Afektywne geografie wyobrażone. O poezji polskich emigrantek
p. 272-284
Texte intégral
1Wydaje się, że mamy do czynienia z pewnym paradoksem. W teoriach fetyszyzujemy wolny obieg pojęć i narzędzi, jednocześnie coraz częściej upominając się o ich materialne, życiowe przełożenia, tak aby rezultaty widoczne były nie tylko dzięki zastosowaniu koncepcji w badaniach empirycznych, ale by miały również wpływ na działania podmiotów w nie zaangażowanych. O ile obecnie mamy do czynienia z „poszukiwaniem kompromisowego powrotu do teorii, który nie byłby «odwrotem od życia»” 1, jak ujmuje to Dorota Wolska, o tyle owo „ugruntowanie teorii” ma charakter wybiórczy i, nazwijmy to, „uładzony”.
2Z jednej strony płynna nowoczesność oferuje wiele swobód związanych z – ogólnie rzecz ujmując – przypisanymi nam pozornie uniwersalnymi wolnościami. Z drugiej jednak wolności te działają w taki sposób, że jednych zawłaszczają, innych wywłaszczając. Innymi słowy, kiedy wydaje się, że wszyscy mogą korzystać z dobrodziejstw modernizacji, okazuje się, że sukces tego projektu opiera się na wyzysku i wykluczeniu.
3Lektura poezji emigracyjnej, do której przyczynek stanowić ma niniejszy tekst, obarczona jest właśnie takowym niebezpieczeństwem – niebezpieczeństwem naiwnej afirmacji obrazów ponowoczesnej wolności motywowanej w dużej mierze projektowaniem na nią filozoficznych figuracji. I mimo że „fikcje polityczne mogą być dzisiaj bardziej skuteczne niż systemy teoretyczne” 2, jak konstatuje Rosi Braidotti w Podmiotach nomadycznych, okazują się one na tyle uniwersalne, że ekskluzywne.
Przeciw narcystycznemu nomadyzmowi
4Dick Pels w najwyraźniejszej dotychczas, jak się wydaje, krytyce władzy „niewinnej teorii” wskazuje ubytki Deleuzjańskiego i postdeleuzjańskiego nomadyzmu jako modelu „nieustannego transcendowania w ramach przełamującej granice podróży krytycznego umysłu” 3. Caren Kaplan nieco bardziej zachowawczo formułuje krytykę konceptu nomadycznego podróżowania Deleuze’a, ostrzegając poststrukturalistów przed niebezpieczeństwem romantyzowania pojęć 4. Mimo że Braidotti polemizuje z Kaplan, argumentując, że sposób myślenia autora Anty-Edypa jest stonowany i empiryczny, niemal dosłownie powtarza słowa filozofa, uniwersalizując doświadczenie w gruncie rzeczy narcystycznego podmiotu nomadycznego 5: „Nie wszyscy nomadowie podróżują po świecie; najwspanialsze podróże można odbywać bez opuszczania swojego otoczenia. Stan nomadyczny definiuje obalanie konwencji, a nie dosłownie akt podróżowania” 6. Bywa bowiem tak, że ci, którzy chcieliby obalać owe konwencje, faktycznie zmuszeni są do podróżowania, a jednocześnie „pozbawieni opowiadalnej historii” 7, co wyraźnie punktuje Pels:
Deleuzjański model nomadycznej podmiotowości legitymizuje metaforyczny zwrot od „realnego” do „wyobrażonego” i autostylizowanych warunków migracji, inspirując romantyzowany obraz nomadycznego życia, który zdecydowanie bardziej pasuje do lotu idei niż ucieczki od trudności ekonomicznych czy politycznej opresji. 8
5Nomadyzm nie jest zatem tak inkluzywnym konceptem, jak mogłoby się wydawać. Dlatego też punktem wyjścia wielu dyskursów feministycznych jako kulturowych narzędzi dekolonizacji i emancypacji jest właśnie sprzeciw wobec uniwersalizacji i absolutyzacji jednowymiarowego doświadczenia podmiotu. Głosy grupowane pod szyldem intersekcjonalności (teorii przecięć 9) uświadomiły nam, że osi różnicowania jest więcej: oprócz płci i seksualności, kluczowych zwłaszcza dla postulatów drugiej fali feminizmu, istotne są również biologicznie, społecznie i kulturowo warunkowane kategorie klasy, rasy, generacji, wyznania, języka etc.
6Wychodząc od postulatów Donny Haraway, zawartych w Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective 10, chciałabym literaturoznawczo zoperacjonalizować model feministycznej geografii, uwzględniając jego przełożenia estetyczne i akcentując znaczenie kulturowych reprezentacji. W jej ramach punktem wyjścia staje się bowiem afektywne doświadczenie miejsca i przestrzeni jednostkowego podmiotu budującego na tej podstawie wizje wspólnoty 11. Jak ujmuje to Haraway:
Nie chcemy, by świat przedstawiała nam teoria niewinnej władzy, w której język i ciała razem pławią się w organicznej rozkoszy symbiotycznej jedności. Nie chcemy teoretyzować na temat świata, a jeszcze mniej poruszać się po nim na warunkach Globalnych Systemów. […] Potrzeba nam silnych nowoczesnych teorii krytycznych, odnoszących się do produkcji znaczeń i ciał – nie żeby zaprzeczać ich istnieniu, ale by zacząć żyć wśród znaczeń i ciał mających jakąś szansę na przyszłość. 12
7Migracja – jako kluczowe doświadczenie nowoczesnego i ponowoczesnego podmiotu – jest przecież doświadczeniem ciała różnorako szeregowanego w strukturze społecznej, osadzonego nie tylko w kontekście opuszczanej i anektowanej przez siebie przestrzeni, ale również motywowanego potrzebą zmiany pozycji w tej strukturze.
Narracja
8Poezja emigracyjna stawia nas właśnie przed takim wyzwaniem: uwzględnienia uwarunkowań polityczno-społecznych w procesie kształtowania współczesnych podmiotów na równi z konwencjami ich artystycznego przedstawienia. Mamy bowiem chyba do czynienia z widocznym restartem matrycy emigracyjnej, związanym z kolejną po 1989 cezurą roku 2004 i przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Dyrektywy unijne regulujące podstawowe swobody przepływu (osób, towarów, usług i kapitału), stanowiące fundament wspólnego rynku, wpłynęły na intensyfikację dynamiki migracji i stworzyły odmienne od dotychczasowych warunki owych przemieszczeń. Dlatego też jeszcze wyraźniej manifestuje się potrzeba dekonstrukcji obowiązujących reprezentacji zbudowanych na nieaktualnych mitach:
[…] tradycyjna, intelektualnie zorientowana opowieść o losie (poety) wygnańca zakorzeniona była w micie legitymizowanym przez historię (a zatem mieszczącym się w lyotardowskiej wielkiej narracji). Wyjście poza „intelektualnie zorientowany” stereotyp emigracyjny wymagało więc również wprowadzenia nowych sposobów uwierzytelnienia opisanego doświadczenia. 13
9Ów indywidualistyczny i „intelektualnie zorientowany” mit emigracyjny funkcjonujący w obrazach literackich, podobnie jak mit narcystycznego nomady w teorii, wymaga korekty. Doskonałym przykładem alternatywnej wersji wielkiej narracji są poetyckie miniopowieści Wioletty Grzegorzewskiej (Anglia) i Małgorzaty Południak (Irlandia) 14. Pierwsza jest autorką tomów wierszy: Orinoko (2008), Inne obroty (2010), arkusza Ruchy Browna (2011), Notatnika z wyspy (2012), powieści Guguły (2014) oraz dwóch dwujęzycznych wyborów poezji Pamięć Smieny/ Smena’s Memory (2011) i Wzory skończoności i teorie przypadku / Finite Formulae and Theories of Chance (2014). Druga debiutowała tomem Czekając na Malinę w 2012 roku, dwa lata później wydała Liczby nieparzyste, obecnie przygotowuje do druku tom Mullaghmore. Zestawienie to nie ma charakteru systematyzującego, kryterium wyboru stanowi podobieństwo motywów i sposobów obrazowania w poezji obydwu autorek, po części zapewne wynikające z podobnego azymutu emigracyjnego, choć Grzegorzewska opuszcza kraj w 2006, a Południak dopiero w 2012 roku 15. Wspólnym poetkom zabiegiem jest obrazowanie ucieleśniające doświadczenie wielokrotnej migracji. Po pierwsze, emigracji otwarcie motywowanej względami ekonomicznymi, a po drugie, wynikającej z tego pierwszego rzeczywistego przemieszczenia migracji pamięci, uruchamiającej nostalgiczno-melancholijne mechanizmy kreacji „ontologicznej reprezentacji nieobecnych” (Południak, Z nieobecności, M).
10Będą mnie interesować przede wszystkim poetyckie mechanizmy formowania afektywnych wspólnot wyobrażonych – tych, z których zostało się wykluczoną, i tych, które buduje się w wyobrażeniach, aby odzyskać poczucie przynależności – opartych na osiach hierarchizacji utrwalających funkcjonujące podziały albo je dekonstruujących. Owe przestrzenie wyobrażone nie istnieją jako wyizolowane człony opozycji – emigracja jest bowiem jednocześnie doświadczeniem przymusu i niezależności, jest „melancholijna i euforyczna, schizofreniczna i inspirująca”, jak opowiada Grzegorzewska w wywiadzie 16. Doświadczenia podmiotu, różnorako waloryzowane emocjonalnie, poddawane są selektywnej pracy pamięci, jednej z najważniejszych maszynerii afektywnych, i projektowane na pozachronologiczne „teraz”.
Życie pomiędzy światami. Życie w żywych i w umarłych. Pomiędzy wiejską pełnią i wielkomiejską pustką. W melodyjnej gwarze i w śląskim bełkocie. W głębi języka polskiego i w zarodku języka obcego. Życie nowe na moich rękach i przy piersi. Na autonomicznej wyspie i w zjednoczonej Europie, na krawędzi.
(Grzegorzewska, Notatki z wyspy, WSTP, fragment, s. 89–901717)
11W tym „pomiędzy” zbiegają się nakładające się na siebie projekcje rzeczywistości. „Jesteśmy wytworami wyobraźni, próbą siebie” – pisze w wierszu O cierpliwości z tomu Liczby nieparzyste (LP, s. 25) 18Małgorzata Południak. Poetycki zapis owych prób siebie wyraźnie ukazuje, że są to konstrukcje będące wynikiem negocjacji, zapośredniczone przez imaginarium utrwalane w praktykach społecznych na poziomie mikroi makrowspólnoty.
Konstrukcje wspólnotowe
12Kreacje emigracyjnego podmiotu jednocześnie odsyłają nas do dwóch porządków: pamięci afektywnej, czyli intymnego jednostkowego przeżycia, oraz pamięci wspólnej, czyli relacjonującej to doświadczenie (dostępnej dzięki kulturze i językowi) reprezentacji 19. Doświadczenie wyobcowania i niedostatku – kompetencji językowych, więzi międzyludzkich, dóbr materialnych – będące przyczyną albo efektem migracji, wielokrotnie wybrzmiewa w utworach prezentowanych autorek: „Jestem zmęczona, you know, chodzeniem na cmentarze, / w nieznanych kierunkach. Przybywa nas mniej / lub więcej. Kogo to obchodzi, że żyjemy w niedostatku?” (Południak, Zakłócenia, M), „A angielski? Wciąż w moim umyśle jest w zarodku, który być może nigdy się nie rozwinie: ani mnie on parzy, ani ziębi. Panie de Saussure, tak się urządziłam i gdzie mam teraz wyjechać? W jakim języku siebie odnaleźć?” (Grzegorzewska, NW, s. 79), „Śpij, jutro obejrzysz polską telewizję, / znajdziesz na progu karton papierosów. / Dobra wróżka uzupełni funty w liczniku / i odpoczniesz pod ciepłym prysznicem” (Grzegorzewska, Kołysanka, PS, s. 58).
13Wspólne poetyckiemu obrazowaniu obydwu autorek jest jednak osadzenie intymnych z pozoru komunikatów afektywnych w ramie ponadjednostkowej narracji. Na przykładzie wiersza Grzegorzewskiej można zauważyć, że w pierwszej kolejności jest to genealogiczna opowieść, w której tle rozgrywa się Historia również sprowadzona do osobistych wyimków. Przytoczę w całości wiersz Lektorzy:
podobno 20% Polaków nie rozumie tego co czyta
chuj z nimi
Piotr Macierzyński
Moja babcia nie rozumiała tego, co czyta.
Tyfus przerwał jej naukę w pierwszej klasie
szkoły powszechnej i zdążyła zapamiętać
kilka wierszyków z elementarza Falskiego.
Do szkoły podwoził ją na furmance mleczarz.
Miała szczęście, bo była chuda, piegowata
i nie przypadła do gustu sprośnemu woźnicy,
który na brudnej derce pomiędzy bańkami
pobierał od uczennic zapłatę w naturze.
Dzięki temu, że babcia lepiej niż czytanie
opanowała wypiek smacznych kołaczy,
to w czterdziestym trzecim darował jej życie
pewien niemiecki oficer, gdy przy jej stole
przypomniał sobie nagle rodzinną Bawarię.
Jego matka czytała mu przed snem „Odyseję”.
Jako mały chłopiec nie rozumiał heksametru,
ale książkę Homera nosił przy sobie całe życie,
to znaczy do czasu, aż niepiśmienny sołdat spalił ją
w łagrze razem z zakrwawionym mundurem.
Choć ominął mnie tyfus i przeczytałam w życiu
trochę więcej książek niż elementarz Falskiego,
na wyspie, gdzie mieszkam, jestem analfabetką.
W mojej głośnej lekturze plaża brzmi jak suka,
klucze są pocałunkiem, prześcieradło gównem.
Jeszcze niedawno, kiedy chciałam powiedzieć,
że czegoś nie umiem, mówiłam: „ja pizda”.
Nie ma niczego słabszego na Ziemi niż człowiek
– napisał Homer. Procentowo nasze ciało wypełnia
głównie słona woda, a to może też znaczyć,
że jakiś szalony Odys chciałby w nas żeglować.
(PS, s. 102, 104)
14Grzegorzewska zestawia dwie płaszczyzny czasowe, dwie przestrzenie, dwie pierwsze strofy poświęcając historii babci, konfrontując ją z autobiograficznym wyimkiem własnej opowieści emigracyjnej. Z tak skonstruowanej dominanty kompozycyjnej wyprowadza jednak coś więcej niż „podwójne krajobrazowanie” 20, które polegałoby na fuzji, mieszaniu reprezentacji dwóch przeciwstawianych sobie światów, ukazuje bowiem ciągłość doświadczenia zagrożenia i wykluczenia, przeżyć o różnej intensywności, warunkowanych funkcjonowaniem w odmiennych systemach dystrybucji dóbr i wartości, a jednak otwierających podobne pytania: co gwarantuje nam przeżycie, przetrwanie? Doświadczenia okupacji i wyzwolenia (nieprzedstawione wcale jako odrębne i przeciwnie wartościowane stany wyjątkowe) z jednej oraz emigracji z drugiej strony opisywane są tutaj bowiem nie tylko z „oddolnej” jednostkowej perspektywy, ale z wyraźnie dookreślonej pozycji podmiotu determinowanego przede wszystkim płciowo i klasowo. Należy dodać, że jest to konsekwentna strategia, podobną realizację niesie jeden z najnowszych wierszy List zza oceanu, cytuję fragment:
Kochana Su, jako córka katoliczki i ormowca
wciąż nie wiem, kim jestem, ale wolę śpiewać
szkockie pieśni o „Nancy Whisky” w Aberdeen
nad Morzem Północnym i przyglądać się,
jak księżyc wschodzi nad miastem z granitu,
niż przeżuwać halibuta z czarną soczewicą
i wdawać się w pogawędki z możnymi tego świata.
Możni tego świata rozdając wizytówki
w klubie, który kiedyś był halą fabryczną
przesiąkniętą krwią i potem robotników,
opowiadali mi o tym, że w Kanadzie
nie istnieje system klasowy. 21
15Grzegorzewskiej w plastyczny i bardzo dynamiczny sposób udaje się pokazać wielość źródeł opresji (a byłyby to również w przypadku tego obrazu nierówności ekonomiczne i hierarchia patriarchalna 22). Robi jednak coś więcej – lokując swój podmiot w ramie opowieści genealogicznej, prowadząc ją niejako ponad granicą dzielącą odrębne formacje polityczno-społeczno-gospodarcze, bardziej niż zmianę akcentuje ciągłość mechanizmów regulacji i subordynacji podmiotów. Efektywność ich działania jest zapewniana przede wszystkim dzięki utrzymywaniu jednostek w stanie nie-bezpieczeństwa, które przybiera dziś nie mniej realną formę, związane jest przede wszystkim z marginalizacją ekonomiczną (w różnych wersjach: mleczarz versus uczennica, emigrantka versus mieszkańcy, możni tego świata versus robotnicy). To zaklasyfikowanie wydawałoby się zależne od siły woli, ale jak pokazują narracje poetyckie, jest jednak determinantą funkcjonującą niczym płeć czy rasa – konstruowaną na tym, co odziedziczone (podobieństwo losów kolejnych pokoleń: wnuczka-analfabetka w Lektorach, córka-socjalistka w Liście zza oceanu), natomiast to, co odziedziczone, również okazuje się pewnym skonstruowanym i znaturalizowanym zestawem ograniczeń i uprzedzeń, jak w poprzedzającym wiersz motcie, będącym ironiczną miniaturą Piotra Macierzyńskiego. W Lektorach krytyczna poetycka refleksja dotyczy przede wszystkim wiedzy jako nabywanej konstrukcji, a zatem i własności dystrybuowanej zgodnie z regułami zysku. Zazębiające się w wierszach historie stanowią znarratywizowaną polemikę z hegemonicznym gestem wyłączenia „nierozumiejących” jako mniej wartościowych. Poszczególne obrazy ukazują, jak wiele zmiennych, które kształtują system wartości przekładających się na status społeczny, miejsce w hierarchicznej strukturze wspólnoty, warunkuje ów pozornie prosty podział. Umiejętność czytania i znajomość kulturowych odniesień jest uzależniona od wielu innych czynników – dorastania w biedzie, przebytej epidemii, modelu wychowania, emigracyjnego losu. Z drugiej strony atut ten w pewnych okolicznościach może również stać się bezwartościowy – jak w zakończeniu historii bawarskiego oficera.
16To ucieleśnienie wiedzy, której emblematem Grzegorzewska czyni postać Odyseusza, ukazuje przede wszystkim, że dystrybucja wiedzy jest pochodną i jednym z narzędzi dystrybucji kapitału ekonomicznego, symbolicznego i afektywnego. Figurę Odysa – jako archetypowego migranta – odczytuję więc nie jako uniwersalną ilustrację doświadczenia migracji, zostaje on przecież umieszczony w ramie kruchego ciała. Za pomocą poetyckiej genealogii, osnutej na motywach Odysei, migracji przywraca się tutaj nie tylko cielesny wymiar, ale można ją potraktować jako formę krytyki metaforyzowanego obrazu podróży narcystycznego umysłu krytycznego. Pierwsza fala migracji, nomen omen to terminologia odsyłająca nas zarówno do analiz socjologicznych, jak i do Homerowskiej symboliki, zabiera bowiem tych, którzy najmniej sobie na ową podróż umysłu mogą pozwolić. W gruncie rzeczy migracja stanowi więc jedną z maszynerii biopolitycznych, regulującą dostęp do sfery widzialności, pewności i możliwości życia. Z jednej strony umożliwia emancypację na różnych płaszczyznach, z drugiej jednak wprowadza wiele ograniczeń – awans ekonomiczny wiąże się z degradacją społeczno-kulturową („na wyspie, gdzie mieszkam, jestem analfabetką”). Narracja o przeszłości zostaje poddana zabiegowi, który nazwałabym krytyczną nostalgią, i zestawiona z obrazem teraźniejszości, analogia ta nie opiera się jednak na prostym mechanizmie identyfikacji i dysidentyfikacji: przynależę do wspólnoty rodzinnej i narodowej, jestem wykluczona ze wspólnoty w kraju, w którym obecnie mieszkam. Homerowsko inspirowana pointa staje się raczej zabiegiem wytyczenia wspólnie okupowanej przestrzeni symbolicznej. Jest to gest, w którym owe podmioty, pozbawione dającej się opowiedzieć historii, domagają się ramy narracyjnej, dostępnych form pamięci wspólnej, rozpoznania w Rancièrowskim podziale widzialnego. Innymi słowy, na podstawie wspólnej podmiotowi zbiorowemu „kruchości” – wspomnianego „kruchego ciała” – w dzisiejszych tekstach teoretycznych określanej mianem „niepewności”, zagrożenia, „niemożliwości” życia 23, kształtowany jest obraz wspólnoty afektywnej przeciwstawiającej się nie tyle tym, którzy mieliby to zagrożenie powodować, ile demaskującej reguły kształtujące owe podziały.
17Lektorzy byliby więc dla mnie przede wszystkim wierszem o możliwości wspólnoty mimo różnic wynikających z usytuowania podmiotów w świecie i wpływających na relacje afektywne, które podmioty te potrafią i których nie potrafią nawiązywać. Pierwsze trzy strofy pokazują, że nie jest to wspólnota bezwarunkowa, dlatego że prawo wzajemności opiera się na wspólnym języku, bazie kulturowej erudycji czy podobnych zasobach. W ostatniej strofie osobne historie, które przeplotły się w ramach historii wojennej albo rodzinnej, zostają połączone za pomocą jednego zaimka osobowego „my”. Argument biologicznie zdeterminowanej skończoności prowadzi nie tyle do egzystencjalistycznie zabarwionej pointy, co do postulowanego unieważnienia linii podziałów wyznaczonych wzdłuż różnicujących nas cech nabytych. Kondycja słabości uniwersalnie przypisywana przez Homera każdemu człowiekowi w aktualnych warunkach geopolitycznych zyskałaby przecież miano prekarności jako stanu egzystencji niepewnej, będącej efektem różnicowania grup społecznych na te bardziej i mniej narażone na ryzyko utraty (pozycji, zdrowia, życia). Szalony Odys, który chciałby w nas żeglować, byłby jednak emblematem sztuki wrażliwej na pojedynczą kruchość i dopiero na jej podstawie budującej wizje możliwej wspólnoty.
Notes de bas de page
1 Zob. D. Wolska, Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Kraków 2012, s. 274.
2 Zob. R. Braidotti, Podmioty nomadyczne. Ucieleśnienie i różnica seksualna w feminizmie współczesnym, przeł. A. Derra, Warszawa 2009, s. 28.
3 D. Pels: Privileged Nomads: On the Strangeness of Intellectuals and the Intellectuality of Strangers, „Theory, Culture & Society” 1999, vol. 16 (1), s. 68.
4 Zob. C. Kaplan, Deterritorializations. The Rewriting of Home and Exile in Western Feminist Discourse, „Cultural Critique” 1987, vol. 6.
5 Braidotti bezpośrednio odpowiada też na zarzuty Pelsa, kontrargumentując, że autor celowo tak ustawia dyskusję, żeby zlekceważyć „systemowe różnice” między socjologią wiedzy a poststrukturalistyczną filozofią podmiotowości. Zob. tejże, Response to Dick Pels, „Theory, Culture & Society” 1999, vol. 16 (1), s. 87–93.
6 R. Braidotti, Podmioty nomadyczne…, dz. cyt., s. 28.
7 Zob. E. Said, Myśli na wygnaniu, przeł. J. Gutorow, „Literatura na Świecie” 2008, nr 9/10.
8 D. Pels, Privileged Nomads…, dz. cyt., s. 65.
9 Teorie intersekcjonalne proklamowane i rozwijane od niedawna jako metodologie dostarczające narzędzi do równoczesnej analizy wielokrotnych wykluczeń ze względu na różnorakie usytuowania mniejszościowe (płeć, etnia, rasa, klasa, wiek, orientacja seksualna, narodowość, wyznanie etc.) można wyprowadzić już z postulatów drugiej fali feminizmu. Zob. „założycielski” tekst Kimberlé Crenshaw, Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics, „University of Chicago Legal Forum” 1989, no. 139. Więcej o pojęciu intersekcjonalności w specjalnym numerze „Signs: Journal of Women in Culture and Society”: Intersectionality: Theorizing Power, Empowering Theory, Summer 2013, vol. 38, no. 4.
10 Zob. D. Haraway, Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective, „Feminist Studies” 1988, vol. 14, no. 3, s. 575–599 oraz polskie tłumaczenie tekstu Wiedze usytuowane i przywilej częściowej/ograniczonej perspektywy, przeł. A. Czarnacka, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/haraway1988. pdf (1.06.2015).
11 L.A. Staeheli, E. Kofman, Mapping Gender, Making Politics: Toward Feminist Political Geographies, w: Mapping Women, Making Politics. Feminist Perspectives on Political Geography, red. L.A. Staeheli, E. Kofman, L.J. Peake, New York–London 2004, s. 11.
12 D. Haraway, Wiedze usytuowane…, dz. cyt.
13 B. Karwowska, Druga płeć na wygnaniu. Doświadczenie migracyjne w opowieści powojennych pisarek polskich, Kraków 2013, s. 11.
14 Wśród poetek-emigrantek wymieniane są jeszcze: Ewa Birk z Danii, Ewa Chruściel i Karen Kovacik ze Stanów Zjednoczonych, Anna Błasiak i Asia Monika Bakalar z Wielkiej Brytanii, Magda Skopek z Czech, Brygida Helbig z Niemiec, Agnieszka Piśkiewicz z Izraela, Dagmara Weinkiper-Hälsing i Katarzyna Tubylewicz ze Szwecji, zob. Wioletta Grzegorzewska oraz Urszula Chowaniec rozmawiają o Hot Writing Spots, czyli przestrzeniach kobiecych, „Wakat” 2014, nr 4 (27), http://wakat.sdk.pl/ hot-writing-spots/ (28.06.2015).
15 Autorki rozmawiają o doświadczeniu emigracji w pierwszej odsłonie cyklu Wyjechały prowadzonego na łamach „artPapieru” przez Wiolettę Grzegorzewską, zob. Malina już tutaj nie mieszka, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=189&artykul=4084 (22.11.2015).
16 Zob. Wioletta Grzegorzewska: Cierpkie owoce, http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53662,15742204,Wioletta_Grzegorzewska__Cierpkie_owoce.html (20.06.2015).
17 Korzystam z następujących wydań poezji Wioletty Grzegorzewskiej, w nawiasach podaję użyte skróty i numer strony: PS – Pamięć Smieny / Smena’s Memory, przeł. M. Kaźmierski, Londyn 2011; NW – Notatnik z wyspy, Częstochowa 2012, oraz WSTP – Wzory skończoności i teorie przypadku / Finite Formulae and Theories of Chance, przeł. M. Kaźmierski, Todmorden 2014.
18 Korzystam z następujących wydań poezji Małgorzaty Południak, w nawiasach podaję użyte skróty i numer strony: LP – Liczby nieparzyste, Szczecin, Bezrzecze 2014, oraz M – Mullaghmore, tom przygotowywany do publikacji, maszynopis udostępniony przez autorkę.
19 Zob. J. Bennett, Wnętrza, zewnętrze: trauma, afekt i sztuka, w: Pamięć i afekty, red. Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz, Warszawa 2014, s. 167.
20 Karwowska, powołując się na Orma Øverlanda, przywołuje pojęcie „podwójnego krajobrazu”, zob. tegoż, Visions of Home. Exiles and Immigrants, w: The Dispossessed. An Anatomy of Exile, red. P.I. Rose, Amhers i Boston 2005 oraz tejże, Druga płeć…, s. 102.
21 Całość publikowana była w Śląskiej Strefie Gender, zob. http://www.gender.pl/ readarticle.php?article_id=399 (20.11.2015).
22 O sprzężeniach kapitalizmu i patriarchatu piszą przede wszystkim włoskie operaistki, m.in. Silvia Federici w Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation, New York 2004. W języku polskim dotychczasowe interwencje feministyczne, wykorzystujące zarówno pojęcie płci, jak i klasy, mapuje Ewa Charkiewicz w tekście Czy Matka Polka może być uboga?, „Recykling Idei” 2008, nr 11, http://recyklingidei.pl/charkiewicz-czy-matka-polka-moze-byc-uboga (22.11.2015).
23 W podejmowanym przeze mnie ujęciu najbardziej inspirujące są rozważania Judith Butler zawarte w książkach Precarious Life. The Powers of Mourning and Violence, London 2004, oraz dostępne w języku polskim Ramy wojny. Kiedy życie jest godne opłakiwania, przeł. A. Czarnacka, Warszawa 2011.
Auteur
-
Monika Glosowitz
Uniwersytet Śląski

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019