2. Pociągiem. Katastrofa wersalska 1842
p. 473-487
Texte intégral
A. Kocioł jednej lokomotywy
1Gazeta Codzienna, 1842
2Wczoraj (w niedzielę) między godz. 5 i 6 po południu straszna katastrofa na kolei żelaznej do Wersalu pogrążyła Paryż w okropny smutek. Kocioł jednej lokomotywy powracającego do Paryża pociągu dla braku wody pękł, i w skutku tego, według Journal des Debats, cztery wagony z osobami zostały częścią zupełnie spalone częścią mocno uszkodzone. Szczegóły, jakie różne dzienniki zawierają, są następujące: – Naprzód, korrespondent od naocznego świadka donosi nam pod dniem 9: Na wczoraj po południu zapowiedziane zostały wodne sztuki w ogrodzie Wersalskim. Widowisko to zwabia zwykle mnóstwo Paryżan i dochody z kolei żelaznej są nadzwyczaj wielkie. Aby przeto korzystać z tej okoliczności, urządzono wczoraj nadzwyczajne pociągi; niektóre pociągi składały się z 15 do 20 osobowych wagonów. Tak długie pociągi nie mogą być wiedzione przez jedną maszynę; założono przeto trzy; nowy błąd. Około pół do 9tej odszedł taki pociąg ze stacyi Wersalskiej. Liczył on 18 wagonów ciągnionych przez trzy angielskie lokomotywy; liczba podróżnych wynosiła 1790. Podobny pociąg szedł co pół godziny. W okolicy Bellevue, blisko zamku Meudon, wyskoczyła nagle pierwsza lokomotywa z kolei i stanęła, druga i trzecia lokomotywa z szeregiem wagonów w całym pędzie wpadły na nią i na siebie, i roztrzaskały się. W skutku tego powstał ogień, który zajął skupione wagony. Siedm z nich zostało roztrzaskanych lub spalonych. Pierwsze wagony zapełnione ludźmi zupełnie się spaliły wraz z temiż, gdyż drzwi w lokomotywach były pozamykane na klucze będące przy konduktorach, którzy najprzód ulegli nieszczęściu. Liczba ofiar nie jest zupełnie wiadoma, słusznie ją tajono, aby nie wzburzyć ludności. Przedsięwzięto zaraz wszelkie środki do utrzymania spokojności. Do stacyi przybyło kilka oddziałów wojska, gdyż pospólstwo groziło zniszczeniem maszyn i magazynów kolei żelaznych. – Siècle tak samo donosi i pisze dalej: Ludzie w spalonych wagonach tworzyli massę z upieczonych kawałów ciał złożoną, u których z głów pozostały tylko czaszki spalone. Mocno uszkodzeni przy życiu, pozostali w Meudon, innych powieziono do Paryża. Liczba pokaleczonych ma wynosić przeszło 150, upieczonych 30 do 40. Na wiadomość o tym okropnym wypadku przybył batalion liniowy i kompania gwardyi municypalnej przed biuro kolei żelaznej. Prefekt policyi rozpoczął natychmiast śledztwo. Według Siècle, siedm wagonów zostało spalonych lub roztrzaskanych. Dziś rano za rozejściem się wiadomości o tej strasznej katastrofie, powszechny w Paryżu nastąpił smutek. Szczegóły, o jakich donoszą dzienniki, potwierdzają się niestety! Pierwsza lokomotywa nie dla braku wody, ale przez złamanie się koła stanąć miała. Druga lokomotywa roztrzaskała się, uderzywszy o pierwszą, i rzuciła palacza daleko od kolei. Od naocznego świadka dowiadujemy się, że 50 do 60 ludzi utraciło życie, ale w jak okropny sposób! Z pokaleczonych kilku już tej nocy umarło. Nieprzejrzane massy ludu cisnęły się dziś rano do stacyi parysko‑wersalskiej, która przez wojsko jest otoczona. Morgue (miejsce gdzie składają trupy nieznanych osób) gdzie złożone zostały zwłoki ofiar, przedstawia przerażający widok, massa ludzi, ojcowie, matki, dzieci, krewni i przyjaciele tych nieszczęśliwych cisną się ze wszechstron. Wszystkie dzienniki powstają na nierozsądny zwyczaj zamykania na klucz podróżnych w wagonach. Jeden z dzienników belgijskich już przed kilku dniami doradzał, aby w każdym wagonie umieszczony był dozorca z kluczem. – Dziś o niczem nigdzie nie mówią, tylko o wczorajszem nieszczęściu. A lubo pierwsze przerażenie, przechodząc z ust do ust, jak zwykle bywa, powiększa nieszczęście, niestety potwierdza się dziś, że przeszło 40 osób w najokropniejszych męczarniach wyzionęło ducha, a liczba pokaleczonych dochodzi do 120. Taki przynajmniej ma być rezultat sądowego śledztwa, które od wczoraj w wieczór ciągle się odbywa. Dzienniki, które dziś donoszą o tej nadzwyczajnej katastrofie, nie są zgodne względem przyczyny, która ją spowodowała. Niektóre twierdzą, że oś pękła u pierwszej lokomotywy; inne utrzymują, że kocioł pierwszej lokomotywy pękł i inne lokomotywy o nią się roztrzaskały, a następnie i wagony bliższe się zapaliły, a dalsze roztrzaskane lub uszkodzone zostały. Jak się dowiadujemy, ostatnie zdanie jest wiarogodne, gdyż i ze śledztwa ma się wykazywać, że kocioł pierwszej lokomotywy tylko dlatego wyleciał w powietrze, że w skutku niedostatku wody zbyt był rozpalony. Za jego pęknięciem konduktor i maszynista w kawałkach na różne strony rzuceni byli. Z trzech konduktorów, którzy mieli klucze od wagonów, dwaj byli śmiertelnie ranieni, przez co biedni podróżni w pierwszych czterech wagonach żywo zostali spaleni. Ich krzyki, wycia i jęki przerażały resztę podróżnych, którym gdy drzwi nie otwierano, rzucali się oknami wagonow, i przez to liczbę pokaleczonych, która w skutku uderzenia 80 do 90 wynosiła, znacznie pomnożyli. Nim cały pociąg mógł stanąć i nim nadeszła pomoc z sąsiedztwa, cztery pierwsze wagony wraz z podróżnemi przez gwałtowny pożar pochłonięte zostały. Gdy zaczęto rozgrzebywać dymiące szczątki wozów, aby wydobyć ludzi, ujrzano tylko kawały spalonych ciał, niemające żadnej ludzkiej postaci; niepodobna było ani jednego z nich poznać. Gdy tu żadna ludzka pomoc na nic się nie mogła przydać, wzięto się do ranionych, i przeniesiono ich do pobliskiego szpitala w Meudon lub do domów prywatnych.
3Jak tylko kilku ze zdrowych podróżnych przybiegło do Paryża z wiadomością o tej okropnej scenie, lotem błyskawicy rozeszła się po całej stolicy; a ponieważ prawie każdy miał ojca lub matkę, syna lub córkę, brata lub siostrę, krewnego lub przyjaciela, którzy się udali do Wersalu, wszyscy przeto spieszyli do biura kolei żelaznej, aby się od dręczącej niepewności uwolnić. Natłok z czasem tak był wielki, że biuro wojskiem otoczyć musiano. Ten konieczny środek powiększył jeszcze bardziej nieporządek, spowodowany przez prośby, narzekania i płacz rodziców, dzieci i krewnych, odpychanych przez żołnierzy. Dziś rano massy ludu oblegają biuro, ale policya nie jest w stanie udzielić zaspokajających odpowiedzi, niewiadoma bowiem dotąd nawet jest liczba nieszczęśliwych ofiar i rozpoznać ich niepodobna, biedni rodzice i krewni nie będą nawet mieli pociechy skropić łzami popioły drogich im osób! Okropna przestroga względem środków ostrożności, jakie przy kolejach żelaznych pilnie zachować należy. Ale niestety, żadna z ofiar do życia przywrócona nie zostanie. Znamy rodzinę, z której tylko dwie osoby pozostały, a ojciec, matka i dwoje dzieci okropną śmiercią wczoraj zginęli. Wagony od Nru 10 aż do końca mają mało ranionych, a ostatnie prawie żadnych, gdyż uderzenie nie miało miejsca i wagony nie były zamknięte.
4PRZEDRUK ZA: Gazeta Codzienna, 19 maja 1842 roku.
B. Szczegóły nieszczęścia
5Gazeta Warszawska, 1842
Paryż 11 Maja
6Tutejsze dzienniki i dziś jeszcze prawie wyłącznie zapełnione są szczegółami nieszczęścia na kolei wersalskiej. Prócz sławnego żeglarza admirała Dumont d’Urville, który z swoją małżonką i synem (podług innych czterema synami) zginął w płomieniach, wymieniają między ofiarami tego nieszczęścia dwóch adwokatów paryskich panów Lepontois i Lemarié.
7Inżynierowie Lecombe i Senarinent oświadczają w raporcie do ministra spraw wewnętrznych że czterokołowa lokomotywa, która znajdowała się na czele nieszczęśliwego konwoju, była przyczyną katastrofy, radzą aby zabroniono używać podobnych lokomotyw, albowiem przy sześcio‑kołowych mniej jest podobieństwa przypadku. – W liście otrzymanym z Paryża czytamy: „To co dzienniki tutejsze donoszą o wielkości nieszczęścia wydarzonego na kolei wersalskiej, dalekim jest jeszcze od prawdy, bo zdaje się że one dla tego w łagodniejszem świetle przedstawiają ten wypadek, aby rozprawy nad kolejami w izbie deputowanych nie wzięły nieprzychylnego obrotu.
– Wczoraj wieczorem wszędzie zgromadzały się tysiące osób, czekając na dzienniki wieczorne. Gdy te zostały wydane, niecierpliwość ciekawych była tak wielka, że musiano głośno odczytywać raporta, które były w taki sposób ułożone, że wszyscy głośno płakali. Mało kto znajdzie się tutaj, kto by nie opłakiwał kogo znajomego, bo podług ostatnich ogłoszeń przybitych na murach ulic 1200 ma być ranionych osób, a 200 umarłych. Opowiadają rozmaite wypadki prawdziwie okropne. I tak między pomięszanemi zwłokami spalonych ofiar znaleziono blisko siebie dwa pierścienic ślubne, na których daty wyrżnięte okazują, że ich właściciele dniem pierwej, to jest w sobotę zaślubili się. W Belleville brakuje jednej rodziny z sześciu osób złożonej. Wczoraj spotkałem młodego człowieka, który dostał pomieszania zmysłów, dowiedziawszy się, że sam jeden został z całej swojej licznej rodziny. Smutek w Paryżu jest okropny, od niedzieli, co prawie trudnem jest do uwierzenia, nie słyszano tu nigdzie odgłosu muzyki. W tej chwili dowiadujemy się, że robotnicy pracujący przy fortyfikacjach grożą zniszczeniem stacji kolei wersalskiej. Tylko massa wojska ustawiona na dziedzicu stacji wstrzymuje ich. Rodzina króleska widocznie ma nad sobą szczęśliwą gwiazdę, bo książę Montpensier na 5 minut przed owym okropnym przypadkiem wyszedł z jednego wagonu. Wszyscy konduktorowie konwoju życiem przypłacili ten przypadek.
– Giełda 11 Maja. Wiadomość o straszliwym pożarze w Hamburgu przybyła tu przez Havre, dokąd przywiózł ją paropływ, który wypłynął z Hamburga w dniu 7 w nocy. Sprawiła ona na giełdzie tak silne wrażenie, że nawet katastrofa niedzielna ustąpiła mu ważności. Nie rozmawiano o niczem innem, jak o tym okropnym wypadku, i to spowodowało zupełną stagnacją interesów.
– Paryż 11 Maja. Na wczorajszem posiedzeniu izby deputowanych pan Dupin starszy proponował, aby przez osobne prawa karne starano się uniknąć ponowienia podobnych przypadków jak ten, który miał miejsce w niedzielę. Odpowiedź pana Teste nie mogła być inną jak, że podobne prawa na prędce nie dadzą się ułożyć, przed wszystkim bowiem potrzeba jak najdokładniej roztrząsnąć, jak dalece odpowiedzialność administracji kolei żelaznych przy podobnych wypadkach rozciągać się może. Pan Teste przyrzekł, że rząd zajmie się gorliwie tym przedmiotem w przerwie między teraźniejszem i przyszłemi posiedzeniami izby. Tymczasowo zaś rada ministrów zajęła się zarządzeniem policyjnych środków ostrożności, które by zapewniały większe niż dotąd bezpieczeństwo pasażerów na kolejach żelaznych. Te rozporządzenia dają się zredukować do trzech następujących punktów.
8Najprzód: Wszystkie administracje kolei żelaznych obowiązane będą do usunięcia czterokołowych lokomotyw, i zaopatrzenia się w sześcio i ośmio kołowe. Po wtóre: Raz na zawsze zabronionem jest więcej jak jednę lokomotywę do jednego konwoju zaprzęgać, a bardziej jeszcze nie wolno używać lokomotywy popychającej konwój z tyłu (remorqueur). Ten niebezpieczny system używany był często na kolei wersalskiej, i wielkie szczęście, że to ostatnim razem miejsca nie miało, gdyż wszystkie bez wyjątku wagony zostałyby zgruchotane między dwiema machinami. Na koniec po trzecie. Trzy pierwsze wagony za lokomotywą mają być używane tylko do transportu rzeczy martwych albo zostawać próżnemi, doświadczenie bowiem uczy, że następne wagony o dziewięć dziesiątych części mniej wystawione są na niebezpieczeństwo.
9Ciągle otrzymujemy sprostowania ze strony naocznych świadków, którzy smutny przypadek niedzielny przypisują nie złamaniu lokomotywy, ale zbytniej sile, z jaką rozpalona para pędziła machinę. Lista umarłych jest niestety większą, niż w początku podawano; cztery pierwsze wagony mieściły 120 pasażerów, z których ledwo dwudziestu uszło z życiem, wyskoczywszy przez okna, bo wkrótce gorąco było tak gwałtowne, że ci, co pozostali w wagonach, udusili się pierwej, nim się spalili.
10W pośród wielu okropnych epizodów opowiadanych o tej katastrofie dowiedzielismy się o jednym prawdziwie pocieszającym, który nie jest nigdzie ogłoszony. Sędziwy margrabia St. Priest, ojciec posła naszego w Kopenhadze, znajdował się w tym konwoju, który uległ tak okropnemu przypadkowi, ale towarzysząca mu sześcioletnia wnuczka uprosiła go, że wysiadł w Sèvres, bo chciała widzieć króla, który jak mówiono o tej porze znajdował się w Sèvres. Konwój odjechał, nim powrócili. Czerstwy jeszcze, starzec nie mogąc znaleść powozu, postanowił pieszo powrócić ze swą wnuczką do Paryża. Już była godzina jedenasta, wystawmy sobie, z jaką rozpaczną trwogą pan Priest (syn) oczekiwał swego ojca i córki, kiedy już od dawna rozeszła się w stolicy wiadomość o okropnem nieszczęściu, które się zdarzyło na kolei wersalskiej. Na pamiątkę tego cudownego ocalenia młoda dziewczynka otrzymała złoty krzyż z wyrytym rokiem i dniem tego wypadku, który przez całe swoje życie nosić będzie na szyi. Jeden subiekt handlowy zapłacił o godzinie piątej za miejsce w konwoju jadącym do Paryża; ale gdy przyszedł do pierszego wagonu, jego zanumerowane miejsce już kto inny zajął. Na próżno domagał się, aby tamten ustąpił mu swego miejsca; natręt będąc silnym, uderzył go kułakiem tak, że biedak o kilka kroków potoczył się i upadł. Nim powstał, konduktor zamknął drzwi i konwój pędem strzały wyruszył. Ów wagon spalił się zupełnie i nikt z niego nie ocalał.
11PRZEDRUK ZA: Gazeta Warszawska, 21 maja 1842 roku.
12Gazeta Warszawska, 1842
13Znowu się coś okazuje, że dzienniki starają się przez rozliczne fałsze rozszerzyć przedmiot gadaniny, względem nieszczęśliwego wypadku w dniu 8 b. m. (...) Zatrzymałem się aż do dnia dzisiejszego z moim raportem, aby wpośród niezmiernego mnóstwa dziennikarskich sprzecznych doniesień przynajmniej coś pewnego względem prawdziwego stanu rzeczy i okropnych skutków tej katastrofy zebrać i donieść. Co do samego wypadku, wątpliwem pozostaje dotychczas to tylko, czy kocioł pękł, czy oś się złamała w pierszej lokomotywie, co zaś do skutków nieszczęścia, musimy donieść, że wszystko to co podania urzędowe względem liczby poległych i ranionych donoszą, niewątpliwie daleko jest jeszcze niższem od prawdy. Widziałem scenę tego przerażającego wypadku może w godzinę po katastrofie, ponieważ znajdowałem się w następującym konwoju, wracającym z Wersalu do Paryża. Konwój nasz zawiadomiony sygnałami o nieszczęściu zdarzonem na drodze, zatrzymał się na ćwierć mili od miejsca, na którem jego poprzednik uległ tak okropnemu wypadkowi. Ponieważ konduktor nasz, bacząc na sygnały, nie dał się nakłonić do jechania dalej, otworzono przeto drzwi pasażerom, i ci głośno puszczając wodze swemu gniewowi na tak niepojęty zawód, którego powodu domyśleć się nie mogli, gotowali się pieszo powrócić do Paryża. Wkrótce blask płomieni, który w niejakiej odległości straszliwemi kolumnami wznosił się w górę, zmienił ich humor. Gdy przybyli na miejsce wypadku, przerażający widok przedstawił się ich oczom, straszliwszy niż najzuchwalsza fantazja mogłaby utworzyć sobie. Wystawmy sobie ogromny, piramidalnie utworzony stos z pięciu rozbitych palących się wagonów i trupów nieszczęśliwych, którzy zginęli w płomieniach, a których ciała w części na popiół, w części na bezkształtne massy mięsa i kości spaliły się. Wszystko co zostało przy życiu, już nie znajdowało się na tem okropnem miejscu, kiedyśmy tam przybyli, i znaleźliśmy już tylko pokaleczone ciała, skielety i czaszki, które spomiędzy kół i szczątków popalonych wagonów wyglądały (. ) Aby być sprawiedliwym, przyznać trzeba, że administracja kolei, która przez swą nieprzezorność wiele stała się winną temu przypadkowi, starała się nieść pomoc nieszczęśliwym ofiarom, i dotychczas jeszcze wszędzie posyła lekarzy, gdzie tylko dowie się o pobycie którego z rannych w tym przypadku. Gdyśmy to okropne miejsce opuścili i przybyli do rogatki Maine, inna rozdzierająca serce scena przedstawiła się oczom naszym. Wiadomość o strasznej katastrofie szybkością błyskawicy rozeszła się w Paryżu, i z miasta biegło ku nam tysiące ludzi, którzy wiedzieli, że ich krewni i przyjaciele znajdują się w Wersalu, i obawiając się, czy oni nie należeli do tego nieszczęśliwego konwoju, z krzykami boleści szukali ich. Równie nierozumne jak łatwo dające się wytłomaczyć oburzenie ludu było tak wielkie, że przybycie jednego batalionu wojska nie było zbytecznem do ochronienia stacji kolei, którą wściekłe pospólstwo chciało zburzyć. (. ). Jeszcze nie pochowano umarłych, jeszcze kilkuset ranionych spoczywa w łożu boleści, cierpiąc w skutku tego okropnego wypadku; a już – kto by temu uwierzył – wydano z tego zdarzenia Karykaturę.
14PRZEDRUK ZA: Gazeta Warszawska, 25 maja 1842 roku.
C. Nigdy więcej nie pojadę
15Gazeta Warszawska, 1842
16Z rozpraw w sądzie policji poprawczej coraz wyraźniej zdaje się wypływać, że przesadzona szybkość jazdy była główną przyczyną nieszczęśliwej katastrofy na kolei żelaznej wersalskiej. Prawie wszyscy świadkowie, którzy jako pasażerowie znajdowali się w tym nieszczęśliwym konwoju, zgadzają się na to, że szybkość była tak wielka, że z obawą mówiono w wagonach o prawdopodobieństwie jakiego przypadku. Pan Apiau, który z dwoma swemi synami znajdował się w pierwszym wagonie i jednego z nich stracił, a z drugim zaledwie uszedł zgonu nie bez ciężkiego poranienia, zeznał, że na kilka sekund przed katastrofą zawołał do swoich towarzyszy: „Jeśli tym razem szczęśliwie wyjdę z tego wagonu, przysięgam, że nigdy więcej nie pojadę koleją żelazną”.
17PRZEDRUK ZA: Gazeta Warszawska, 6 grudnia 1842, nr 324.
D. Zegarki, pierścionki, deszczochrony
18Gazeta Codzienna, 1842
19Wczoraj we wszystkich kościołach stolicy odbyły się żałobne nabożeństwa za ofiary nieszczęśliwego przypadku na kolei żelaznej. – Gazette des Tribuneaux zawiera dziś wykaz przedmiotów, które w szczątkach wagonów spalonych znaleziono i w sądowym lokalu wersalskim wystawiono. Znajduje się między niemi wiele i złotych i srebnych monet, częścią całych, częścią stopionych. Prócz tego znaleziono na i przy nieszczęśliwych szczątkach wiele zegarków, pierścionków, ozdób, lasek, deszczochronów i.t.p. Sądowe śledztwo odbywa się ciągle, i spodziewają się wkrótce ogłoszenia jego sprawozdania. – W skutku tej katastrofy ranione osoby, i prawie wszystkie familie zginionych mają zamiar zaskarżyć towarzystwo kolei żelaznej wersalskiej na lewym brzegu rzeki, i żądać dostatecznego wynagrodzenia. U większej części ranionych byli już ajenci towarzystwa z propozycyami. Niektórzy lekko ranieni przyjęli proponowane wynagrodzenia, ale większa część mająca udział w nieszczęściu, nie chce, jak słychać, nic wiedzieć o układach.
20PRZEDRUK ZA: Gazeta Codzienna, 24 maja 1842 roku.
E. Gdyby Rząd te drogi administrował
21Wilhelm Kolberg (1808–1887)
22Nieszczęścia wydrążone na drodze Wersalskiej, i większa część przypadków na drogach innych, nie miałoby zapewne miejsca, gdyby Rząd te drogi administrował; bo towarzystwa prywatne (krępowane już częstokroć niedogodną przez oszczędność budową), w usłudze tak kosztownej, jaką jest usługa drogi żelaznej, nie posiadają dostatecznych środków na utrzymanie materyału obiegowego w odpowiedniej ilości i należytym wyborze. Przywileje rządowe dla towarzystw prywatnych obejmują mnóstwo przepisów, zastrzeżeń i ograniczeń, które chociaż bezpieczeństwo mają na celu i dla dobra publicznego są wydane, wielokrotnie ścieśniają i utrudzają działanie towarzystw.
23PRZEDRUK ZA: Drogi żelazne w Europie, opisał Wilhelm Kolberg, Warszawa 1844, s. 181.
F. Treść nowej komedji
24Gazeta Warszawska, 1842
25TeAtr rozmAItośCI.
koLeJ żeLAznA WerSALSkA,
noWA komeDJA orygInALnIe WIerSzem
nApISAnA ze śpIeWkAmI.
26Wszystkim wiadomy okropny wypadek, który dnia 8 Maja r. b. wydarzył się na kolei wersalskiej, cały Paryż napełnił trwogą i boleścią. Liczba ofiar była tak wielka, że nieszczęście to przybrało niemal charakter klęski narodowej. Powszechne obudziło się współczucie nie tylko we Francji, ale w całej Europie. Otóż ujęcie tego wypadku, tak wszystkim znanego, tak zajmującego teraźniejszość i ludzkość, w formy dramatyczne było pomysłem bardzo szczęśliwym, bardzo stosownym. Oto treść nowej komedji. Robert, stary wysłużony żołnierz, za cały dobytek posiada imię poczciwe, krzyż, który zdobył na polu sławy i talizman z podpisem Ludwik Filip. Ten talizman także na polu bitwy zdobył, ratując życie księciu Orleańskiemu, teraźniejszemu królowi Francji. Ten talizman mógłby go od dawna wzbogacić, ale stary wojak na małem przestaje. Robert ma córkę Ninę, córkę najlepszą, Juljan czeladnik stolarski kocha ją. Stary żołnierz radby widnieć ten związek, ale chciałby jakiekolwiek wiano dać swej córce. Przyszła chwila, w której talizman staje się dla niego nieocenionym skarbem. Dla siebie wstydził się prosić, dla siebie niczego nie żądał, ale dla szczęścia córki nie waha się przypomnieć pamięci króla – król ma być w Wersalu; idzie tam, ale króla nie zastaje. Musi więc wracać do Paryża. Siada na wagon, lecz wtem dowiaduje się, że król wyjechał do Sèvres; ustępuje swego miejsca komu innemu. Zaledwie konwój ruszył, okropna katastrofa nastąpiła. Stary żołnierz zapomina o celu swojej podróży i biegnie na pomoc nieszczęśliwym, ocala życie niejednej ofiary, i w tem zamieszaniu gubi papiery, na których wszystkie swoje opiera nadzieje. Wraca do rodziny, która z trwogą oczekiwała na jego powrót, a wkrótce za nim wstępuje w ubogie schronienie żołnierza bogaty pan, któremu Robert ocalił życie, który znalazł zgubione przez niego papiery, a za ich pomocą i wybawcę swego. Robert nie chce nic przyjąć od hr., który jednak wyposaża Ninę.
27To treść nowej komedji. Łatwo z niej można się przekonać, że to nie jest sztuka z zawikłaną intrygą, z sztucznem prowadzeniem, ale jest to rzewne, naturalne, pełne miłej prostoty i wdzięku odbicie jednej z tych scen, oczekiwania, niepewności i przerażenia lub radości, jakich każda prawie rodzina w Paryżu była świadkiem w pierwszych chwilach po fatalnym wypadku. O to głównie chodziło autorowi, i wybornie z tego się wywiązał. W krótkiej jednoaktowej komedji potrafił zebrać tyle czucia, tyle różnych wrażeń, tyle efektownych sytuacji, tyle rozmaitych uczuć, obawę, trwogę, radość, miłość, przywiązanie córki, ojca, wdzięczność; wszystkie te odcienia potrafił tak dobitnie rozwinąć, nadać im tak wyraźną barwę, tak naturalnie z sobą powiązać, że utworzyła się całość zajmująca swoją rzewnością, prawdą i dramatycznością. Szczęśliwy był pomysł Autora, że scenę przeniósł pod ubogi dach żołnierza. Tam uczucia nieudane, czyste. Gdyby rzecz działa się w jakim salonie błyszczącym od złota, gdyby zamiast prostego wojaka, z orderem legji honorowej i z czapką trójkolorową, wprowadzony był jaki hrabia, jaki bankier, i jego familja, to komedja straciłaby na interesie, nieszczęście nie byłoby tak zajmująco, nie obudzałoby takiego współczucia, takiej sympatji. Wiele myśli pięknych, moralnych; wiersz gładki, poprawny; na dowód czego przytaczamy kilka wierszy:
28JuLIAn Do roBertA.
Nad posag, droższe stokroć są Niny zalety,
I nie smućcie się ojcze, to szczęścia nie zmniejszy,
Czyliż tylko szczęśliwszym ma być majętniejszy,
O nie, śmiało zaręczam, żadne stosy złota,
Nie mogą uszczęśliwić tak jak czysta cnota.
Słodszy jest sen biedaka, choć w twardej pościeli,
Niż tych, co w krzywdzie bliźnich znaleść szczęście chcieli.
Słodszy chleb zarobiony w krwawym czoła pocie
Niż uczta zastawiona na srebrze i złocie,
Jeśli z winem co w drogich kryształach się pieni
Łzy swoje pomieszali nędzą uciśnieni.
W ubóstwie praca hasłem, Bóg mi da wytrwanie,
Będę szczerze pracował, ile siły stanie;
I przy spokojnem sercu, z dobrą żoną w domu,
Nie pozazdroszczę szczęścia ni bogactw nikomu.
29Komedja przyjętą została z najżywszem zadowoleniem, i wszystko każe jej rokować długie powodzenie. Pan Zenopolski ukazał się nam w nowym charakterze starego żołnierza, pojął go wybornie i grał jak pojął. Panna Damse i p. Stolpe oddali wybornie, z prawdą i czuciem swoje role. Zgoła gra wszystkich artystów na największe zasługuje pochwały. Autor nie wymienił się.
30PRZEDRUK ZA: Gazeta Warszawska, 20 lipca 1842 roku.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.