4. Popularna
p. 34-36
Texte intégral
1Niniejsze opracowanie – podkreślam to z całą stanowczością – nie należy i nie może należeć do historii medycyny. Autor jest literaturoznawcą, a nie historykiem nauki, i mimo że zapoznał się z dużą liczbą tekstów z epoki, a także opracowań naukowych, dla każdego historyka medycyny pozostanie jedynie laikiem. Byłaby zresztą zuchwałą próba umieszczenia w jednym tomie reprezentatywnego dla rozwoju polskiej medycyny wyboru tekstów – zasób materiałów jest tu przeogromny.
2Celem tej antologii jest natomiast – z pewnością wysoce przybliżone – zakreślenie pewnej świadomości społecznej lub potocznej, związanej z medycyną i kwestiami zdrowotnymi w pierwszych dziesięcioleciach XiX wieku. Nie chodzi więc również o przedstawienie pojawiających się w literaturze pięknej odniesień do medycyny, a tym bardziej o skreślenie kolejnej opowieści o wielkich romantycznych tematach: chorobie, cierpieniu i śmierci. Zgodnie z linią programową „Nowej Biblioteki Romantycznej” wychodzi się w niniejszej książce poza sferę czysto ideową i kieruje się uwagę na zagadnienia zupełnie rudymentarne, które dałoby się najprościej określić jednym słowem: życie. Można tę kwestię ująć jeszcze inaczej: zdarzało się przecież nieraz, że chory stawiał się na wizytę1 do alopaty albo homeopaty, do brownisty albo znachora, bo któremuś z nich wierzył bardziej; częściej jednakowoż miał do czynienia po prostu z lekarzem, u którego szukał ratunku, nie oglądając się – jeśli w ogóle posiadał o tym choćby mgliste pojęcie – na teoretyczno‑naukowe fundamenty akceptowane przez swojego potencjalnego zbawcę. Dokonując wyboru tekstów – niełatwego, ze względu na ogrom dostępnego materiału – kierowałem się wobec tego pytaniem, czy mówią one coś istotnego bądź ciekawego o tym, czego człowiek, zwłaszcza ten, który popadł w chorobę, mógł się spodziewać po swoich kontaktach ze światem medycznym; jak leczono i co proponowano chorym; jak kwestie medyczne kształtowały świadomość publiczną i polityczną (pod tym względem niezwykle instruktywne są rozmaite urzędowe rozporządzenia). Inaczej zatem rzecz ujmując, chodzi o przybliżenie odpowiedzi na pytanie, w jakiej mierze medycyna była również czynnikiem determinującym i organizującym życie pojedynczego człowieka i całych grup społecznych.
3Z tego względu, jeśli nie liczyć drobnych wyjątków, zrezygnowałem z przedruków z fachowej prasy lekarskiej, z takich chociażby tytułów, jak „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, „Rocznik Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Dziennik Medycyny, Chirurgii i Farmacji”, „Przegląd Lekarski” czy „Dziennik Zdrowia dla Wszystkich Stanów”. Nie chodzi tylko o to, że źródła te są dość dobrze dostępne; podejmuje się w nich przeważnie problemy stricte naukowe, które niewiele powiedziałyby na podjęty tu temat, a do tego prawdopodobnie mogłyby przyprawić Czytelnika o nudę. Pojawia się natomiast sporo fragmentów zaczerpniętych z książek lekarskich, pisanych zarówno dla lekarzy, jak i odbiorcy niezaznajomionego z tematami medycznymi, pod tym wszakże warunkiem, że dają jakieś wyobrażenie owego społecznego wymiaru medycyny, że obrazują jej społeczną nośność. Na przykład wyjątki z opracowań stomatologicznych prezentują nie tylko praktykę medyczną, z jaką mógł mieć do czynienia ktoś cierpiący na zęby, ale także kształtują wyobrażenie skali problemów, z jakimi borykali się pod tym względem ludzie żyjący w wieku XiX.
4Z tego też powodu kończę książkę przekrojowym wyborem artykułów poświęconych medycynie, zdrowiu i higienie, jakie zostały opublikowane w „Kurierze Warszawskim” w roku 1836. Oczywiście zarówno wybór czasopisma (mógłby to być dowolny dziennik z dowolnego miasta), jak i rocznika jest dosyć arbitralny, chociaż w tym drugim przypadku kierowałem się dwiema drobnymi przesłankami: po pierwsze, trzeba było wybrać rocznik niezdominowany przez artykuły o cholerze, ale też niepozbawiony odniesień do tej choroby2, po drugie – można tę decyzję uznać za ukłon w stronę Szokalskiego, wskazującego rok 1836 jako należący do schyłkowego okresu „pamiętnej epoki” dziejów medycyny. Jak można się jednak domyślić, nie byłoby łatwo na podstawie tekstów pomieszczonych w jednej gazecie odtworzyć ów dekadentyzm. Życie i idee nie zawsze idą w parze, to pierwsze chętnie bieży swoim torem i z ideami może się zetknąć lub nie, a w każdym razie niekoniecznie natychmiast. Warto również podkreślić, że artykuły wyjęte z „Kuriera”, poza nakreśleniem pewnej panoramy rocznej, tematycznie nawiązują do niektórych problemów poruszanych w innych częściach książki.
Notes de bas de page
1 Sformułowanie to bardziej pasuje do realiów miejskich. Na wsiach i we dworach częściej trzeba było czekać na przyjazd lekarza, który mieszkał najbliżej. A że drogi nierzadko były złe, do tego, zwłaszcza podczas roztopów, trudno przejezdne, to i nie zawsze o pomoc było łatwo.
2 Tekstów jej poświęconych jest w niniejszej antologii całkiem sporo, Czytelnik znajdzie je również w innym tomie nBr – Katastrofach i wypadkach w czasach romantyków Marka Bieńczyka (2017), s. 416–458. Jest rzeczą oczywistą, że wzmożenie artykułów medycznych, a także rozmaitej maści ukazów i powiadomień prozdrowotnych, widać w szczególności w okresie, gdy pojawiają się epidemie (np. cholery w roku 1831 czy na przełomie lat 40. i 50.). Teksty te potrafią niekiedy zdominować cały numer pisma: doniesienia dotyczą nie tylko miasta czy okręgu, w którym dana gazeta wychodzi, ale i zagranicy.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.