• Contenu principal
  • Menu
OpenEdition Books
  • Accueil
  • Catalogue de 15568 livres
  • Éditeurs
  • Auteurs
  • Facebook
  • X
  • Partager
    • Facebook

    • X

    • Accueil
    • Catalogue de 15568 livres
    • Éditeurs
    • Auteurs
  • Ressources numériques en sciences humaines et sociales

    • OpenEdition
  • Nos plateformes

    • OpenEdition Books
    • OpenEdition Journals
    • Hypothèses
    • Calenda
  • Bibliothèques

    • OpenEdition Freemium
  • Suivez-nous

  • Lettre d’information
OpenEdition Search

Redirection vers OpenEdition Search.

À quel endroit ?
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • ›
  • Nowa Humanistyka
  • ›
  • Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość...
  • ›
  • VII Fantazmaty przemieszczeń
  • ›
  • Morcinek i Kubisz – Zaolzie – przedstawi...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Liens vers le livre
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Formats de lecture

    Plan

    Plan détaillé Texte intégral Karwina – przestrzeń pobożnej rewolucji Górnicza Atlantyda Walka na dwóch frontach Poeta gniewu Notes de bas de page Auteur

    Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość

    Ce livre est recensé par

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Morcinek i Kubisz – Zaolzie – przedstawienia ziem utraconych i odzyskanych

    Marek Mikołajec

    p. 430-450

    Texte intégral Karwina – przestrzeń pobożnej rewolucji Górnicza Atlantyda Walka na dwóch frontach Poeta gniewu Notes de bas de page Auteur

    Texte intégral

    1Gdy w 1908 roku w Cieszynie Maria Konopnicka pisze Rotę, Gustaw Morcinek ma 17 lat i pracuje w karwińskiej kopalni, za dwa lata zacznie naukę w Białej w seminarium nauczycielskim. Zafascynowany Słowackim, będzie marzył o byciu poetą. W 1908 roku tzw. ziemia cieszyńska, najbardziej na południe wysunięta część Górnego Śląska, należy do cesarstwa Austro-Węgierskiego. Jest wówczas 60. rok panowania cesarza Franciszka Józefa I. Cieszyn jest wtedy najprężniejszym ośrodkiem kultury polskiej w tej części Śląska. To tu ukazują się „Gwiazdka Cieszyńska” (1851–1939) i „Dziennik Cieszyński” (1906–1935) – czasopismo i dziennik, które oprócz promowania regionalizmu i informowania mają również przygotowywać nadbudowę ideową i tożsamościową mieszkańców Śląska. W 1910 roku w „Gwiazdce Cieszyńskiej. Piśmie naukowym i zabawnym” (bo taki jest podtytuł), ukazuje się Rota Konopnickiej, sztandarowa, mobilizacyjna pieśń, wyrażająca gniew uciskanej wspólnoty, wzmagająca polsko-niemieckie animozje i wyrażająca sprzeciw wobec germanizacji. „Dziennik Cieszyński” podobnie daleki jest od obiektywizmu. Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz podlegli mu emisariusze toczyli gazetową, książkową i naukową walkę o Śląsk Cieszyński. Gdy w grudniu 1938 roku Zaolzie zostaje zaanektowane przez Polaków, „Dziennik Cieszyński” przestaje się ukazywać, trudno jednoznacznie ocenić, czy to dlatego, że cel polityczny – przyłączenie Zaolzia – został osiągnięty. Czasopisma są tak sprofilowane, by agitować za określoną narodowością, przekonywać, sięgając po argumenty w postaci studiów filologicznych, etnograficznych, historycznych oraz samej literatury o „odwiecznym prawie” danej nacji do tych ziem. Swoje gazety i instytucje kulturowej walki mają tu Czesi, Słowacy, Austriacy i Polacy, a nawet tzw. Ślązakowcy, czyli zwolennicy Śląskiej Partii Ludowej Zeflika Kożdonia. Niemalże równolegle z Rotą w 1908 roku wydane zostają Pieśni śląskie (Slezské písně) Petra Bezruča 1, które wyrażają sprzeciw wobec uciskanego przez panów niemieckich i polskich czeskiego chłopa.

    2Gdy wraz z końcem I wojny światowej rozpada się cesarstwo Austro-Węgierskie, mobilizacja kulturowa się natęża. Trwa walka o dusze mieszkańców, a używając terminu Jacques’a Rancière’a, trwa dzielenie postrzegalnego 2. Literatura jako wyjątkowa realizacja funkcji poetyckiej staje się na Śląsku w XIX i XX wieku tyrtejska, zaangażowana społecznie i narodowo. Estetyka jako dystrybucja widzialnego, czyli tego, co widzimy i co zostaje nam udostępnione w przestrzeni publicznej, podlega w literaturze śląskiej pośrednio (Kubisz) oraz bezpośrednio (Morcinek) polityce kulturowej sanacji. W 1934 roku w posłowiu do tomu Śpiwajuco piaść nominowany do Nobla w latach 50. Óndra Łysohorski 3przedstawia swój projekt poetycko-kulturowy narodowej literatury laskiej. Zaolzie staje się kotłem rozmaitych ruchów separatystycznych. Dzielenie ziemi, jej interioryzacja oraz kulturowe zapasy są faktem. I właśnie ze Śląska Cieszyńskiego, a konkretnie z Zaolzia, pochodzą: prozaik Gustaw Morcinek (1891–1963) i poeta Paweł Kubisz (1907–1968). Obaj są trybunami śląskiej sprawy na arenie ogólnopolskiej. Celem artykułu jest zestawienie literackich przedstawień tzw. Zaolzia (krajobrazów, stosunków społecznych) wyłaniających się z ich twórczości.

    3W 1918 roku, 30 października, „Dziennik Cieszyński” drukuje proklamację Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego o przynależności ziemi cieszyńskiej do Polski. Beletryzowanym wspomnieniem tych wydarzeń jest opowiadanie Gustawa Morcinka z 1927 roku pod tytułem Noc listopadowa. Powstałe po 1918 roku nowe granice nie są zadowalające dla Czechów. Cały okręg przemysłowy ostrawsko-karwiński z fabrykami i kopalniami, a także huta trzyniecka są wyłączone z ich jurysdykcji. Polacy przejmują tym samym dużą gałąź gospodarki, do której prawo rości sobie nowo powstałe państwo czechosłowackie. W styczniu 1919 roku Polska ponosi terytorialną stratę. W obliczu powstania wielkopolskiego i wojny polsko-ukraińskiej Czesi zajmują niemalże cały Śląsk Cieszyński, aż do Skoczowa. Pod naciskiem krajów zachodnich wojska czeskie muszą cofnąć się jednak do linii kolejowej koszycko-bogumińskiej, która staje się tymczasową granicą. W 1918 roku poeta ks. Emanuel Grim w tekście jasełek zamieszcza scenkę mającą oddawać społeczne nastroje, pragnienia polskiego Zaolzia: „(Dzieci śląskie klękając u stóp Polski, wołają chórem): Z serca rwie się jęk niemy: do Matki, do Polski chcemy!!!” 4. Libor Martinek, czeski komparatysta, umiejętnie streszcza i puentuje wydarzenia tego okresu:

    Odzyskanie czeskiej i polskiej niepodległości w roku 1918 nieoczekiwanie wciągnęło Zaolzie w polityczny spór pomiędzy dwoma państwami, wywołany przez skomplikowane stosunki narodowościowe. Prawdziwe sedno sporu o Zaolzie [jest to termin upolityczniony, resentymentowy, którym posługują się wyłącznie Polacy – przyp. M.M.] tkwi jednak w kwestiach geopolitycznych, uzależnionych od polityki gospodarczej rządu ówczesnej Republiki Czechosłowackiej, w której kluczową rolę odgrywać miał właśnie region ostrawski. Skrajnie rozbieżne poglądy na rozwiązanie kwestii Zaolzia na konferencji ambasadorów w Spa w roku 1920 doprowadziły do międzynarodowego arbitrażu i w jego wyniku do podziału Zaolzia i przyłączenia podzielonych części do obydwu państw. Wśród obywateli autochtonicznych, którzy podczas spisu ludności deklarowali narodowość polską był szereg osób aktywnych kulturalnie i literacko. Na Zaolziu literatura w dalszym ciągu miała służyć rzeszy czytelników i pełnić funkcję moralnego wsparcia w chwilach zagrożenia interesów narodowościowych miejscowych Polaków. 5

    4Literacki ruch regionalny był stronnictwem interesów narodowych. Każda z narodowości zamieszkujących dawną CK Austrię odtwarzała czy, częściej, wytwarzała własną przeszłość, własne muzea oraz pisała swoją historię w językach narodowych. Literatura performatywnie powołuje, kreuje i nadaje znaczenie tej przestrzeni. Ziemie, do których prawo roszczą sobie różne narody, zostają przedstawiane jako arena boju i ścierających się racji.

    5Historyczne zmiany granic, które zachodziły pięciokrotnie (1918, 1920, 1938, 1939, 1945), znalazły wyraz w twórczości pisarzy i poetów z cieszyńskiego Śląska. Gustaw Morcinek w wydanej pośmiertnie w 1964 roku, a pisanej na zamówienie, powieści pod tytułem Górniczy zakon przedstawił typowy dla powojennej twórczości górniczej pogląd na postanowienia konferencji arbitrażowej Rady Ambasadorów w Spa.

    Henryk wrócił bowiem do domu w okresie walk z Czechami o Śląsk cieszyński. Miał być plebiscyt, nie doszło do niego. Rada Ambasadorów ustaliła granice w myśl życzeń Guttmannów, Rotschildów, Larischa, hrabiego Wilczka, akcjonariuszy, dorobkiewiczów, panów i magnatów. Rada Ambasadorów zakreśliła granicę oddzielającą Zagłębie i przemysłową część Śląska Cieszyńskiego od jego reszty na rzecz Czechów.
    Nic nie wskórały wiece w Cieszynie, walki zbrojne z Czechami, ni tak zwana „wola ludu”. Wszystko bzdury. Interes kapitału zwyciężył. 6

    6Interpretacja tamtych wydarzeń jest podporządkowana doktrynie materializmu dialektycznego. Co ciekawe, pisarz nie lamentuje po utraconej arkadii dzieciństwa. Oddelegowany z kopalni Morcinek uczy się w Białej Małopolskiej, dziś Bielsku-Białej, w seminarium nauczycielskim, by po 1918 roku objąć posadę nauczyciela w Skoczowie, po polskiej stronie granicy. W rodzinne strony już nie wraca. Wykładnia walki klasowej i narodowej jednym cięciem, jedną tezą-odpowiedzią załatwia to, na co Morcinek nie mógł się zgodzić przez całe życie, o czym na kartach swych książek milczał, przyjmując „swój” Skoczów jako wygnanie, nazywając siebie „skoczowskim eremitą”. Gdy przyjrzymy się bliżej, to dostrzeżemy, że jest to tylko półprawda. Utracone miasto, Karwina była ściśle związana z okresem nasyconego fantazjami dzieciństwa i pierwszej pracy w kopalni, którą wykonywał wbrew ciągnącej się za nim legendzie zaledwie przez trzy lata (od 16. do 19. roku życia). Ta górnicza miejscowość była też przestrzenią inicjacji. Obrazowo ukazuje to film Antoniego Halora: Siedem zegarków Gustawa albo eremita skoczowski Morcinek z 1986 roku. Status Karwiny jako ziemi przechodniej (odzyskanej i utraconej) domaga się krótkiej analizy.

    Karwina – przestrzeń pobożnej rewolucji

    7Dlatego też chcę bliżej zanalizować podstawowe dwa żywioły – wymiar duchowy i wymiar materialny, społeczny. Wydają się one u Morcinka misteryjnie (a może i misternie) łączyć w jedno. Gdzie znajduje się początek tej paradoksalnej pełni?

    8Karwina to lej, w którym miało się pomieścić szerokie doświadczenie nowoczesnego świata, pozornej zgody narodów przed I wojną, ich XX-wiecznych konfliktów wpisanych w schemat emancypacji robotników i narodów. Nie jest to jednak wizja, która konsekwentnie przewija się przez prozę Morcinka. Morcinek używa jej kontekstowo – raz dramatycznie, innym razem komicznie, sentymentalnie – w zależności od efektu, jaki chce osiągnąć. Trzyma się jednak zasady, by przestrzeń zindustrializowaną, z wyjątkiem przedstawień pracy w kopalni oraz pracy maszyn, kreować turpistycznie. Inny jest jego stosunek do gór, które idealizuje. W przewodniku z 1933 roku pod tytułem Śląsk w serii Cuda Polski gloryfikuje:

    Ziemia bywa jak twarz ludzka.
    Jedna zbiedzona, jakby zgryzotą w zmarszczki pomięta, o wyblakłym spojrzeniu; inna znowu zamyślona, zamknięta w sobie, nigdy do nikogo się nie uśmiechająca; a jeszcze insza bezpłodna i surowa, jakby w męce umarła. Gdzieindziej znowu hyrna i dumna, na ludzkie mrowie, co się po niej gmera, z pogardą patrząca. I jeszcze insza bywa, przeróżna, jak przeróżne twarze ludzkie bywają. Ale takiej ziemi, coby uśmiech dziewczyny młodej przypominała, uśmiech jasny i zamyślony, to mało. Tam jeno powstała, gdzie Pan Bóg w chwili jej tworzenia Swemi modremi oczyma dobrotliwie się zapatrzył i czegoś uśmiechnął. 7

    9Podobne mity kreacyjne zasłyszeć można na całym świecie, m.in. u Bułgarów, Czarnogórców 8. Słowa Morcinka odnoszą się jednak do ziemi cieszyńskiej i pszczyńskiej. Są one formą kompensacji. Można przypuszczać, że miłość do rodzinnego, utraconego miasta przerzucił właśnie na Beskidy i dolinę Wisły. Ukochane pasmo górskie pisarza nie jest jednak w linii prostej formą kompensacji, afektywnego transferu. Przecież Lysá hora 1324 m n.p.m., najwyższy szczyt Beskidu Śląskiego, na którym mieszkał „równający świat” zbójnik Ondraszek, któremu Morcinek poświęcił powieść, pozostał po czeskiej stronie. Beskidy są w twórczości Morcinka, głównie ze względu na wymienioną książkę, przedstawione jako pewna integralna całość. Przyroda, natura tworzą przestrzeń uwzniośloną, z której głoszona jest nowa ewangelia rewolucyjnej równości świata ponad granicami stanowymi oraz państwowymi9. W tej książce walka klasowa idzie pod rękę z Pawłowym uniwersalizmem, w którym nie masz ani Żyda, ani Greka, nie masz niewolnika ani wolnego.

    Górnicza Atlantyda

    10Status Karwiny jest niejednoznaczny, to właśnie doświadczenia wyniesione z tego pogranicznego miasta ukształtowały twórczość i światopogląd autora Czarnej Julki. Dramatyczna historia to jedno, a genius loci to co innego. Karwiński duch miasta był przewrotny. To tu żarliwy katolicyzm konfrontował się z wolnomyślicielską postawą socjalistów, mieszając katolicki solidaryzm społeczny i rewolucję. To tu mieszkali zarówno Czesi, Austriacy (Niemcy), polscy Ślązacy, Ślązacy – zwolennicy Kożdonia, jak i przybysze z Galicji. To w Karwinie odbywały się wiece ludowe pod gołym niebem, także te mające upamiętnić katastrofę górniczą na szybie arcyksiążęcym w czerwcu roku 1895 i obudzić świadomość praw ludu pracującego. Świadectwem tych paradoksów ideowych jest to, że w Czarnej Julce dzieci na przemian śpiewają Czerwony sztandar, Międzynarodówkę, pieśni jarmarczne i maryjne, m.in. „O sanctissima, o piissima dulcis Virgo Maria”.

    11Opisane przez Morcinka miasto dzieciństwa dziś już nie istnieje, jak mówią wygnani mieszkańcy, popełniło samobójstwo. Pozostaje dwojako rozumiana Karwina: dosłownie zapadnięta oraz zapadnięta w pamięć i zaklęta w pismo. Fizycznie miasto pisarza osunęło się pod ziemię już w latach 60. 10, więc zdecydowano wyburzyć to, co zostało, z wyjątkiem kościoła, w którym Morcinek otrzymał chrzest. Jest Nowa Karwina, ogromne blokowisko przypominające gierkowskie osiedla w miastach, takich jak Jastrzębie-Zdrój, Tychy, Żory. W Starej Karwinie szkoły, karczmy, familoki – wszystko runęło w konsekwencji rabunkowego wydobycia i szkód górniczych. Miasto Morcinka istnieje dziś jedynie w dokumentach, wspomnieniach ostatnich mieszkańców i na kartach książek.

    12Tym samym dawny konkret topograficzny staje się mityczny. Miasto przeistacza się w legendarną, górniczą Atlantydę. Wpisaną na dodatek w kontekst polityki historycznej jako ziemi utraconej. Wytwarza się wokół Karwiny aura, osobliwe genius loci. Ziemia odzyskana, utracona podsuwa nam kontekst biblijny, więc wspólnotowy, który wcale nie jest wolny od wątku politycznego, tożsamego z uzyskaniem prawa, uznania dla własnego stronnictwa, jego wizji historii i roli w dziejach.

    13W ponowionej lekturze ta przestrzeń stwarza idiolokalną literaturę Morcinka, jest źródłem niezwykłej geopoetyki, precyzyjnie zlokalizowanej, pozostającej w związku z konkretnym miejscem. Ten rodzaj twórczości dramatyzuje doświadczenie miejsca. Zapadnięta, stara Karwina nie jest tylko miejscem akcji, sceną aktorów, sama także gra i jest poddana grze: wyobraźni, pamięci, historii (przemian społecznych, zmian granic).

    14Nie bez znaczenia jest tu etymologia (Karwina wywodzi się od karwy, czyli krowy). To ona funkcjonuje jako mityczny pępek świata (axis mundi), ale też Freudowski pępek snu (Nabel des Traums), od którego zaczyna się opowieść. Karwina w tym ujęciu jest jak krowa – żywicielka. Przestrzeń dzieciństwa, jego odrębność, swoistość, ale też obcość staje się pierwszą inspiracją i to od niej zaczyna się pisanie oraz opowiadanie.

    15Oderwanie Karwiny od polskiego Śląska trwa raptem 18 lat. W 1938 roku Polacy, korzystając z nacisków Hitlera na Czechosłowację, zajmują poprzednio przejęte przez południowych sąsiadów ziemie. Morcinek w odpowiedzi na to po raz drugi pisze książkę legitymizującą działania polityczne (pierwszą był Wyrąbany chodnik z 1931 roku). Opatrzona zostaje bardzo wymownym tytułem: Maszerować! Powieść dla młodzieży o zajęciu Zaolzia przez Wojsko Polskie w październiku 1938 roku. Książka ukazuje się w 1939 roku, można przypuszczać, że na zamówienie ówczesnych sanacyjnych władz. Morcinek opowiada w niej o dziejach poddanego czechizacji młodego polskiego robotnika, który jednak opiera się „obcemu naporowi”. Po wojnie pisarz wstydzi się tej książki, pomijając ją w oficjalnych bibliografiach. W powieści z 1939 roku czytamy:

    – Musisz jeszcze koniecznie nazwisko zmienić – poradził mu kiedyś Sobol. Żaden Karel Bohač, lecz Karol Bogacz. Tak, jak się dotychczas nazywałeś.
    – Kiedy Czesi już mnie zapisali w księgach po czesku.
    – Nic nie szkodzi! Dla nas wszystkich jesteś Karolem Bogaczem, a Czesi niech sobie piszą jak zechcą. Zresztą i tak to już długo nie potrwa. Gdy przyjdą chłopcy Marszałka Piłsudskiego wszystko się zmieni. Zobaczysz!…
    – A przyjdą? – upewnił się nieśmiało.
    Sobol spojrzał na niego spode łba, splunął mocno, a potem wyciągnął z kieszeni notes, wydobył fotografię Marszałka i pokazał chłopcu. 11

    16Uwielbienie wodza widoczne w Maszerować! jest znamiennym wyrazem ekspansywnego polskiego universum symbolicznego. Zmiany aparatu urzędniczego, a tym samym nazwisk, alfabetów, szyldów ulic i miast, bohaterów narodowych są podyktowane zmianami granic. Słowa Maszerować! miał wypowiedzieć marszałek Edward Rydz-Śmigły do wojsk odbijających z rąk Czechów Śląsk Cieszyński. W obliczu tych konfliktów człowiek zredukowany jest wyłącznie do narodowości, gotowej do użycia jako siła militarna i ekonomiczna. Sanacyjny wojewoda śląski Michał Grażyński (urzędował w latach 1926–1939, więc od przewrotu majowego, aż do wybuchu II wojny światowej, gdy stał się ministrem ds. propagandy [sic!]) wielokrotnie wspierający Gustawa Morcinka (m.in. ufundowana przez niego nagroda literacka za Wyrąbany chodnik w 1932 roku) pełnił również funkcję kuratora oświaty w autonomicznym województwie śląskim12. Przy szkołach prężnie działały organizacje uniformizujące, kształtujące ducha narodowego dzieci i młodzieży: Związek Harcerstwa Polskiego, Polski Czerwony Krzyż, Liga Morska i Kolonialna, Liga Ochrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Władza w zorganizowany, angażujący pisarzy sposób odpowiadała również za narodowe i państwowe wychowanie 13. Napisana przez Morcinka książka dla młodzieży legitymizowała zmiany granic będące efektem zbrojnego zrywu, w którym Polska wykorzystała słabość sąsiada spowodowaną agresywną polityką Hitlera wobec Czechosłowacji. Autor Łyska z pokładu Idy, rozdarty między podległością a suwerennością, jak spróbuję pokazać, mógł z jednej strony napisać na zamówienie powieść zachwalającą zmianę, by następnie w artykule publicystycznym nie szczędzić krytyki porządkowi, który nastał po zajęciu Zaolzia 14.

    Walka na dwóch frontach

    17Pisarze i poeci uznawani za regionalnych toczyli batalię o suwerenność artystyczną. Zredukowanie pisarza do poziomu lokalnego wojownika sprawy narodowej skazywało go na działalność ograniczoną, doraźną, sprowadzającą się do stawiania znaków aksjologicznych w toczących się na terenie spornym dyskusjach i kulturowych walkach. Każdorazowe programowe, życzeniowe formułowanie problematyki społecznej swoich dzieł, patrząc z dzisiejszej perspektywy, prowadziło do krótkotrwałej popularności i tymczasowego sukcesu artystycznego. Władza inspirująca ruch regionalny sprawia, że jest on jako kategoria zdegradowany. W efekcie zamiast problemowych partykularnych i uniwersalnych dzieł artystycznych częstokroć powstawały karykaturalne laurki. Przedwojenny regionalizm śląski jest przykładem tego typu zdegradowanej, służebnej wobec celów politycznych państwa kategorii. Nie zawsze jednak twórcy prezentowali postawy uległe i pokorne wobec władzy.

    18W marcu 1939 roku ukazuje się numer „Prosto z mostu” poświęcony na nowo przyłączonej do Polski dzielnicy. Redakcja oddaje głos twórcom lokalnym. Krytyczne teksty zamieszczają tylko Gustaw Morcinek i Paweł Kubisz. Pierwszy w tekście pod tytułem Odkrycie Śląska narzeka na nowo przybyłych dorobkiewiczów i ciągłe święta przeszkadzające w podjęciu pracy. Uskarża się też na brak ze strony tzw. elit zrozumienia dla śląskiej mentalności, a nawet na zmianę waluty, która zawyżyła poziom cen i doprowadziła do zubożenia społeczności. Oddajmy mu głos, gdy wypowiada się na temat nowo przybyłych na Zaolzie:

    Za dziennikarzami i wojskiem zleciały się szczury. Wielką gromadą, szybkie, gładkie, węszące, biegające z kąta w kąt, pociągające nosami, wyczuwające na odległość świetny interes, to tłustą posadę, to butelkę wina przynajmniej, przynajmniej paczkę papierosów czeskich, wykupujący hurtem towary w sklepach, materiały na ubrania, zegarki u złotnika, kapelusze damskie, perfumy, koszule jedwabne, buty Bati, przeliczający w mig, na poczekaniu korony czeskie na polskie złote, szczury – kanciarze, szczury szczebiotliwe i ondulowane w futrach, szczury charkotliwe łamanym językiem prawiące szumnie o ojczyźnie, szczury plugawe, zafajdane, cuchnące!… 15

    19Figura szczura w dwudziestoleciu międzywojennym, zwłaszcza w latach 30., w czasie rządów sanacji, odnosiła się często do Żyda. Była refleksem antysemickiej narracji. Pamiętnik Stefana Czarnieckiego Witolda Gombrowicza, w którym główny bohater „szczur neutralny” to syn „rasowego” polskiego szlachcica i matki Żydówki, jest najlepszym tego przykładem.

    20Na wątek semicki, przebijający z tekstu Morcinka, wskazują słowa: „świetny interes”, i handel jako czynności stereotypowo powiązane z Żydami. Do tego tropu nie pasuje jednak mówienie: „charkotliwe, łamanym językiem […] szumnie o ojczyźnie”. Pisarz pod postaciami szczurów widzi zalewających Zaolzie żądnych szybkiego zarobku obywateli Polski. Wzmacnia ten obraz przez dodanie epitetów dołu materialno-cielesnego: „plugawe, zafajdane, cuchnące”.

    21U Morcinka nie znajdziemy jednak większej liczby przykładów, które mogłyby wskazywać na jego wrogość wobec tej grupy kulturowej. Ukryty za niektórymi sformułowaniami refleks allosemityzmu nadaje koloryt krytyce Morcinka wobec zupełnie innej grupy społecznej: szabrowników i krętaczy. Zaolzie na powrót odzyskane staje się przestrzenią wyzysku i szybkiego zarobku na wzór szabru lub pracy na saksach. Cały artykuł mówi o elementarnym niezrozumieniu dla specyfiki tego wielokulturowego regionu, który zdaniem Morcinka trzeba na nowo odkryć.

    22Paweł Kubisz w tym samym wydaniu „Prosto z mostu”, w artykule o wymownym tytule O waszej pogardzie wobec nas również wyraża niezadowolenie z konsekwencji przyłączenia Zaolzia oraz polityki kulturowej rządu. Krytykuje rozdawnictwo nagród państwowych przeznaczonych dla literatów z Zaolzia urzędnikom. Padają wtedy znamienne słowa:

    Jeśli chodzi o literaturę i sztukę, każdy Polak wyrosły i urodzony na Śląsku jest w oczach swych rodowych współbraci uważany za takiego pariasa, którego nie należy popierać – lub też popierać minimalnie, tak coś w guście „ani dać mu żyć, ani dać mu umrzeć”. Według tych recept polski ślązak to raczej materia do rządzenia. 16

    23Skoncentrowanie na walorach gospodarczych i potencjale ekonomicznym zarządzania zagłębiem ostrawsko-karwińskim przysłania zupełnie zwykłego człowieka i jego podmiotowość. Stąd tak ostre sformułowania Kubisza. Stoi za nim troska nie tylko z powodu nierównego statusu materialnego mieszkańców Zaolzia, ale jak zaznacza, o sferę literatury i sztuki, o której sądzi, że jest upodrzędniona, władze mają do niej stosunek kolonialny. Wtóruje mu Morcinek, któremu również „przejadły się jałowe deklamacje o ojczyźnie” 17. W wierszu Trzeba zamamrać zamieszczonym pod artykułem Paweł Kubisz grzmi:

    Stynko ból we mnie i bunt skómli, brzęczy –
    Szamocz się siło wzburzónego szturmu Naród mój jęczoł i fórt ciągle jęczy,
    Rodzóm sie cicho buntowników hurmy!

    Zawszech był biydny, dzisio, jezech bosy…
    Widzisz to piętno od cudzych batogów?
    Co to?… mara… sen – pomruk, klątwy, kosy
    W naszych dziedzinach jeżom się od progów!

    24Wiersz kończy się słowami nawołującymi do złożenia przysięgi przez władzę, co jest ciekawym odwróceniem ról względem poezji powstańczej, w której śluby wierności Polsce składał wyłącznie lud śląski: „[…] Chcym Polske Wielkóm – – pieróna, cholery!/I SPRAWIEDLIWÓM – dej krzyż… mosz dwa palce!” 18.

    Poeta gniewu

    25Paweł Kubisz (1901–1968) po znakomitym przyjęciu jego tomu Przednówek (1937 – prawie 150 recenzji w prasie ogólnopolskiej i lokalnej), miał duże ambicje, by zostać najjaśniejszą gwiazdą na śląskim parnasie poetyckim i literackim. Jednak po udanym debiucie, wbrew oczekiwaniom, nie przebił się do literackiej ekstraklasy. Trudno ocenić, co było tego przyczyną. Zły czas historyczny dla jego zaangażowanej społecznie, ale jednak lokalnej poezji, jego nieprzejednany charakter czy też niepewny politycznie, buntowniczy i separatystyczny światopogląd 19jego poezji.

    26W nekrologu tak wspominał go Henryk Jasiczek, poeta i dawny przyjaciel: „Umarł poeta tej ziemi. Człowiek odważny, pełny przeciwieństw, noszący w sobie wielkie nadzieje, miłości i nienawiści, człowiek o wielkiej pasji, spychającej go aż do bólu, do samounicestwienia” 20. Charakterystyka osobowa pasuje również do twórczości Kubisza. Był on poetą afektów wspólnotowych. Co oznacza, że na plan pierwszy wysuwały się w jego twórczości emocje wynikające z niedoli chłopa, a w latach późniejszych – śląskiego artysty.

    27Bibliograf Ludwik Brożek ocenia, że:

    Dorobek pisarski Kubisza jest ubogi i nierówny. Oddzielnie wydał właściwie tylko cztery poetyckie tomiki: Kajdany i róże (Frysztat 1927), Przednówek (Czeski Cieszyn 1937, wyd. 2. Ł. 1946), Opowieść wydziedziczonych (Czeski Cieszyn 1948) i Rapsod o Oszeldzie (Czeski Cieszyn 1953). Spośród nich największą wartość przedstawia Przednówek. Na tomik ten składają się utwory (pisane częściowo gwarą cieszyńską), w których autor w sposób sugestywny przedstawił społeczny i narodowy ucisk ludności Śląska Cieszyńskiego od czasów pańszczyźnianych po współczesność. Jeden cykl tego tomu, Co to młody gorol prawił, jak sie mu na śmierć niósło, zyskał uprzednio, w roku 1934 wyróżnienie „Wiadomości Literackich” na konkursie młodych. Do rozgłosu tego tomu (np. J. Czechowicz cenił go wysoko za „jędrny smak epicki”) przyczyniła się jego wymowa polityczna, odpowiadająca ówczesnemu kursowi polskiej polityki zagranicznej. 21

    28Badacz pomija ostatni, niewydany tom, który omawiam w dalszej części rozdziału. Wśród recenzentów Przednówka był wspomniany przez Brożka Józef Czechowicz, który chwalił te poezje z buntu, łez i gniewu:

    Jedni piszą byle co, bez żadnych ambicyj, byle się wyżyć gwarowo, inni mniej lub więcej szczęśliwie idą wzwyż, wspierając swą siłę poetycką na języku ludowym. Poezje Pawła Kubisza należą do najlepszych rzeczy w tym rodzaju. 22

    29Nie jest to pochwała odosobniona, podobnego zdania był Julian Tuwim, którego poezja, zwłaszcza wiersz Do prostego człowieka, była inspiracją dla Kubisza. Wiersze Kubisza są jakby śląskimi wersjami tego najbardziej sztandarowego utworu Tuwima. Inny wybitny polski poeta, pracujący w owym czasie jako nauczyciel w Cieszynie, Julian Przyboś, pisał o Pawle Kubiszu:

    Kubisz wyraził prawdziwą treść duszy dawnego ludu: straszną krzywdę chłopa, uciemiężonego przez „grofa”. Wiersz napisany jest gwarą śląską. Gwarą tą umie Kubisz posługiwać się ze zrozumieniem zawartej w niej siły wyrazu. I nie będzie chyba zbyt wielką przesadą, gdy powiem, że jeśli Kubisz nie zatrzyma się w swym rozwoju poetyckim, może stanie się w poezji Tetmajerem gwary śląskiej. 23

    30Bycie „Tetmajerem poezji śląskiej” nie jest sformułowaniem adekwatnym. Twórców wiele łączy, jednak różni ich zasadniczo cel ich dzieła oraz prywatne ambicje. Owszem, obrazowanie, chłopscy bohaterowie, naturalizm i autentyzm tej twórczości są zbliżone. Natomiast dla Kubisza nadrzędne funkcje jego poezji są kulturowe, klasowe i przede wszystkim wspólnotowe. Zastosowanie gwary śląskiej ma z jednej strony ukazać potencjał twórczy w niej drzemiący, z drugiej zaś krzywdę ludzką w języku tej krzywdy. Wydobywając afektywne pokłady poezji dla celów polityki regionalnej, pogranicznej, a de facto zagranicznej. Epickie konflikty, konkret egzystencjalny i realizm tej twórczości dostrzegali też życzliwi krytycy i koledzy po piórze. Czechowicz pisał:

    „Przednówek” ma jędrny smak epiki, co od razu daje do zrozumienia, że nie gra on melodiami, lecz jest czymś konkretnym, twardym, jak dłonie górników. A są to wiersze o buntach przeciw uciskowi, o nędzy górskiej, o chwale czasu zbójnickiego, o bijatyce w karczmie, o tych, co poszli „za chlebem”. Sprawy owe Kubisz opiewa mocno, mroczno i surowo. Czytając, wie się od razu, że to nabrzmiałe cierpieniem słowa tamtejszego człowieka, autochtona. Kto inny nie czułby tak śląskich bied, mógłby im najwyżej współczuć. 24

    31Ten dyskurs wiarygodności twórcy jest silną tendencją w literaturze śląskiej dwudziestolecia i PRL. Kryterium naturalności (bycia naturszczykiem, autochtonem) często decydowało o powodzeniu literackim (por. niezupełny sukces Poli Gojawiczyńskiej i Haliny Krahelskiej, którym zabrakło samoswojości autochtonek). Poezja ta nasycona jest emocjami, żalem, gniewem. Recenzenci oraz aparatczycy zajmujący się kulturą chcieli, by ten uniwersalny bunt przeciw niesprawiedliwości miał określony wektor, był osadzony w konkretnej sytuacji zatargu, np. wojny polsko-czeskiej o Zaolzie.

    32Recenzenci popadali w obowiązujący schemat polityki kulturowej i kulturalnej. Jednym z wyrazów tej tendencji było uwierzytelnienie twórczości Kubisza na arenie ogólnopolskiej przez odwołanie się do promowanego, wyjątkowo silnie w tym czasie, toposu prapoczątków polskiej mowy. W swojej recenzji odtwarza ten motyw Czechowicz.

    I tamtejszej to mowy zasługa, że poezje „Przednówka” błyskają tu i owdzie pięknościami staropolszczyzny. Gwara tej dzielnicy naszej Ojczyzny, dzielnicy niemczonej i czechizowanej zawzięcie, przechowała przecież tak wiele form językowego staro-wieku, tak wiele czarów mowy jagiellońskiej. 25

    33Nawet rama utworzona z recenzji nasycona jest interwencjami kulturowymi, mającymi wykazać i udowodnić tezy ważne dla polskiej racji stanu w tym okresie. W ten sposób, sytuując twórczość Kubisza w konkretnej sytuacji politycznej, odbierano poezji prawo do uniwersalizmu, wieczności. Zamknięcie w kręgu tematów społecznych, interwencyjnych daje odpowiedź w postaci zaszeregowania twórcy jako zaangażowanego i regionalnego. Takie zaszufladkowanie jest ciężarem, równoznacznym z przydaniem gęby „piewcy śląskich bied”. Nic dziwnego, że w Kubiszu, wraz z kolejną zmianą politycznych granic oraz celów polityki kulturowej wobec Zaolzia, rośnie frustracja.

    34Zwłaszcza w ostatnich latach życia Kubisza (lata 60.) jego twórczość się radykalizuje. Jest jeszcze bardziej zacietrzewiona i walcząca. O ile pieśni gniewu sprzed wojny opiewają ofiary i jasno wskazują adwersarzy, którymi są posiadacze ziemscy narodowości austriackiej lub czeskiej, to po wojnie poeta rozszerza ich grupę. Są nimi władza ludowa oraz liczni skonfliktowani z nim działacze i twórcy z literackiego środowiska zaolziańskiego oraz katowickiego. W tomie Dukaty z rulonu cierpkich lat znajdziemy wiersz O tym Śląsku w Europie. Już sam tytuł ukazuje obszar, punkt odniesienia dla Śląska, jest to tekst interwencyjny i krytyczny. Poeta, mimo panującego ustroju komunistycznego, wciąż dostrzega wyzysk „panów”, „Śląskokradów”. Personifikuje Ślązaków jako „Ten tubylczy naród bosy”, który ma wystąpić „Przeciw cudzo-własnym panom!”:

    I.
    O TYM ŚLĄSKU W EUROPIE

    Jo wóm dzisio pod nos szmyrnę
    Bicz z węzłami ostre szydło –
    Wio Ondraszku, sztorcem, hyrnie
    … Panów z siodeł czas wykidać!

    Podziwej sie na Śląsk z bliska,
    Na ten folwark – do tych sumień,
    Skikuciały kult wyiskać
    Kłopeć smrodu z stęchłych gumien!

    […]

    Wio … Ondraszku, bez pardonu
    Strząść ze Śląska wszy i gnidy!
    Precz podciepki – precz bufoni
    Wrzody, wrzody gżą się w łonie!

    Kiej nóm młodych już spsioczyli,
    Gichną starzy defiladą
    Z pięścią naprzód się wychylić –
    Młócić na pniu … Śląskokradów!

    […]

    Krzywda, krzywda je wyniesie
    Autochtoni i Śląsk cały:
    Ten tubylczy naród bosy
    Przeciw cudzo-własnym panom!

    Kopcą lampy, czad paliwo
    Żywym ludziom groby kopie,
    Czas requiem już zaśpiewać
    O tym Śląsku w Europie!

    Z męki, miażdżeń, ujarzmienia
    Strzeli z bicza oskarżenie
    Kosa na sztorc, cios z kamienia
    Walka na śmierć, wybawienie! 26

    35Kubisz uprawia dyskurs autofilantropijny, chce wzbudzić żal i skonsolidować nim wspólnotę, obudzić złość i gniew na oprawcę. Podnosi tym samym rangę chłopa, stawiając go w pozycji ofiary. Taka wiktymizacja bohatera, a tym samym wspólnoty, sprawia, że staje się on nośnikiem (agregatem) gniewu. Emocje wywołane przez lekturę kształtują przekonania czytelnika, stają się siłą sprawczą historii, skrzętnie rozporządzaną i angażowaną w konflikty przez państwa narodowe 27. Poeta nie chciał jednak w pełni podporządkować się wskazaniom systemowym. Miał własny ambitny plan rozbudowanych literackich struktur. Paweł Musioł, krytyk literacki, zauważa, że Kubiszowi marzy się Idea Wielkiego Śląska (ponadnarodowego), integralnego z Górnym Śląskiem, Opolszczyzną, aż po Zaolzie 28. Poeta chce być Tyrteuszem tej ziemi, chce budzić do samoświadomości wyzyskiwanych autochtonów. Wilhelm Szewczyk, pisarz i działacz z Górnego Śląska, wspomina Kubisza, z którym był skonfliktowany, tłumacząc:

    Jeśli chodzi o literackie motywy działalności Kubisza w „Sztorcem” [czasopismo Kubisza – przyp. M.M.] należy zwrócić uwagę na rzecz najważniejszą: sui generis separatyzm literacki Kubisza. Może to klimat Śląska Cieszyńskiego na to wpływa, bo przecież tam jest siedlisko wszelkich śląskich ruchów separatystycznych, tam się rodzili renegaci na wielką skalę, Kubisz ze swojego otoczonego dymami i górami Trzyńca posyłał na Śląsk (cały) nową ewangelię literacką. Stworzony i kierowany przez niego Związek Literacko-Artystyczny w Czechosłowacji miał być środkiem do celu. Chodziło Kubiszowi o „śląską rzeczpospolitą literacką”, w której jednak nie uznawałby wielu znanych i wartościowych literatów czy pracowników literackich śląskich. 29

    36Koledzy z Katowic: Wilhelm Szewczyk, Witold Nawrocki, Zdzisław Hierowski przypuszczali, że zamierza on powołać coś na kształt poetyckiej separatystycznej laskiej wspólnoty Ondry Łysohorskiego (Erwina Goja). Śląsk w wierszach Kubisza pojawia się znacznie częściej niż Polska. Separatyzm w jego przypadku jest podwójny. Separatyzm polsko-śląski względem Czechosłowacji, w obrębie której tworzy, oraz separatyzm śląski, względem śląsko-polskiego środowiska skupionego wokół Zdzisława Hierowskiego oraz Wilhelma Szewczyka.

    37Kubisz w swojej twórczości snuje projekt utopijnej wspólnoty przeciwstawiającej się uciskowi i pogardzie. Misja ta łączy literaturę z polityką oraz apostolskim posłannictwem, wyrażającym niezgodę na zastany świat. Jest to zatem uniwersalizm sprowadzający się do wiekuistego gniewu na zniewolenie, nierówności społeczne, dotykające wspólnotę, której chciano odmówić zdolności zrozumienia i przedstawienia własnej roli w dziejach. Misja taka ogranicza jednak możliwość pierwszoosobowej krytyki, która przeciwstawia się także swojskiemu „my”, czyniąc twórcę rzecznikiem nienormatywnej, fantazmatycznej wspólnoty oraz niewolnikiem tyrteizmu.

    38W Przednówku znajdziemy wiersz pt. Nowy prolog, którego fragmenty warto w tym miejscu przywołać:

    Kidzom się dni jak błoto z kóńskigo kopyta,
    W żywot i w gniyw wżynajóm się żądłym goryczy!
    I pięść trzeba zaciskać i na zębach zgrzytać,
    I łoczy roztoparczyć w dusze, kiero krzyczy…

    […]

    Noc się w buncie zagrzywo na dynamit słońca,
    Śmierć harwosi po miedzach i szczeko w zębiska,
    W ludziach gore nienawiść – to wiara, obrońca!
    – Wieczór w chałpach brusili chopy w sztorc kosiska! 30

    39Nienawiść jawi się tu jako instancja ochrony, punkt wiary. Dyskurs emancypacji chłopa łączy się z obietnicą nowego początku. Tom wydany w 1937 roku idealnie wpisywał się w roszczeniowy ton pretensji Polski do Zaolzia. Przedwojenna twórczość Kubisza, który kreślił perspektywę tylko pozornie partykularną, śląską, ale wpisującą się w szerszy plan buntu przeciw wyzyskowi, stała się wodą na młyn zwolenników rewizji polsko-czeskiej granicy.

    40Nieszczęściem śląskiego, a w nim również zaolziańskiego ruchu regionalnego i regionalizmu jest jego uwięzienie w społecznych i politycznych zadaniach, jakie stanęły przed nimi w latach 1918–1945–1989. Ziemia podlegająca politycznemu zagarnianiu potrzebowała literackiej, mitycznej i symbolicznej reprezentacji, która miała uprawomocnić zaszłe zmiany. Stosunek swoich do obcych jest dobrym sprawdzianem humanizmu i nowocześnie definiowanego patriotyzmu. Jan Józef Lipski w eseju Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy przypominał:

    Ojczyzna istnieje tylko wtedy, gdy istnieje obczyzna; nie ma „swoich”, gdy nie ma „obcych”. Od stosunku do „obcych” bardziej niż od stosunku do „swoich” zależy kształt patriotyzmu. Jest w tym zawsze coś paradoksalnego, że miłość do kraju i do własnego narodu określana być może dopiero przez stosunek do innych krajów i innych narodów, lecz jest to paradoks właściwy myślowemu i uczuciowemu wyodrębnieniu. 31

    41Przywołane teksty są jednak historyczne i trudno je analizować poza kontekstem dyktowanym przez okres ich powstania. Na przykładach dzieł Morcinka i Kubisza możemy obserwować grę geopoetyki i polityki, a także walkę o własną suwerenność twórczą (wyrażanie ideologii władzy i jej kontestowanie), która jednak przez dominantę roli społecznej jest starciem dramatycznym, wymagającym analizy historycznej i pojęciowej. Transformacje ludycznych wzorców łączą się w ich twórczości z nowoczesnymi konfliktami rodzącymi kulturowe napięcia. Na pierwszy plan wychodzą strategie przedstawienia i poetyki konfliktu oraz segregacji ze względu na klasę i naród. Dogłębne zbadanie idiolokalnej dialektyki zaolziańskich ziem odzyskanych i utraconych jest tematem do obszernych studiów. Mam jednak nadzieję, że niniejsze zestawienie będzie poznawczo pożyteczne i rzuci światło na tematy raczej powszechnie nieznane, partykularne, w których jednak skupiają się uniwersalne i wciąż aktualne problemy.

    Notes de bas de page

    1 Por. wydanie P. Bezruč, Slezské písně, Praha 1954.

    2 J. Rancière, Dzielenie postrzegalnego. Estetyka i polityka, przeł. M. Kropiwnicki, J. Sowa, Kraków 2007, s. 178.

    3 Por. wydanie Ó. Łysohorsky, Śpiwajuco piaść, Zabrze 2009.

    4 ks. E. Grim, Z jasełek śląskich, w: „Prosto z mostu” 5 marca 1939, r. 5, nr 10, s. 5.

    5 L. Martinek, Życie literackie na Zaolziu 1920–1989, przeł. J. Czaplińska, Kielce 2008, s. 17–18.

    6 G. Morcinek, Górniczy zakon, Katowice 1983, s. 160–161.

    7 G. Morcinek, Śląsk, Poznań 1933, s. 17–18.

    8 Por. M. Rękść, Mity narodowe i ich rola w kreowaniu polityki na przykładzie państw byłej Jugosławii, Łódź 2013, s. 95–283.

    9 Por. G. Morcinek, Ondraszek, Katowice 1979, s. 398.

    10 J. Jot-Drużycki, Karwina samobójstwo miasta, w: „Tygodnik Powszechny” 14 stycznia 2007, nr 2 (3001).

    11 G. Morcinek, Maszerować! Powieść dla młodzieży o zajęciu Zaolzia przez Wojsko Polskie w październiku 1938 roku, Warszawa 1939, s. 33.

    12 Więcej na ten temat: A. Glimos-Nadgórska, Polskie szkolnictwo powszechne województwa śląskiego 1922–1939, Katowice 2000.

    13 Por. S. Czerwiński, O nowy ideał wychowawczy, Warszawa 1934.

    14 G. Morcinek, Odkrycie Śląska, w: „Prosto z Mostu” 5 marca 1939, s. 1.

    15 Tamże, s. 1.

    16 Pisownia oryginalna, tamże, s. 3.

    17 Tamże, s. 1.

    18 Tamże, s. 3.

    19 Por. J. Franczak, Poszukiwanie realności: światopogląd polskiej prozy modernistycznej, Kraków 2007.

    20 Wspomnienia Henryka Jasiczka, datowane 28.5.1974 – 16.8.1975, rkp sporządzony przez L. Martinka, Życie literackie na Zaolziu, dz. cyt.

    21 Zob. http://ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/pawel-kubisz (08.08.2016).

    22 J. Czechowicz, Miesiónc mordom ciepie nisko, w: „Ateneum. Czasopismo poświęcone sprawom kultury” 1938, nr 1, s. 162–164.

    23 J. Przyboś, Poeta na Śląsku, „Polska Zachodnia” 12.1.1930, nr 11. Por. P. Kubisz, Ballada o hawiyrskim Śląsku za Cieszynem, „Zaranie Śląskie” 1929, z. 4, s. 222–223.

    24 J. Czechowicz, Miesiónc mordom…, dz. cyt., s. 162.

    25 Tamże.

    26 P. Kubisz, O tym Śląsku w Europie, w: Dukaty z rulony cierpkich lat. http://www.zaolzie.org/zaolziearchiwum/poezja/Kubisz/01OtymSlasku.htm (10.07.2015).

    27 Por. P. Sloterdijk, Gniew i czas, przeł. A. Żychliński. Warszawa 2011.

    28 P. Musioł, Kraj nad Olzą, „Prosto z mostu” 5 marca 1939, s. 2.

    29 W. Szewczyk, Wspomnienia, Katowice 2001, s. 151.

    30 P. Kubisz, Przednówek, Czeski Cieszyn 1937, s. 30.

    31 J.J. Lipski, Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii i ksenofobii Polaków, Warszawa 2010, s. 13.

    Auteur

    • Marek Mikołajec

      Uniwersytet Śląski

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0

    Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

    Voir plus de livres
    Poetyka doświadczenia

    Poetyka doświadczenia

    Teoria – nowoczesność – literatura

    Ryszard Nycz

    2012

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Teresa Szostek, Roma Sendyka et Ryszard Nycz (dir.)

    2013

    Granice kontroli

    Granice kontroli

    Maszyneria władzy Jeremy Benthama

    Rafał Nahirny

    2018

    Ikonofilia

    Ikonofilia

    Francuska semiologia pikturalna i obrazy

    Andrzej Leśniak

    2013

    Powrót do świata

    Powrót do świata

    Dzieje uwagi w filozofii i literaturze XX wieku

    Zofia Król

    2013

    Kultura jako czasownik

    Kultura jako czasownik

    Sondowanie nowej humanistyki

    Ryszard Nycz

    2017

    Pamięć gatunków

    Pamięć gatunków

    Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej

    Grzegorz Grochowski

    2018

    Nieuchronny plagiat

    Nieuchronny plagiat

    Prawo autorskie w nowoczesnym dyskursie literackim

    Maciej Jakubowiak

    2017

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Katarzyna Liszka

    2016

    W stronę wirtualności

    W stronę wirtualności

    Praktyki artystyczne kina współczesnego

    Matylda Szewczyk

    2015

    Maszynerie afektywne

    Maszynerie afektywne

    Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet

    Monika Glosowitz

    2019

    Parateoria

    Parateoria

    Kalifornijska Szkoła z Irvine

    Ewa Bobrowska

    2013

    Voir plus de livres
    1 / 12
    Poetyka doświadczenia

    Poetyka doświadczenia

    Teoria – nowoczesność – literatura

    Ryszard Nycz

    2012

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Teresa Szostek, Roma Sendyka et Ryszard Nycz (dir.)

    2013

    Granice kontroli

    Granice kontroli

    Maszyneria władzy Jeremy Benthama

    Rafał Nahirny

    2018

    Ikonofilia

    Ikonofilia

    Francuska semiologia pikturalna i obrazy

    Andrzej Leśniak

    2013

    Powrót do świata

    Powrót do świata

    Dzieje uwagi w filozofii i literaturze XX wieku

    Zofia Król

    2013

    Kultura jako czasownik

    Kultura jako czasownik

    Sondowanie nowej humanistyki

    Ryszard Nycz

    2017

    Pamięć gatunków

    Pamięć gatunków

    Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej

    Grzegorz Grochowski

    2018

    Nieuchronny plagiat

    Nieuchronny plagiat

    Prawo autorskie w nowoczesnym dyskursie literackim

    Maciej Jakubowiak

    2017

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Katarzyna Liszka

    2016

    W stronę wirtualności

    W stronę wirtualności

    Praktyki artystyczne kina współczesnego

    Matylda Szewczyk

    2015

    Maszynerie afektywne

    Maszynerie afektywne

    Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet

    Monika Glosowitz

    2019

    Parateoria

    Parateoria

    Kalifornijska Szkoła z Irvine

    Ewa Bobrowska

    2013

    Accès ouvert

    Accès ouvert freemium

    ePub

    PDF

    PDF du chapitre

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque

    Acheter

    Édition imprimée

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    • amazon.fr
    ePub / PDF

    1 Por. wydanie P. Bezruč, Slezské písně, Praha 1954.

    2 J. Rancière, Dzielenie postrzegalnego. Estetyka i polityka, przeł. M. Kropiwnicki, J. Sowa, Kraków 2007, s. 178.

    3 Por. wydanie Ó. Łysohorsky, Śpiwajuco piaść, Zabrze 2009.

    4 ks. E. Grim, Z jasełek śląskich, w: „Prosto z mostu” 5 marca 1939, r. 5, nr 10, s. 5.

    5 L. Martinek, Życie literackie na Zaolziu 1920–1989, przeł. J. Czaplińska, Kielce 2008, s. 17–18.

    6 G. Morcinek, Górniczy zakon, Katowice 1983, s. 160–161.

    7 G. Morcinek, Śląsk, Poznań 1933, s. 17–18.

    8 Por. M. Rękść, Mity narodowe i ich rola w kreowaniu polityki na przykładzie państw byłej Jugosławii, Łódź 2013, s. 95–283.

    9 Por. G. Morcinek, Ondraszek, Katowice 1979, s. 398.

    10 J. Jot-Drużycki, Karwina samobójstwo miasta, w: „Tygodnik Powszechny” 14 stycznia 2007, nr 2 (3001).

    11 G. Morcinek, Maszerować! Powieść dla młodzieży o zajęciu Zaolzia przez Wojsko Polskie w październiku 1938 roku, Warszawa 1939, s. 33.

    12 Więcej na ten temat: A. Glimos-Nadgórska, Polskie szkolnictwo powszechne województwa śląskiego 1922–1939, Katowice 2000.

    13 Por. S. Czerwiński, O nowy ideał wychowawczy, Warszawa 1934.

    14 G. Morcinek, Odkrycie Śląska, w: „Prosto z Mostu” 5 marca 1939, s. 1.

    15 Tamże, s. 1.

    16 Pisownia oryginalna, tamże, s. 3.

    17 Tamże, s. 1.

    18 Tamże, s. 3.

    19 Por. J. Franczak, Poszukiwanie realności: światopogląd polskiej prozy modernistycznej, Kraków 2007.

    20 Wspomnienia Henryka Jasiczka, datowane 28.5.1974 – 16.8.1975, rkp sporządzony przez L. Martinka, Życie literackie na Zaolziu, dz. cyt.

    21 Zob. http://ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/pawel-kubisz (08.08.2016).

    22 J. Czechowicz, Miesiónc mordom ciepie nisko, w: „Ateneum. Czasopismo poświęcone sprawom kultury” 1938, nr 1, s. 162–164.

    23 J. Przyboś, Poeta na Śląsku, „Polska Zachodnia” 12.1.1930, nr 11. Por. P. Kubisz, Ballada o hawiyrskim Śląsku za Cieszynem, „Zaranie Śląskie” 1929, z. 4, s. 222–223.

    24 J. Czechowicz, Miesiónc mordom…, dz. cyt., s. 162.

    25 Tamże.

    26 P. Kubisz, O tym Śląsku w Europie, w: Dukaty z rulony cierpkich lat. http://www.zaolzie.org/zaolziearchiwum/poezja/Kubisz/01OtymSlasku.htm (10.07.2015).

    27 Por. P. Sloterdijk, Gniew i czas, przeł. A. Żychliński. Warszawa 2011.

    28 P. Musioł, Kraj nad Olzą, „Prosto z mostu” 5 marca 1939, s. 2.

    29 W. Szewczyk, Wspomnienia, Katowice 2001, s. 151.

    30 P. Kubisz, Przednówek, Czeski Cieszyn 1937, s. 30.

    31 J.J. Lipski, Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii i ksenofobii Polaków, Warszawa 2010, s. 13.

    Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość

    X Facebook Email

    Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość

    Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque Acheter ce livre aux formats PDF et ePub

    Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org

    Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość

    Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.

    Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org

    Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.

    Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.

    La syntaxe de l’email est incorrecte.

    Référence numérique du chapitre

    Format

    Mikołajec, M. (2016). Morcinek i Kubisz – Zaolzie – przedstawienia ziem utraconych i odzyskanych. In R. Sendyka, T. Sapota, & R. Nycz (éds.), Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.14248
    Mikołajec, Marek. « Morcinek i Kubisz – Zaolzie – przedstawienia ziem utraconych i odzyskanych ». In Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość, édité par Roma Sendyka, Tomasz Sapota, et Ryszard Nycz. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.14248.
    Mikołajec, Marek. « Morcinek i Kubisz – Zaolzie – przedstawienia ziem utraconych i odzyskanych ». Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość, édité par Roma Sendyka et al., Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.14248.

    Référence numérique du livre

    Format

    Sendyka, R., Sapota, T., & Nycz, R. (éds.). (2016). Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11211
    Sendyka, Roma, Tomasz Sapota, et Ryszard Nycz, éd. Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11211.
    Sendyka, Roma, et al., éditeurs. Migracyjna pamięć, wspólnota, tożsamość. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11211.
    Compatible avec Zotero Zotero

    1 / 3

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    • Plan du site
    • Se connecter

    Suivez-nous

    • Facebook
    • X
    • Flux RSS

    URL : http://wydawnictwo.ibl.waw.pl

    Email : sekretariat@ibl.waw.pl

    Adresse :

    ul. Nowy Świat 72

    00-330

    Warszawa

    Pologne

    OpenEdition
    • Candidater à OpenEdition Books
    • Connaître le programme OpenEdition Freemium
    • Commander des livres
    • S’abonner à la lettre d’OpenEdition
    • CGU d’OpenEdition Books
    • Accessibilité : partiellement conforme
    • Données personnelles
    • Gestion des cookies
    • Système de signalement