O statkach nurkowych, czyli żeglujących pod wodą [fragment]
p. 235-239
Texte intégral
1Samo wspomnienie żeglugi pod wodą, bez związku z zewnętrznym powietrzem, zadziwiać musi nadzwyczajnością pomysłu i wielkością wynalazku. Ale człowiek, zajęty opanowaniem wszystkich przyrodzenia1 utworów i obróceniem tychże na własny pożytek, sztuką zastąpił niedostatek pomocy swojego organicznego składu, a przez nią wsparty, wdał się niejako w zuchwałą z przemożnymi żywiołami walkę, z której pod kierunkiem własnego jeniuszu nie pierwszy raz z tryumfem wychodzi. Jakoż nie mniej dziwnie się wydaje, iż przeznaczony tułać się po powierzchni Ziemi, zapragnął zwiedzić napowietrzne przestrzenie, a łódka Blancharda2 unosi go po niezmierzonej krainie obłoków. Gromy piorunowe, wysoko w kłębach polotnych chmur ukryte, zdawały się być za granicą ludzkiej władzy, przecież Franklin rozbroił nieba, a pioruny, powolne jego skinieniu, spokojnie po drucie zstępują w wskazane im pod ziemią nory, nie przerywając spokojności jej mieszkańców ani im grożąc ogniem i zagładą. Bystre nurty wody opasały mieszkalną człowieka dziedzinę, a rozległe oceanów zalewy pooddzielały dalekie lądy, chcąc niejako zamknąć go w jej szczupłych granicach. Znikomymi wszakże okazały się te dla niego zapory: chyżymi nawy porze grzbiet grożących mu topieli i śmiało okrąża kulę ziemską, a przez bystre warty, tamujące mu drogę, w powietrzu zawiesza dla siebie bezpieczną przeprawę albo przez wnętrza Ziemi, w której wydrąża sobie przejście3, wymija nieznające spoczynku zatopy. Nie przestając na tym, wdziera się nareszcie we wnętrza wodnych bałwanów i wśród tychże otwiera dla swojego przemysłu nowe, nieograniczone i bogate pole ciekawych poszukiwań i obfitych zdobyczy. Co większa, w ich głębiach zdoła zrobić sobie bezpieczne przed nieprzyjacielem schronienie lub zgubne na tegoż przygotować zasadzki. Panu Beaudouin z Andelys należeć się będzie chwała pierwszego wykonania tego osobliwszego pomysłu4.
2Wynalazek ten oparty jest na ściśliwości atmosferycznego powietrza. Wiadomo, że powietrze do rozmaitego stopnia zgęszczone być może i w stanie zgęszczenia stosunkowo mniej miejsca zajmuje niżeli w stanie wolnym. Znane są powszechnie wiatrówki, z których w najprościejszym sposobie można się o tym przekonać. Perkins5 w Anglii, robiąc doświadczenie ze skropleniem gazów, do czego umyślnie stosowny zbudował aparat, potrafił powietrze pod naciskiem 1200 atmosfer nawet do stanu kroplistego przyprowadzić. Ponieważ zaś człowiek może żyć w szczelnym zamknięciu, dopóki mu powietrza do oddychania wystarczy, przeto widoczną jest rzeczą, że tu chodzi tylko o opatrzenie się w zapas powietrza na czas tak długi, jak pod wodą zanurzony zostawać zechce. Do tego także chemia w dzisiejszym swoim rozwinięciu ważne nastręcza pomocy: ponieważ tylko ta część składowa atmosferycznego powietrza, która do oddychania i utrzymania życia jest potrzebna, to jest gaz kwasorodny, może być, na zapas do podsycania i odświeżania zepsutego przez oddychanie powietrza w nurkowych statkach lub dzwonach, w stanie zgęszczenia użyty. [...]
3Średnio [...] przyjąć można, że człowiek potrzebuje do oddychania na godzinę 8 uncji, 2 dr[achm]6, 32,1 gr[amów] powietrza. Na takiej zasadzie zbudował p[an] Beaudouin statek, zwany Le Dauphin, z którym w obecności miejscowej władzy miasta Andelys wykonał na rzece Sekwanie, pod zamkiem Gailland, dnia 9 maja 1827 r. doświadczenie, przy urzędowym spisaniu przez miejscowego burmistrza głównego, którego treść jest następująca7:
4„O 7 godzinie wieczorem wszedł p[an] Beaudouin do statku, zwanego Le Dauphin, przez utwór urządzony na wierzchu. Wszelki związek z powietrzem zewnętrznym został natychmiast przecięty. W tej samej chwili statek zagłębiać się zaczął. Trwało to 17 minut, gdyż zanurzenie uskuteczniło się regularnie i z przezorną powolnością. W 14 minut statek zniknął sprzed oczu miejscowej zwierzchności i licznych widzów. Pod powierzchnią wody, w głębokości 18 stóp, zostawał przez 44½ minuty8. Jeszcze dobrze przedtem ukazywali obecni swoją niespokojność, którą każda pomnażała chwila; zlecono więc służbie statku Le Dauphin, aby go jak najrychlej na wierzch wynurzyła, co też wkrótce nastąpiło. P[an] Beaudouin odezwał się na zawołanie donośnym głosem ze swojego zamknięcia, to uśmierzyło powszechną obawę o jego życie. Wysiadłszy ze statku, mocno ubolewał, że go tak wcześnie wynurzono, gdyż zapas powietrza byłby jeszcze, zdaniem jego, na dłużej wystarczył. [...] Statek Le Dauphin ma dno otwarte i ciągle zostaje w związku z korytem rzeki; wewnątrz statku umieszczony jest aparat dostarczający potrzebnego do oddychania powietrza”. [...]
5Co do powierzchownego kształtu, statek ten nie różni się od zwyczajnych zamkniętych statków. U góry opatrzony jest wielką klapą, która się na zewnątrz otwiera, a zamyka przez pociśnienie sprężyny. Klapa ta służy zamiast drzwiczek do wejścia.
6U spodu są także klapy, otwierające się i zamykające według upodobania, dla związku z dnem wody.
7Przy obu końcach statku, z prawego i lewego boku, znajdują się dwie komórki, które w razie potrzeby mogą być napełniane wodą za pomocą rur, przez które zgęszczone powietrze uchodzi, a woda, powoli próżne wypełniając miejsce, ciężkością swoją sprawuje, że statek zanurzyć się musi.
8Chcąc wypróżnić komórki, użyć potrzeba do tego pompy ssącej i tłoczącej, dwoma rurami opatrzonej, które składają część tego aparatu. Wypróżnienie komórek czyni statek lżejszym, a tym samym pomaga do wynurzenia go na powierzchnię wody.
9Pompa połączona jest z obydwiema komórkami za pomocą dwóch rur zakrzywionych.
10W samym statku znajdują się wiatrówki napełnione ściśnionym powietrzem; służą one do utrzymania życia żeglujących i zrobienia próżni w wzmiankowanych komórkach, gdy tego potrzeba.
11Każda z tych wiatrówek zawiera dostateczną dla jednego człowieka ilość powietrza, którym najmniej 6 godzin oddychać może. Opatrzone są klapami przyciskowymi, przez które nabijają się za pomocą hydraulicznego zamknięcia wody i żywego srebra. Powietrze w tych wiatrówkach może być zgęszczone do parcia 80–100 atmosfer.
12Zazębienie i koło palczaste pędzą statek naprzód lub nadają mu ruch wsteczny, według czego kieruje się rudlem sterowym.
13Nadto opatrzony jest statek tak zwanymi wołowymi oczami, to jest okienkami ze szkła bardzo wypukłego, przez które światło wewnątrz wpada tak, że przy nim pisać i czytać można.
14Pomijamy inne szczegóły, gdyż dla zrozumienia ich potrzeba by mieć przed oczyma rysunek całej budowy.
15Majtki na takim statku opatrzeni są we wszystko, co jest potrzebne do ich służby pod wodą. Przywdziewają na siebie kaptury, czyli hełmy właściwego kształtu, w których znajdują się metalowe wiatrówki, napełnione zgęszczonym powietrzem w ilości potrzebnej do oddychania przez całą godzinę. Takimi kapturami uzbrojeni mogą wynijść ze statku, okrążyć go wkoło i oddalić się od niego. Aby zaś mogli powrócić na miejsce, przywiązują się do sznurów przytwierdzonych do statku, które zbłądzić im nie dają.
16Statek tym sposobem urządzony jest z wielu miar ważnym dla żeglugi, tak rzecznej, jak i morskiej, wynalazkiem. Przydać się może do rozlicznych użytków, już to do połowu pereł i korali, już do zwiedzania łożysk rzek, już nareszcie do poszukiwań rzeczy kosztownych, które przypadkiem na dnie ich zaginęły, szczególniej zaś do ułatwienia wodnego budownictwa. Największa atoli korzyść urosłaby z wynalazku statków żeglujących pod wodą, gdyby użyte zostały do wykrycia rozbitych lub zatopionych okrętów, które w różnych czasach z niezmiernymi skarbami na dnie morza ugrzęzły. W wojnach morskich stanowić będą ważną epokę i wyłącznemu panowaniu na morzu przemożniejszej potędze mogą wiele czynić przeszkody.
17ŹRÓDŁO: O statkach nurkowych, czyli żeglujących pod wodą, „Izys Polska” 1827/1828, część 2, nr 6, s. 113–116, 118–122.
Notes de bas de page
1 Tj. natury.
2 Jean Pierre François Blanchard (1753 – 1809) – francuski aeronauta. 7 stycznia 1785 roku pokonał balonem kanał La Manche, zaś 10 maja 1789 roku odbył pierwszy lot balonem w Polsce.
3 Droga pod Tamizą [przyp. autora]. Zob. [Droga podziemna], Droga pod rzeką Tamizą, zwana tunel, w tomie pierwszym.
4 Wprawdzie p[an] Beaudouin twierdzi, że i pomysł wynalazku jest jego własnością, gdyż nigdzie o nim nie słyszał i nie czytał, wszelako p[an] Schultes, dr med[ycyny] i prof[esor] w Landshut, dostatecznie udowodnił, że już dawniej pierwszą do tego myśl rzucił i ogłosił [przyp. autora]. Dostępne źródła nie pozwalają mi w czymkolwiek wzbogacić informacji o panu Beaudouin, znanym tylko z opisanej próby ze statkiem Le Dauphin. Pan Schultes z Landshut to prawdopodobnie Julius Hermann Schultes (1804–1840), niemiecki botanik (pochodzenia austriackiego), doktor medycyny (tytuł uzyskał w 1825 roku na uniwersytecie w Landshut).
5 Badania Jacoba Perkinsa (zob. A. Niemirowski, Historia postępu i zastosowań machin parowych, w tomie pierwszym) nad mechaniką gazów doprowadziły go m.in. do skonstruowania strzelby parowej i pierwszej chłodziarki.
6 Drachma – jednostka masy; 1 drachma to nieco ponad 1 gram.
7 Źródła francuskie podają inną datę: 13 maja 1827 roku.
8 Raport, cytowany przez źródła francuskie (datowany na 13 maja 1827 roku) podaje nieco inne parametry próby: zanurzanie (przeprowadzane z „regularnością i przezorną powolnością”) trwało 13 minut i o godz. 7.14 statek „zniknął całkowicie sprzed oczu zwierzchności i licznych widzów, zgromadzonych na brzegach rzeki i na łódkach”. Pod wodą statek pozostawał przez 44¼ minuty (zob. Sur le nouveau système de navigation sousmarine, avec des bateaux à fonds ouverts à volonté; par M. Beaudouin des Andelys, „Recueil Industriel, Manufacturier, Agricole et Commercial, de la Salubrité Publique et des Beaux‑Arts” 1827, t. 4, s. 45).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.