1. Pani Moru
p. 409-411
Texte intégral
1W środku rząd domów, na czele których stoi dotąd niski domek, gdzie mieszkał na pierwszym piętrze słynny na owe czasy antykwariusz Gecel Salzstein, znany tak wszystkiej młodzieży szkolnej, jak i uczniom Uniwersytetu Warszawskiego. Tu był najgłówniejszy i najżywszy handel księgarski: wszystko, co tylko zajmowało się literaturą krajową, to się przewijało w jego trzech małych pokoikach.
2Ściany w nich całe, zastawione szafami półkowymi, przepełnione były książkami; prócz tego stosy ich leżały na podłodze, a wśród nich wydatniała postać Gecla. Był to Żyd dobrego wzrostu; brunet, twarzy pięknej i szlachetnej, rysów regularnych, oczy żywe, czarne i połyskujące; w całym znaczeniu tego wyrazu urodny mężczyzna.
3Dom ten, w którym przez lat wiele nasz antykwariusz przemieszkiwał, smutne miał wspomnienie w podaniach ludu warszawskiego. W 1712 r. była w nim gospoda cechu kuśnierzy. W lipcu tego roku, w dzień św. Jakuba, przybył z Krakowa czeladnik kuśnierski, okazywał i sprzedawał baranki, które były zapowietrzone. W nocy wybuchł pożar nad Wisłą; zbiegli się ludzie na ratunek. Byli pomiędzy nimi i tacy, którzy ten jad zgubny w siebie wciągnęli i udzielili go drugim w natłoku. Nazajutrz kilkadziesiąt osób umarło na mór (dżumę). Trwoga padła na całe miasto, którą powiększyła jeszcze ognista miotła, jaka się pokazała na niebie i zawisła ponad Zamkiem, katedrą i kościołem bernardynów. Szeroko rozesłane jej rózgi krwawe co noc straszyły mieszkańców. Bogatsi uciekli z Warszawy, ubożsi tułali się po bliskich gajach i lasach. Domy zamożniejszych mieszczan i klasztory, zaopatrzywszy się w żywność i wodę, obwarowały się nieprzystępnie, ażeby zarazy nie dopuszczać. Litościwsi dla biedaków włóczących się po ulicach miasta wyrzucali oknami posiłek lub podawali na długiej żerdzi, której już nie wciągali na powrót.
4Znaleźli się pobożni kapłani, którzy pełniąc sumiennie święty swój obowiązek, opuszczali warowne mury klasztorów i szli za miasto, aby rozproszonemu ludowi, spowiadającemu się jawnie, udzielać rozgrzeszenie. Bogate sprzęty, worki z pieniędzmi, które uciekający w powszechnym popłochu zostawiali lub gubili na ulicach, leżały nienaruszone, bo ich nikt nie śmiał się dotknąć w obawie zarazy.
5Miasto zaległa grobowa cisza, czasem tylko zamącona rzewniejszym płaczem albo jękiem konających. Trawa zaczęła porastać na bruku Starego i Nowego Miasta i po wszystkich ulicach i podwórzach pałacowych. Wkrótce to ponure milczenie przerywały straszne wycia psów zgłodniałych i gromad wilków, które po opustoszałym mieście swobodnie przebiegając, chwytały psy, walki z nimi staczały i jako zwycięzcy wylegiwali się na głównych rynkach Warszawy.
6Niewiele pomogli ustanowieni burmistrze powietrzni, bo służba ich, trwogą przejęta, w ucieczce za drugimi szukała ratunku. Wtedy to na ogromnym wozie dwukolnym ukazywać się zaczęła Pani Moru, czyli morowa zaraza w postaci niewiasty. Wysoka, blada, okryta czarnym welonem, siedziała w tym wozie, który nigdy nie dotykał kołami ziemi, tylko płynął na ciemnoniebieskiej gęstej chmurze. Tak objeżdżała dom po domu Warszawy, a stanąwszy przed każdym, pytała grobowym głosem: „Co robicie?” Gdy odpowiedziano: „Śpimy!”, widziadło mówiło: „Śpijcie na wieki!”. Powiewała czarnym swoim welonem i wszyscy od razu w tym domu konali. Kiedy zaś na zapytanie Pani Moru: „Co robicie?”, odpowiedziano: „Nic nie robimy, tylko Boga chwalimy!” – pochyliła głowę i mówiąc: „Chwalcież Go na wieki!”, odjeżdżała dalej, i wszyscy pozostali zdrowi.
7Żaden ptaszek nie zaświegotał. W biednym mieście, jaskółki i wróble uciekły daleko, deszczu kropla przez 3 miesiące nie spadła, a niebo, zawsze barwy ołowianej, ciężyło na oddechu każdego. Tylko co noc krwawa, ognista miotła nie schodziła znad Warszawy.
8Wiatry wreszcie jesienne w czwartym miesiącu, z końcem października, zawyły od północy, miotła na niebie blednąć zaczęła i wkrótce zniknęła. Z pierwszą zadymką lekkiego śniegu zaraza ustępować zaczęła. I Panią Moru przewiały gdzieś daleko wichury świszczące. Powoli otwarły się najprzód warowne klasztory, po nich domy zamknięte, a rozpędzeni mieszkańcy powracać zaczęli do miasta. Ci, ktorzy przechorowali dymienicę, jak zwano tę dżumę, odziedziczyli domy i majątki po wymarłych właścicielach. Z wiosną następną, 1713 r., miasto odżyło na nowo, domy i pałace się zaludniły, trawa z bruków ulic i rynków znikła, tylko w pamięci mieszczan Warszawy wspomnienie tej strasznej klęski wyryło się niestartymi zgłoskami i zachowało w żywym podaniu.
9PRZEDRUK ZA: Kazimierz Władysław Wójcicki, Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie, wybrał Juliusz W. Gomulicki, opracowanie Zofia Lewinówna, wstęp Marii Grabowskiej, Warszawa 1974, t. 1, s. 312–313.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.