URL originale : https://books.openedition.org/iblpan/14629

6. Bolesna
p. 39-41
Texte intégral
1Jednym z podstawowych zabiegów stomatologicznych było w pierwszej połowie XiX wieku wypalanie zepsutego zęba rozża‑ rzonym drutem. Jak komentuje Karol Prokop Kaliga: „Ból powsta‑ jący z wypieczenia w porównaniu z bólem naturalnym prędko ginie i znośniejszym bywa”1.
2Warto wobec tego powiedzieć jeszcze, że z przedstawionych tu opisów praktyk medycznych, w szczególności chirurgicznych i dentystycznych właśnie, dałoby się wyprowadzić pewien wniosek ogólny: jak się wydaje, ludzie z tamtej epoki o wiele łatwiej niż my dzisiaj – i bodaj z większą godnością – znosili ból (choć ktoś mógłby tu z sarkazmem dodać, że zazwyczaj po prostu nie mieli innego wyjścia). Potwierdzałoby to w każdym razie diagnozę Leszka Ko‑ łakowskiego, że żyjemy w czasie analgetyków, w kulturze, której fundamentem jest lęk przed cierpieniem, a rolę medycyny sprowa‑ dza się przede wszystkim do usuwania cierpienia za wszelką cenę. Rezultatem owej ucieczki jest wynajdywanie takich urządzeń cywi‑ lizacyjnych i form współżycia, w których cierpienie będzie nie tyle przezwyciężone, co raczej usunięte z pola widzenia, zamaskowane2.
3Mimo że tolerancja na ból – pozostaję przy węższych i bardziej namacalnych odniesieniach medycznych – była zapewne w XiX wieku nieporównanie większa niż dzisiaj, to ówczesna medycyna stanowiła ważny etap na drodze do pomniejszania cierpień; dążenie to widać zresztą w dopiero co przytoczonym cytacie z Kaligi, gdzie mówi się o bólu „znośniejszym”. Maria J. Turos wskazuje wręcz, że „problem opanowania bólu stanowił dla medyków ówczesnej doby zagadnienie bardzo istotne, o ile nie najważniejsze” 3. Znośniejszy ból uzyskiwano choćby poprzez stosowanie mocnego alkoholu lub środków narkotycznych, np. opium czy wyizolowanej na początku XIX wieku morfiny, bądź też opartych na opium i alkoholu nalewek, takich jak bardzo popularne laudanum, zwane też tynkturą Sydenhama. Generalnie „leków o działaniu przeciwbólowym znano bardzo wiele i szczególnie te na bazie opium wcale nie ustępowały pod względem siły działania współczesnym specyfikom syntetycznym” 4; istotnie, liczne źródła poświadczają, że pacjentów można było wprowadzić w stan oszołomienia, odrętwienia czy wręcz letargu. Swego rodzaju zwieńczeniem owych poszukiwań było odkrycie znieczulenia eterowego na początku lat 40. XIX wieku – pierwsza operacja pod narkozą odbyła się w Bostonie w październiku 1846 roku.
4Problem jednak w tym, że opiumowe środki znieczulające nie zawsze były łatwo dostępne; w szczególności na polu bitwy, gdzie chirurg polowy miał do czynienia z setkami, a może nawet tysiącami cierpiących, tylko nieliczni mogli spodziewać się, że zabieg zostanie przeprowadzony mniej lub bardziej bezboleśnie5. Nawet jeżeli, co w takim przypadku było dość powszechne, le‑ karz dysponował po prostu okowitą, to mógł zabrać ze sobą tylko skromną porcję trunku – w efekcie na przykład amputacje kończyn przeprowadzano często „na żywca”. Wobec tego raz jeszcze wy‑ pada powiedzieć, że z pewnością, inaczej niż dzisiaj, kiedy to ból traktowany jest jako rodzaj wynaturzenia, które powinno zostać natychmiast oddalone, w tamtym czasie nie był on niczym niespo‑ dziewanym i nieoczekiwanym. Może jakimś drobnym potwierdze‑ niem tej tezy będą przywołane w antologii fragmenty poświęcone operacji usunięcia guza z piersi u Klementyny Hoffmanowej oraz hemoroidów u Józefa Ignacego Kraszewskiego, który, zapewne na własną prośbę, nie został uprzednio znieczulony.
Notes de bas de page
1 K. P. Kaliga, O chorobach zębów i środkach leczenia takowych, Lwów 1840, s. 43. Książkę tę cytuję w antologii.
2 L. Kołakowski, Mit w kulturze analgetyków, w tegoż: Obecność mitu, Warszawa 2003, s. 86–110. Rzecz jasna, filozof interesuje się głównie naszym uciekaniem od bólu me‑ tafizycznego, od rozterek o charakterze egzystencjalnym, dotyczących relacji między‑ ludzkich. Przy okazji jednak prezentuje Kołakowski uwagi, które można by potraktować jako podsumowanie tematycznej idei niniejszego tomu: „Wolno natomiast twierdzić, że stosunek społeczny do medycyny i sposób korzystania z jej wyników nie mogą być tłumaczone jako automatyczny skutek rozwoju wiedzy lekarskiej, ale zakorzenione są każdorazowo w swoistym stosunku do życia, charakterystycznym dla danej cywilizacji i wpływającym zresztą na kierunki badań w naukach medycznych” (s. 93).
3 M. J. Turos, „...na trzeźwo...” czy jednak ze znieczuleniem. Krótka próba odpowiedzi na pytanie, czy w początkach XIX wieku chirurdzy wojskowi stosowali leki uśmierzające ból, „Medycyna Nowożytna” 2011 (17), z. 1, s. 84.
4 Taż, „...na trzeźwo...” czy jednak ze znieczuleniem. Zwalczanie bólu według R. J. Czerwia kowskiego (...), „Medycyna Nowożytna” 2012 (18), z. 1/2, s. 101.
5 Podnosi tę kwestię w cytowanych wyżej artykułach M. J. Turos, odwołując się przy tym do stanowiska K. Michejdy (zob.jego artykuł Stulecie uśmierzania bólu operacyjnego i asep tyki, „Polski Tygodnik Lekarski” 1946, nr 14).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Medycyna
Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks
Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org
Medycyna
Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.
Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org
Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.
Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.
La syntaxe de l’email est incorrecte.
Référence numérique du chapitre
Format
Référence numérique du livre
Format
1 / 3