Ignacy Domeyko, Auguste-Henri Dufour, Feliks Wrotnowski Carte phisique
p. 82-85
Texte intégral
1Paris 1850, skala 1 : 1 950 000 (88 × 65 cm)
2Ignacy Domeyko nazywał ją „mapą lasów”. Była to jedna z trzech map, które wraz z obszernym komentarzem oraz instrukcją wydawniczą pozostawił Mickiewiczowi przed wyjazdem do Chile w roku 1838. Chciał wówczas, by razem tworzyły one atlas fizycznej geografii Polski, pokazujący na jej terenach kilka wielkich „prowincji”, różnych pod względem hydrograficznym, geologicznym i gospodarczym, lecz tworzących przyrodniczą jedność. W komentarzu pisał: „studium ich wzajemnych stosunków, oparte na naturze fizycznej, jak i na dziejach ludów je zamieszkujących, doprowadza nas do tego najgłębszego przeświadczenia: prowincje owe przeznaczone są do tego, by tworzyć jedną niepodzielną całość, silną i wspaniałą”1. Była to – co podkreślała Aniela Chałubińska – pierwsza w polskiej kartografii koncepcja atlasu fizjograficznego ziem polskich, mająca także wyrazisty sens polityczny. „Mapa lasów” odgrywała tu rolę kluczową. To ona pokazywać miała łączność pomiędzy warunkami przyrodniczymi i ludzką gospodarką. Niestety, mapy hydrologiczna i geologiczna były przed wyjazdem autora niemal gotowe, lecz ostatnia, szykowana w pośpiechu, pozostała w stadium brulionów; Domeyko nie zdążył nawet zaznaczyć na niej wszystkich lasów.
3Mickiewicz – jak wiadomo – prac przyjaciela nie opublikował2. W roku 1850 ukazał się natomiast Atlas de l’ancienne Pologne, a w nim – przeróbki map Domeyki. Atlas, którego autorami byli Auguste-Henri Dufour i Feliks Wrotnowski, składał się z dwunastu odbitych ze stalowej płyty i ręcznie kolorowanych kart. Przedstawiał geografię i historię Polski od Mieszka I do współczesności3. Część geograficzną wypełniały prace Domeyki: hydrologiczna i geologiczna z niewielkimi tylko zmianami oraz znacznie przekształcona „mapa lasów”, nazwana tu „fizyczną”. Dufour i Wrotnowski zachowali jej pomysł, zmieniając kartograficzne ujęcie i uzupełniając dostępnymi materiałami. Dodali brakujące bagna oraz przede wszystkim duże obszary leśne.
4Entuzjastyczną recenzję Atlasu dawnej Polski napisał krytyk literacki i historyk sztuki Julian Klaczko. Zgłosił on wszak kilka zastrzeżeń, a najważniejsze dotyczyło właśnie wizerunku lasów: „Próżno by tu szukać puszcz Białowieskiej, Ostrołęckiej, Rudnickiej itp. Wszystko jednakowo zielonymi plamkami poznaczone, a sławna z lasów Żmudź i Litwa nie ma ich więcej od bezleśnej Ukrainy. Zarosłe lasami województwo pomorskie wygląda tak czysto, jakby i drzewka w nim nie było. Toż samo o północnej Biało-Rusi i polskich Inflantach powiedzieć można. Na jedno tylko Polesie nie żałowano zielonego koloru”4. Upominając się o lasy, które na polskich mapach szczęścia nie miały, upominał się też Klaczko o autorstwo Domeyki. Przy żadnej z map atlasu nie dostrzegł bowiem tego nazwiska.
5Dzięki wartości dokumentalnej i autorytetowi Dufoura jako wydawcy dzieło przygotowane z Wrotnowskim stało się sławne i wywierało wpływ na kartografię europejską aż do końca XIX stulecia5. Udział Domeyki pozostał jednak w cieniu. W broszurze objaśniającej Atlas Wrotnowski wspominał wprawdzie o jego zasługach, nie pisał jednak, że część geograficzna dzieła w całości była realizacją koncepcji Domeyki, która i w części historycznej pozostawiła swoje ślady. Przyznawał się jedynie do wykorzystania dwóch map – hydrologicznej i geologicznej – komentując ten fakt następująco: „Ponieważ autor zawierzając ten depozyt przyjaciołom nie miał przed sobą innego celu, jak tylko stać się użytecznym nauce, pozwalamy sobie wykorzystać jego dorobek […]”6.
6Domeyko wielokrotnie dopytywał z Chile o losy swoich map, lecz atlasu wydanego w Paryżu prawdopodobnie nigdy nie zobaczył. Nie jest nawet pewne, czy wiedział o jego wydaniu.



Notes de bas de page
1 Ignacy Domeyko, Essai sur l’hydrographie, la géologie et les productions naturelles de la Pologne, pour servir de base à la geographie physique de ce pays, cyt. za: Aniela Chałubińska, Najdawniejsze mapy gospodarcze Polski, s. 34. Zob. taż, Ignacy Domeyko i jego wkład do geografii Polski. Studium z historii geografii. Z obu tych fundamentalnych prac wiele czerpię.
2 Z nowszych prac o słynnych perypetiach map Domeyki zob. Marta Piwińska, Mapy Polski Ignacego Domeyki, w: Atlas polskiego romantyzmu, http://nplp.pl/artykul/mapy-domeyki/.
3 Auguste-Henri Dufour, Feliks Wrotnowski, Atlas de l’ancienne Pologne pour server à l’étude de la géographie naturelle et historique des pays compris entre la Mer Baltique et la Mer Noir (Paris 1850).
4 Julian Klaczko, Atlas de l’ancienne Pologne […] par A.H. Dufour et F. Wrotnowski, „Przegląd Poznański” 1851, t. 13, s. 89.
5 Bolesław Olszewicz, Kartografia polska XIX wieku, t. 1, s. 219–220.
6 Feliks Wrotnowski, Texte explicatif, cyt. za: Aniela Chałubińska, Najdawniejsze mapy gospodarcze Polski, s. 36.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.