1. Rzeka wezbrała do niesłychanej wysokości. Warszawa 1813
p. 233-236
Texte intégral
1Zamek stoi na wyniosłym wzgórzu od Wisły; przedtem, zanim wymurowano długie arkady i na nich założono ogród, tzw. taras był szczupły i wąski. Dla ułatwienia komunikacji z wybrzeżem Wisły wiodły od Zamku kryte schody aż na sam dół, na parę pięter niżej. Schodziłem nimi z wielką zawsze obawą, bo okna je mało oświecały i wieczna w tym przejściu pomroka panowała, lubo codziennie setki mieszkańców nadwiślańskich nimi przechodziło.
2Z tego tarasu wyniosłem żywe wspomnienie strasznego wylewu Wisły w 1813 r. Młoda, świeża pamięć zachowała obraz ten straszny we wszystkich najdrobniejszych szczegółach, na który z trwogą i przerażeniem spoglądałem. Ścisk był wielki na tarasie zamkowym, rzeka wezbrała do niesłychanej wysokości. Cała Praga zalana, dachy i kominy tylko z domów widać było, na których mieszkańcy wołali rozpaczliwym głosem o ratunek. Cała okolica zawiślańska, jak okiem zajrzeć, zniknęła, tylko woda z białą pianą po niej szumiała. Na dwie przeszło mile wokoło wylew się ten srożył; do wsi Kobyłki łodziami dopływano.
3W Warszawie całe wybrzeże nad Wisłą było pod wodą; wszystkie ulice, jak Furmańska, Bednarska, Rybaki, Solec i inne – zalane; mieszkańcy ratowali się, jak mogli. Od czasu do czasu, wpośród krzyku rozpaczy i rzewnego płaczu, rozlegał się huk jakby strzału armatniego albo grzmotu bliskiego. To w szychtach drzewa pękały wiązadła, a kloce sosnowe, dębowe, brzozowe i olszowe spadały w otchłań wodną i, porwane bystrym prądem rzeki, z jej biegiem płynęły do Gdańska. Za każdym takim hukiem po chwili ukazywały się kłody drzewa, które odważniejsi flisy, oryle i rybacy łowili jako dobrą dla siebie zdobycz.
4Biała woda na Wiśle, skąd ją dawniej słusznie Białą Wodą zwano, zanim teraźniejszą przybrała nazwę, pokrywała się coraz więcej jeszcze bielszą pianą, co wróżyło jeszcze nowy, większy przybor. Na tym rozlewie nieprzejrzanym okiem od czasu do czasu ukazywały się różne przedmioty, zwracające uwagę tłumu patrzącego z zamkowego tarasu. Widziałem płynące zabudowania, drewniane domy, obory, stajnie, chlewy, a obok nich konie przywiązane do żłobu, od którego oderwać się nie mogły, bydło i owce i mnóstwo sprzętów rozmaitych.
5Nagle krzyk na tarasie zagrzmiał: „Dziecko! dziecko! Ratujcie dziecko!”. Był to głos zebranych kobiet, a serce obecnych matek wydało ten krzyk przeraźliwy. Jakoż rzeczywiście płynęła kołyska z dziecięciem, ale jakby Bóg je miał na oku, spłynęła z najbystrzejszego prądu rzeki i zwróciła się na zakręt spokojnej wody, gdzie już pieniste fale nie biły. Na ten okrzyk jakiś młody, dorodny człowiek przedziera się przez tłumy zbiega na doł, gdzie łodzie stały; wsiada w jednę wraz z przewoźnikiem, dopływa do kołyski, wydobywa z niej niemowlę w poduszce, w gorę ponad głowę podnosi, ukazując piękną zdobycz. Cały taras zamkowy zadrżał od okrzyku radosnego i grzmotu oklasków. Kobiety ze łzami wykrzykiwały wiwaty. Mężczyźni klaskali. Wkrótce nadbiegł z dzieciną młody wybawca. Matki otoczyły go gęstym wiencem, całowano, ściskano, przytulano do piersi drobne niemowlątko; wreszcie, gdy się nie mogły pogodzić, komu je na wychowanie oddać, na wniosek jednej ciągniono supełki i wspośród największej ciszy oczekiwano stanowczego losu. Najmłodsza pani majstrowa, szewcowa z Dunaju, wyciągnęła supełek; z jakąż radością porwała tę dziecinę i uniosła z tarasu wśród tłumu, ktory się jej z uszanowaniem ustąpił i otworzył drogę.
6Nagle liczne głosy: „Patrzcie! patrzcie! co za nieszczęście!”, zwróciły moją uwagę. Po wzburzonych falach rzeki płynął wiatrak, co chwila przechylając się na wszystkie strony. Na małym ganeczku stała młoda młynarka z dziecięciem u piersi, z okrzykiem przestrachu wołająca ratunku i miłosierdzia ludzkiego. Wszystkich oczy przyrosły do tej postaci i wiatraka; nieszczęśliwa matka stała tylko w koszuli, jak ze snu się zerwała; włos jej bujny spadał na ramiona. Po chwili ukazały się dwie łodzie dążące na ratunek; w większej stała jakaś niewiasta wyniosłego wzrostu, smagła, obwinięta szalem; 6 rybaków posłusznych jej skinieniu kierowało tą łodzią. Na drugiej, mniejszej, siedział z dwoma rybakami wybawca niemowlęcia w kołysce. Obiedwie zdawały się prześcigać. Tymczasem wiatrak, zatrzymany nieznaną zaporą, nagle się pochylił; łódka mniejsza pierwsza przy nim stanęła, ale tak ją fale rzeki podrzucały, że dopiero przy pomocy większej stanęła silniej, dotarłszy do wiatraka. Młynarka, zmęczona przestrachem i wysileniem trzymania się na ganeczku ciągle chwiejnym, bliską była omdlenia, kiedy pomoc tak pożądana i potrzebna nadpłynęła. Teraz obiedwie łodzie już stanowiły pokład bezpieczny i młody wybawca niemowlęcia pomógł młynarce do zejścia. Pani stojąca na większej łodzi pochwyciła podaną dziecinę, przytuliła do piersi i okryła tureckim szalem; młynarka, gdy się na pokład dostała, omdlała i w takim ją stanie przywieziono pod taras zamkowy, gdzie otrzeźwiona, wsiadła z ową odważną panią, co niosła swe życie na jej uratowanie, do stojącego na podwórzu zamkowym pojazdu i znikła sprzed oczu. Jedni ją nazywali księżną, drudzy hrabiną, ale kto była właściwie, nikt rzeczywiście nie wiedział. Przewoźnicy tylko z uszanowaniem oddali jej pokłon, bo każdy z nich otrzymał w darze po 5 dukatów w złocie.
7Niedługo nowy widok zwrócił uwagę wszystkich stojących na tarasie. Płynęła gruba i długa kłoda drzewa, na której siedziało dwóch ludzi. Fale z biegiem wody szybko ją gnały naprzód, a nadto obracały na wszystkie strony. Jeden, zręczniejszy, potrafił równowagę utrzymać, ale drugi, czy więcej zestraszony, czy mniej zwinny, gdy się kłoda obróciła, zsunął się w nurty rzeki, a szukając ratunku, uchwycił się jej obiema rękami. Wtedy siedzący na niej, czując, że ten ciężar coraz więcej kłodę wykręca, ze zwinnością kota posuwa się na niej i pięścią uderza w ręce splecione nieszczęśliwego towarzysza swego. Ten podły, samolubny postępek wyciska okrzyk zgrozy w całym tłumie na tarasie; biedak pod uderzeniem silnej pięści rozszczepił ręce i zanurzył się w toniach, a jego zabójca popłynął dalej. Wkrótce jednakże Bóg, jakby w oczach wszystkich chciał doraźnie zbrodnię ukarać, ocalił z głębi wód topielca, bo warszawscy rybacy, gdy bałwany go wyrzuciły, zdołali pochwycić i uratować, gdy na kłodzie płynący, dopędzony nową szychtą drzewa, zwalony do rzeki, już nie miał ocalenia i w pobliżu tarasu zniknął na zawsze w spienionych falach.
8PRZEDRUK ZA: Kazimierz Władysław Wójcicki, Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie, wybrał Juliusz W. Gomulicki, opracowanie Zofia Lewinówna, wstęp Marii Grabowskiej, Warszawa 1974, t. 1, s. 270–273.
Auteur
(1807–1879)

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.