7. Wał, ubity z samego ptactwa, z samych wron i kawek
p. 247-252
Texte intégral
1Gdyśmy uważnie przypatrywali się owej chmurze, na kresie widnokręgu, począł szybować rój jaskółek tak wielki w powietrzu dokoła nas, iż się zdało, że jakaś zamieć je niesie.
2Cisza była w powietrzu zupełna – żaden listek się nie ruszył i tylko świergot niesłychany tych jaskółek zagłuszał tę ciszę...
3Czarna chmurka posuwała się tymczasem bardzo nagle – i rozwinęła się dorazu w szarych, różowych i czarnych bałwanach, okrywając pół nieba w mgnieniu oka, jak gdyby kto dorazu zwinięty całun rozwinął. – Z tej chmury, która już Wilczą Debrę okryła, padały pojedyncze krople z rzadka na ziemię, ale te krople były tak wielkie, iż kiedy mi jedna na czoło padła, podnosiła się w tej chwili parą rozpalonej ziemi.
4Weszliśmy do oszyjka piwnicy, aby co zarzucić na siebie, wtem usłyszeliśmy tak straszne uderzenie o murowaniec, że kilku z nas bez chęci przypadło na łoże – straszny tuman kurzu i liści zerwał tu się nagle i zaćmił się świat...
5Trzask i łomot posłyszeliśmy nad głową tak wielki, iż nam się wydało, że się murowaniec wali. Tu wpadł gospodarz do oszyjka piwnicy i krzyknął: „Nie wychodźcie, bo zginiemy! – dach zerwało z murowańca! – a i tu nie bardzo bezpiecznie, lepiej wejdźmy do piwnicy”.
6Uderzenia te powtarzały się i straszliwe pioruny poczęły bić z nieba. Grzmot nie ustawał ani na chwilę i naprzód poczęło bić gradem, a potem puściła się ulewa... Na chwilę ustawało wszystko – i cichło – a uderzenia nowe piorunów powtarzały się... a po grzmotach uderzały nowe fale gradu i ulewy... fale mówię, bo kilka takich fal gradu leżało wałem przed nami; a deszcz nie padał, ale woda urywała się strugami z nieba, jak gdyby z łotoków na koła młyńskie.
7Z oszyjka piwnicy było widać całe pasmo gór lasami okrytych. Straszna chmura wron i kawek skręciła się nad lasami i znikła tak nagle, jak gdyby się w chmury rozpłynęła.
8Jasne, rażące, seledynowe i różowe pasy i plamy wybijały nagle i na przemian na ciemnym tle burzliwego nieba – chmura pękała widocznie i rozsuwała się coraz szerzej – czasami niosło całe tumany liścia i nasion, gałęzi i snopów powietrzem...
9Po półgodzinnej może burzy, nastała chwilowa cisza. Ziemia drżała i szum wód gwałtownych uderzył nas... Wychyliliśmy się z oszyjka piwnicy, by ujrzeć coś więcej... O trzysta kilometrów od murowańca, około wjezdnej bramy – leżał w nieładzie strzaskany dach murowańca. Tak go zniosło, jak gdyby ktoś zdjął czapkę z głowy i nią rzucił – a cała dolina zamieniła się w jedno wielkie jezioro, z którego tylko dachy i kilka chat leżących powyżej sterczały...
10Zrazu zaćmiły były tumany świat – ale gdy prochy wzbite wielkiemi bałwanami pod ulewą z powietrza opadły, widać znowu było pasmo górzyste nad którem się burza srożyła... Zrazu zdawało się, że nas wzrok łudzi, bo drzewa starych lasów poginały się tak bardzo ku ziemi, że płynęły niby fale, tak jak kłosy łanu falami płyną za wiatrem...
11Zrazu zdawało nam się tedy, że to złudzenie – ale tuż koło bramy stała piramidalna topola, a gdy ją burza tak przyginała, iż ziemi prawie dotykać się zdawała, wówczas dopiero pojęliśmy, że się coś podobnego i w lesie dzieje.
12Jezioro powiększało się z każdą chwilą – i dach murowańca, który już na pagórku koło bramy leżał, spłynął...
13Cała fizyognomia okolicy zmieniła się: bo środkiem wioski leżało błonie gęsto wierzbnikami zasadzone; dalej ponad tem pastwiskiem ogrody i sady, chaty i budynki gospodarskie. W tej chwili było to wszystko już pod wodą – a od połowy dziedzińca, który cały na pochyłości wzgórza leżał, aż do lesistych wyżyn, które o ćwierć mili odległości od murowańca leżały, stało jedno wielkie jezioro...
14Gospodarz nasz zbladł jak chusta, a jeden Tytus Lewitowski nie tracił fantazyi i cytował pojedyncze okresy z książki, którąśmy dniem przedtem czytali Bóg w Burzy.
15Po krótkim przestanku ponowiła się burza z całą wściekłością! Szary słup albo raczej ostrokręg, który węże piorunów otaczały, ukazał się teraz na paśmie lesistem i wirował na własnej osi!... Wolno niby posuwał się ten słup, ale zważając na to, że oddalenie było znaczne, że przestrzeń, którąśmy obejmowali okiem zajmowała do dwóch mil: można sobie pęd tej trąby wyobrazić, która tę całą przestrzeń w kilkunastu przewierciła minutach!...
16Przed trąbą poginał się las na pował... i zmieniła się fizyognomia całej okolicy, bo nagle przejrzały wzgórza, a pojedyncze tylko drzewa, stały tu i owdzie na olbrzymim zrębie, podobnie, jak się nad zapustami nasienniki wznoszą.
17W tej tedy chwili była burza w najwyższej potędze swojej, gdyśmy tę trąbę ujrzeli: – potem osypał się deszcz piorunów... ogniste węże biły nie tylko pionowo, ale przerzynały czarną chmurę częstokroć w kierunkach poziomych, sycząc ku sobie od przeciwnych stron... poczem wylał się siarkowy deszcz, który nie kroplami, ale grubemi sznurami spadał na ziemię...
18Pół trzeciej godziny trwała cała burza. Przeszła ona była od wschodu z krain stepowych na pasmo Goło‑Gór, a miała charakter prawie przyzwrotnikowej burzy.
19Cisza nastała po niej – a dziwne jakieś osłupienie ogarnęło nas wszystkich. – Bóg w Burzy! powtarzał Tytus, ale już tylko sam dla siebie.
20Chłód dotkliwy był pierwszem uczuciem, które nas z przerażenia ocuciło – a teraz dopiero rozpatrzyliśmy się w skutkach tej burzy.
21Tak na piąterku w murowańcu, jak w oszyjku i w piwnicy, było pełno wody; z wolna wyłazili dworscy ludzie z różnych dziur, bo każdy stał lub padł tam, gdzie go zaskoczyła burza.
22Wody tymczasem huczały zawsze jeszcze strasznie... a chwilami nawet zdawało się, że gdzieś z lasów i pól przybywa jeszcze tych wód i że się zwierciadło ich podnosi...
23Co się stać mogło z ludźmi i z bydłem w przysiołku, który pokrywało jezioro? Z każdą chwilą było nasze przerażenie większe. Gospodarz zwoławszy ludzi, kazał z murowańca wszystko przenosić do drewnianego śpichrza, który stał znacznie niżej od murowańca i ocalał. Wszystko było przemokłe i zniszczone w murowańcu, i w pokoikach, i w spiżarni.
24Na strychu były różne schowki, więc wszystko to zabrało razem z dachem i po dziedzińcu leżały różne rupiecie rozrzucone... Stanęliśmy tedy główną kwaterą w śpichrzu, przed którym założono ognisko i kuchnię, a co chwila przychodziły jakieś smutne wieści.
25Pastuch widząc, że się woda podnosi, popędził w górę bydło, na łan pomiędzy półkopki; dwie sztuki bydła ubił piorun „palikopa”; on sam przeleżał pod snopem, ale o dwóch pastuszkach, co mu zawracali bydło, nie było wieści, i sam ledwo był żywy i ledwo że mógł mówić od przestrachu. Od tej samej strony przybył owczarz z psem, pędząc przed sobą, z trzystu owiec, zaledwie sto kilkanaście. – Gdzież reszta? – pyta gospodarz. – „Reszta leży na polu, grad pobił owce, bo spadał większy od gęsich jaj, ale nie tyle jeszcze grad, co same się podusiły, bo kiedy burza poczęła się srożyć, zbiły się tak w kupę, że co słabsze wysadzały w górę. Chciałem je rozbić, ale widząc, że i mnie zaduszą, bo się wkoło mnie kupić zaczęły, uciekłem do starej cegielni, a pies za mną i tam przesiedzieliśmy w piecu całą burzę”.
26Woda opadała tymczasem w jeziorze. Czem niże opadała, tem większy powstawał war, klekot, szum. Tak noc zapadła – a ludzie dworscy obsiedli przed śpichlerzem ognisko, a dokoła tego taboru stało bydło i leżały owce, bo tylko jednej końskiej stajni nie zabrała woda, i na szczęście koni nie było w tej chwili ani w polu, ani na paszy, więc ocalały.
27Gdy się dzień zrobił, wyszedł przysiołek spod wód – ale okropnym był ten widok spławionego świata! Wcale chat i budynków nie można się było doliczyć; zniosło wierzbniki i sady, płoty i parkany! Namuły okrywały całą dolinę, a w miejscu, gdzie leżało wsiowe błonie równo, porosłe pięknemi wierzbnikami, wydarły wody przepaścisty jar – i opadały teraz jeszcze z jeziorka w jeziorko; kołbanie tych jeziorek były tak głębokie, że żadną tyką nie można się było dna domacać.
28To, co równem błoniem było, zamieniło się teraz w wysoki ląd, a o dziesięć lub piętnaście sążni poniżej leżało dno nowego jaru.
29Jeżeli już jedna burza może tak odmienić całą fizyognomię kraju i formacyę dolin, jakże to inaczej musiał ten kraj wyglądać przed wiekami!
30Mnóstwo małych rybek rzucało się w rzadkim mule. – Skąd? – czy je burza z sobą przyniosła? – czy gdzieś powyżej wyrwało stawy? – Ale stawów nie było na tej wodzie... Więc wszystko było zagadką, na co wzrok padał.
31Po trzech dniach ledwo można się było dostać do przysiołka i to tylko na koniu, bo dawnych dróg, ścieżek nie stało śladu, wszystko się zmieniło, wszystko zmyła lub zamuliła woda!
32Gdy się powódź podnosiła, uciekli ludzie z przysiołka na wzgórki, ale pięciorga ludzi i siedmiorga dzieci nie można się było doliczyć. Piątego dnia dopiero dostaliśmy się przez namuły, przez nowe wodomyje, wyrwy i debry na drugą stronę doliny: ludzie chodzili po lesie i żywili się grzybami. Las leżał wyłomany na pował, a na łomy i zwaliska trzeba się było wdzierać jak na okopy. Ludzie z trochą bydła trzymali się na końcu tego zrębu, który był podobny do olbrzymiego pobojowiska starodrzewnych lasów. Nie wiedzieć skąd zwlekały się wilki i lisy z całej okolicy i żerowały nawet we dnie na tem pobojowisku, nie lękając się nawet ludzi. Jakoż żeru było dosyć, bo co żywe, czy to ptactwo, czy źwierzyna poległo wśród burzy i tylko kilka wiewiórek skakało po zwalonych kłodach lub wybiegało na pojedyncze drzewa, które na zrębie niezłamane pozostały.
33Dziwna rzecz, że tylko młode drzewa przetrwały tę burzę, kiedy gałęzie i pnie starych drzew albo zalegały zdruzgotane ziemię, albo cało z korzeniami wywalone sterczały na pował.
34W miejscu, gdzie dawniej stare drzewa stały, były małe sadzawki napełnione wodą, a korzenie drzew, razem z ziemią wydarte, tworzyły wyraźne ściany. Na przestrzeni dwóch mil wyłamała trąba lasy – i malowniczym był ten nieład zniszczenia, ale umysł ratował się tem tylko z przerażenia, że burza już przeszła...
35Wśród wyłamanych lasów natrafiliśmy na małą polankę: krańcem tej okrągłej polanki czernił się jakiś wał w kształcie półksiężyca. Jakież było zadziwienie nasze, gdyśmy ujrzeli ten wał, ubity z samego ptactwa, z samych wron i kawek, które burza znać jednem uderzeniem urwała z powietrza i wałem wyłożyła pod ścianą lasu! Co chwila leżał to puchacz zabity, to sowa i drobne tylko ptactwo odzywało się po lesie...
36Niektóre drzewa, stojące na pniu, miały jak gdyby nożem ścięte całe korony – inne znowu, szczególniej brzozy, były ogołocone ze wszystkich liści, a powiewne ich gałęzie były jak rózgi zplecione w warkocz. Miejscami leżały pojedyncze kłody. Niemiły odór padła i namułów rozszerzył się w całej okolicy – i szczęście było, że pochłodniało na świecie; pomimo to, ludzie i bydło poczęli chorować.
37To, co nas najbardziej dziwiło, było wielkie mnóstwo oderwanych nasion, które tak jak je fala niosła, były wałami złożone po polu i wyłamanym lesie. Pytaliśmy ludzi: – Coby to były za nasiona? – Nie wiadomo – rzekł nam stary człowiek – skąd to tyle siemienia naniosło, bo to Bóg sieje lasy... Odpowiedź ta dała mi do myślenia – i może jeszcze kiedyś powrócimy do niej.
38PRZEDRUK ZA: Wincenty Pol, Obrazy z życia i natury, seria 1: Północny Wschód Europy, Kraków 1869, s. 287–295.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.