdym razem zażywać radził.
Notes de bas de page
1 Maciejowskiego Polska pod względem obyczajów i zwyczajów itd. T. III, s. 4. (Przypis autora).
2 Tj. wysypki, wykwity skórne.
3 Tj. gniewać się, ofukiwać (od „wrzeć”).
4 Tj. spirytusem.
5 Tj. łożysko.
6 Por. informacje we wstępie do książki oraz artykuł Rohrera O powtórnym szczepieniu ospy (w tym tomie).
7 Ludwik Perzyna (1742–1812), zakonnik, autor kilku kompendiów popularyzujących wiedzę medyczną, a dziś stanowiących interesujące źródło do badania historii medycyny polskiej i europejskiej u schyłku XViii wieku. Lekarz dla włościan (1793) jest pod tym względem opracowaniem bodaj najbardziej wyczerpującym. Na wskazanych przez Zieleniewskiego stronach przedstawiona jest rozmowa lekarza z chłopem, który dziecko chore na ospę leczy miodem pitnym i rozgrzewaniem pod pierzynami.
8 Tj. miodem surowym, niewarzonym.
9 Tj. wybranymi z gniazda.
10 Obecnie różą (erysipelas) określa się chorobę zakaźną skóry, wywoływaną przez paciorkowce z rodzaju Streptococcus i objawiającą się zaczerwienieniem i obrzękiem skóry, zwłaszcza na głowie i twarzy. W XiX wieku nazwą tą mogły być z pewnością obejmowane również schorzenia o innej etiologii, a o podobnych objawach. Por. artykuł Róża (w tym tomie).
11 Rzecz jasna, objawia się tu typowo ludowa wiara w moc podobieństwa i sympatii.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.