6. „Arctic”
p. 170-178
Texte intégral
A. Ja także utonąłem
1Gwiazdka Cieszyńska, 1854
2Niedawno zatonął na morzu statek angielski „Arctic” przez uderzenie o parostatek francuski. Kapitan statku tego Luce w sprawozdaniu swem o tem nieszczęściu podaje, że na statku znajdowało się 233 podróżnych i 150 załogi; a dalej tak i o swem ocaleniu: „Czołna były precz; usiłowałem zrobić korab dla uratowania pozostałych, ale nie miałem ani majtków ani cieśli. Z pomocą podróżnych zajęliśmy się tą robotą, lecz tu spostrzegliśmy, że okręt nasz już tonie. Spuściliśmy ostatnie czółno do wody, którego kierowanie powierzyłem oficerowi Doranowi; ale nie można było niem kierować, bo nie było na niem wiosła, i oddaliło się o jedną ósmą mili. Robiliśmy pilnie około korabiu, ale okręt nagle utonął. Ja także utonąłem z drugiemi; wkrótce jednak trzymając moje dziecko w ramionach poczułem się nad wodą. Straszny przedstawił się widok oczom moim. Około mnie z 200 tonących ludzi między różnymi szczątkami, których się w rozpaczy chwytali. Krzyki i narzekania przeraźliwe towarzyszyły tej walce śmiertelnej. Sam starałem się tylko dziecko ratować, lecz wtem wypłynął z morza kawał koła, uderzył mnie w głowę i całą siłą padł na dziecko, które w kilka minut w rękach mi skonało. Jednak udało mi się siebie, martwe dziecko i 11 innych osób na pływającym kole uchronić. Inni potonęli wszyscy. Byliśmy aż po kolana w wodzie, nad nami srożyły się bałwany, zimno było okrutne i ogromne musieliśmy znosić męki. Tak spędziliśmy pierwszą noc. Do rana zostało nas tylko 7 przy życiu, a znikąd nie pokazała się pomoc. Przez dzień następny i noc zginęło jeszcze czterech i zostało nas tylko 3, p. Allen, niemiec jakiś i ja.
3Trzeciego dnia (29) zobaczyliśmy w dali różne statki, ale długo trwało, nim jeden ku nam nadpłynął. Był to statek „Cambria”, który wydobył jednego Francuza na belce ratującego się, a ten doniósł kapitanowi, że jeszcze wielu naokoło pływa, ratując się. Tak zostaliśmy ocaleni.
4Wkrótce zaś sześć innych wydobyto.
5PRZEDRUK ZA: Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu, 25 listopada 1854 roku.
B. Uderzenie garnka glinianego o żelazny
6Gazeta Warszawska, 1854
7Wszystkie dzienniki podały wiadomość o rozbiciu parostatku Arctic. W innych okolicznościach, gdyby uwaga publiczna nie była wyłącznie zajętą niemal wyłącznie innymi wypadkami, katastrofa, która odebrała życie przeszło trzystu stworzeniom ludzkim, pozostawiła po sobie dłuższy ślad przerażenia i liości. Dzieje rozbić okrętów nie obejmują może wypadków dramatyczniejszych, bardziej przerażających, jak opisane przez nielicznych ocalałych z tego nieszczęścia. Niewiele pozostało świadków scen, w których imaginacja mogłaby utworzyć; każdy z nich podał opis swych cierpień. Te to rozmaite opisy, ogłoszone przez dzienniki amerykańskie, staraliśmy się zebrać, uporządkować i streścić.
8Arctic był jednym z parostatków linii amerykańskiej krążących międy Liverpoolem a New‑Yorkiem. Wypłynął on z Liverpoolu w d. 20 września z 250 podróżnymi i 150 ludźmi osady. Po tygodniu żeglugi, w dniu 27 go rano, płynąc wśród gęstej mgły, spotkał się z innym parostatkiem. Mgła była tak gęsta, a szybkość z obu stron tak wielka, że uderzenia niepodobna było uniknąć. Krzyk przestrachu z obu okrętów towarzyszył straszliwemu wstrząśnięciu statków. Ów okręt drugi był parostatkiem francuzkim Vesta; płynął on z St. Pierre Miquelon z 120 podróżnymi i 20 ludźmi osady. Mniejszy i słabszy jak Arctic, powinien być zostać rozbitym od razu; było to prawdziwe uderzenie garnka glinianego o żelazny. Dla tego w pierwszej chwili zamieszania podróżni małego parostatku myśleli tylko o schronieniu się na wielki. Spuszczono na morze dwa czółna okrętu Vesta; jedno zatonęło zaraz, drugie, w które wsiadło siedm czy ośm osób, pomimo zakazów kapitana, odpłynęło ku Arctic, ale kołem parostatku wywróconem zostało. Osada Vesty mogła słyszeć krzyk rozpaczy wydany przez ludzi, którzy je opuścili. Jeden tylko stary majtek francuzki miał czas schwycić rzuconą mu linę i dostać się na pokład okrętu, który stać się miał wkrótce grobem, a nie schronieniem. Dziwną łaską losu człowiek ten jest dziś jednym z nielicznych ocalonych po zatonięciu statku Arctic; ujrzymy dalej, jakim cudem przebył cało najbardziej zadziwiające niebezpieczeństwa.
9Vesta ocaloną została spokojem i energiją swego komendanta, kapitana Duchesne. Gdy pierwszy przestrach przeminął, zyskano przekonanie, że nie wdarł się żaden prąd wody; przód okrętu oparł się uderzeniu. Kapitan kazał wrzucić w morze wszystko, co obciążało przód; kotwice, kufry, łańcuchy, ładunek, sztokfisz, wszystko poszło w wodę; ścięto także maszt przodowy. Statek niżony w ten sposób podniósł głowę; wówczas zaczęto zatykać otwory i użyto ku temu stu pięćdziesięciu materaców i sienników, te poobijano żaglami, następnie zaś deskami i linami. W tym to stanie Vesta po dwóch dniach zawinęła do St.‑Jean‑de‑Terre‑Neuve.
10Osada i podróżni okrętu Arctic uważali Vestę za zgubioną. Kapitan Luce, zaraz po uderzeniu, sądząc że mały statek został śmiertelnie porażony, wysłał mu na pomoc swego pod‑kapitana z sześciu ludźmi osady na pomoc. Wszyscy byli przekonanymi, że Vesta zatonie w przeciągu kilku minut; jeden z podróżnych statku Arctic pozostały przy życiu opowiada, iż słyszano krzyk dwustu ofiar tonących w otchłani.
11„Widzieliśmy przez chwilę, mówi on, drugi okręt; był to widok serce rozdzierający. Jego przód był całkiem strzaskany, woda waliła weń szerokim strumieniem; jakim sposobem mógł się utrzymać na wodzie przez kilka minut, tajemnicą to było dla nas. Przepłynęliśmy tylko, a on zniknął we mgle; zaledwie minęliśmy go jednak, rozległ się za nami długi jeden okrzyk rozpaczy, który nam doniósł, że wszystko skończone”.
12Ów koniec straszliwy, którego świadkami być mniemali podróżni z Arctic, miał się stać ich losem; wkrótce postrzegli, że myśleć im należy tylko o swoim ocaleniu. Vesta, zbudowana z żelaza, wbiła się jak ostrze miecza w bok okrętu, otwarła w tym boku trzy szerokie rany, przez które woda wdzierała się wewnątrz z przerażającą gwałtownością. Kapitan wszystkich ludzi powołał do pomp; okręt kierował ku lądowi, odległemu wówczas o 50 mil. Starał się zresztą wstrzymać pęd wdzierającej się wody, rzucając żagle u przodu, ale widząc, że pomimo wszystkich wysileń, pomimo potęgi pomp, woda podnosiła się coraz wyżej w okręcie, zajął się przygotowaniem czółen i szalup. Była to chwila zamięszania, bezładu, rozpaczy, trwała ona aż do zatonięcia okrętu. Jeden z pozostałych przy życiu podróżnych tak opisuje scenę, którą ujrzał, wyszedłszy na pomost.
13„Zdawało mi się zrazu, mówi on, że nie ponieśliśmy ważnej szkody; ale wkrótce z przerażeniem postrzegłem, że okręt nachyla się bardzo ku stronie, z której uderzenie odebrał. Ujrzałem kapitana stojącego na bębnie koła i wydającego rozkazy; oficerów biegających tu i ówdzie na pomoście, widocznie przerażonych i niewiedzących, gdzie skupić działania.
14Spojrzałem w morze i ujrzałem kilka szerokich prądów wody; w dziesięć lub piętnaście minut przekonałem się, że koła daleko więcej zagłębiały się jak zwykle. Kapitan i osada widocznie pojmowali wielkość niebezpieczeństwa; jak sam, widząc zatrważającą massę wodę wyrzucaną pompami, mogłem pojąć, że woda zalewa nas z nieprzepartą szybkością. Powoli na wszystkich twarzach legł wyraz ponurej i milczącej rozpaczy; nie było wrzasków, ale kobiety i dzieci zaczęły się zbierać na pomoście, spoglądając naokoło wzrokiem niespokojnym, przerażonym, nie spotykając znikąd ni pociechy, ni nadziei. Żony i mężowie, matki i dzieci, siostry i bracia, ściskając się serdecznie, klękali razem do modlitwy. Mężczyźni z przerażeniem biegali po moście, pytając się, co robić należy; już z zaciętością pracowali przy pompach, już to w próżnych wysileniach mordowali się nad rzucaniem ładunku w morze dla ulżenia statkowi. Ani na chwilę działanie skupionem, systematycznie kierowanem nie było. W godzinę może po uderzeniu dolne kotły zostały zalane, para przechodzić przestała; od tej chwili chodziło tylko o to, ile godzin albo ile minut będziem się mogli na wodzie utrzymać.”
15W istocie, jak opowiedział później jeden z palaczy, w kwadrans później woda zalała machiny. By utrzymać ogień jak można najdłużej, rzucano massy węgla, ale woda, ciągle się podnosząc, zalała zupełnie ogień, a palacze, spędzeni z swego miejsca, wyjść musieli na pokład. Gdy się przekonano, że napływ wody silniejszym był jak pompy, wszyscy stracili głowę, pokładem zawładnęła najstraszliwsza anarchija. Mówią, że przy porządku i komendzie można było jeszcze wówczas ocalić nie już okręt, ale przynajmniej podróżnych. Morze nie było zbyt wzburzone, a z materyałów znajdujących się na okręcie zdołano by wybudować tratwę dość wielką, by wszystkich pomieścić. Ale w pierwszej zaraz chwili postrachu osada podle opuściła kapitana i okręt.
16Zaraz po uderzeniu jedno z czółen z podkapitanem i sześciu ludźmi wysłane zostało na pomoc okrętowi Vesta. To czółno nie miało czasu wrócić do Arctic i więcej o niem nie słyszano. Drugie czółno siłą zajęli palacze, którzy nie zapomnieli umieścić w niem zapasów wody i wina; czółno wcale pełnem nie było, ale ludzie je zajmujący nie chcieli przyjąć podróżnych, grożąc im śmiercią. Zresztą i ci także zginęli bez wieści. Trzecie czółno spuścił jeden z podkapitanów i zaraz ze dwudziestu majtków skoczyło weń z taką gwałtownością, iż musiano odciąć bloki, by uniknąć przewrócenia. W czwartem czółnie kapitan umieścił kobiety i dzieci, ile ich tylko mogło się pomieścić, ale jeden z bloków pękł, czółno się przechyliło, wysypując w morze wszystkich znajdujących się w niem nieszczęśliwych.
17W podobnej chwili, mówi jeden z naocznych świadków, nieszczęście to było bez ratunku. Uzupełniono spuszczenie na wodę przewróconego czółna, ale niepodobna było zachować porządku. Wszystko uciekało. Podróżni i majtkowie bez różnicy wskakiwali w czółno, które w jednej chwili zostało napełnionem.
18Kapitan był także świadkiem tej sceny i opowiadał, że widział ludzi rzucających się w czółno z wysokości 20 stóp, padających jak bryły martwe wśród tłoku, raniąc i gniotąc innych już w czółnie będących. Kapitan miał z sobą swego syna; chciano zabrać to dziecko do czółna, ale ojciec odmówił ofiary, oświadczając, że syn los jego podzieli. Ludzie, którzy mogli dostać się do owych dwóch czółen, nie byli świadkami zatonięcia okrętu.
19„Gdyśmy ostatni raz na okręt spojrzeli, mówi jeden z ocalonych, już był w wodzie po burtę; powierzchnia morza pokrytą była ludźmi, którzy skoczyli z pokładu, a których niepodobna było nam ocalić. Ponieważ mgła była gęsta, rychło straciliśmy ich z oczu.”
20Te to czółna dały pierwszą wiadomość o rozbiciu okrętu Arctic; zawinęły one do lądu koło St. Jean‑de‑Terre Neuve, po czterdziestu sześciu godzinach pełnej niebezpieczeństw żeglugi. Na czterdziestu pięciu ludzi ocalonych temi czółnami liczono trzydziestu jeden ludzi osady. Powiedziano wyżej, że dwudziestu lub trzydziestu opuściło okręt w chwili niebezpieczeństwa. Kapitan, opuszczony w ten sposób, miał pod rozkazami swemi tylko podróżnych i kilku majtków. Pozostali mężnie się zachowali, zajmując się budową tratwy, albowiem trzeba było porzucić pompy. Kobiety, jak zawsze w krytycznych chwilach, objawiały zadziwiającą energiję i rezygnację. Pozostawało tylko jedno czółno; kapitan w niem umieścił kobiety i dzieci; pomiędzy temi znajdowała się pani Collins z córką, żona właściciela rozbitego okrętu. Ale potrzebowano czółna do budowy tratwy i wszystkie te nieszczęśliwe kobiety opuściły czółno bez wahania, bez skargi. Jedna z nich pracowała ciągle przy pompach, a gdy kapitan jej radził, by spoczęła, że chyba wypompowawszy ocean wodę z okrętu wypompuje, odpowiedziała, że chce pracować do końca. Kobietom, o ile można, rozdano pasy bezpieczeństwa. Mężczyźni się wzięli do roboty tratwy. Rzucono na morze masztowe sztuki drzewa, spuszczono także ostatnie czółno z kilku ludźmi, by dokończyli tratwy już spuszczonej. Kapitan wyjął z czółna wiosła, by ludzie na niem będący nie mogli się oddalić. Temi ostatecznemi wysileniami kierowali: jedyny z podkapitanów okrętu Arctic, który nie uciekł, i jakiś kapitan amerykański, znajdujący się między podróżnymi. Gdy tak pracowano koło tratwy, kapitan starał się utrzymać nieco porządku na pomoście. Nagle, w przystępie szalonego postrachu, massa ludzi, z rozpaczą odepchnąwszy kapitana, rzuciła się z okrętu w morze, by się dostać do czółna. W jednej chwili czółno zostało napełnione, a lina przytrzymująca go odciętą. Kolosalny parostatek prawie cały zanurzony już był w wodzie; skon jego zbliżał się widocznie. Ludzie w czółnie nie mieli wioseł, chwycili więc kilka desek, by robić niemi i oddalić się od tratwy także już napełnionej. Nieszczęśliwy kapitan mógł się ocalić, gdyby był chciał; ale postanowił nie opuszczać okrętu. Kilku podróżnych rzuciło się do pomp z wściekłością, chcąc katastrofę chociaż o kilka minut opóźnić.
21„Był to, mówi jeden z majtków ocalonych czółnem, widok straszny; skoczyłem dopiero w ostatniej chwili. Gdy kapitan dostrzegł, że mam opuszczyć okręt, schwycił mnie za barki i rozdarł na mnie koszulę, wołając: «Zostawić czółno podróżnym!». Chwycił następnie za siekierę, chcąc wstrzymać swych ludzi; ale każdy pamiętał tylko o sobie: nie było tam kapitana. Życie tak drogie dla nas jak dla innych. Kapitan mógł łatwo się ocalić, gdyby był chciał; widziałem go jeszcze, gdy okręt już tonął.”
22(...) W kilka minut po oddaleniu się czółna ludzie odpływający niem mogli widzieć, jak Arctic zanurzył najsamprzód swój tył w morzu, usłyszeli krzyk przerażający, straszliwy, ujrzeli dym i parę wychodzące jeszcze z bałwanów i kilku nieszczęśliwych wyrzuconych w powietrze lub zdruzgotanych między kominem i bębnami kół. Ludzie, którzy słyszeli ten ostatni niewysłowiony krzyk rozpaczy, drżeli z przerażenia, opowiadając tylko o nim; jakby dla dopełnienia okropności, woda, dostawszy się w komin dymiący, wydała ryk ponury jakby wychodzący z wnętrza Oceanu. Po zatonięciu okrętu, ludzie na czółnie zostający widzieli jeszcze mnóstwo ofiar walczących z bałwanami lub czepiających się szczątków statku; czółno jednak zbyt i tak było obładowane, by mogli ponieść nieszczęśliwym pomoc. Nie mieli oni wioseł ani żadnych zapasów: z pomiędzy pływających szczątków okrętu wydostali główkę kapusty i dynię, jedyny posiłek dla 32 znużonych ludzi. Czółno z trudnością torowało sobie drogę pomiędzy kawałami drzewa i trupami; ledwo w trzydzieści godzin rozbitki postrzegli okręt, zatknęli na tyce chustkę od nosa, dając znać o sobie. Szczęściem spostrzeżono ich i przyjęto na pokład barki Huron. Płynąc ku barce, ujrzeli wielką tratwę, na tej znajdował się jeszcze jeden człowiek, który zdawał się przy życiu. Gdy dostali się na pokład, wyprawiono czółno z kilku ludźmi na ratunek nieszczęśliwemu, który od trzydziestu godzin leżał, uczepiwszy się desek. Z siedmdziesięciu blisko podróżnych, którzy zdołali dostać się na tratwę, on jeden tylko przy życiu pozostał; świadek scen straszliwych (...).
23PRZEDRUK ZA: Gazeta Warszawska, 15/27 listopada 1854 roku.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.