Para i piśmiennictwo
p. 225-227
Texte intégral
Do....
1Czyliż nie dosyć na tym, przyjacielu stary,
Że nas nieścisłym lotem pędzi siła pary
Wagonami po szynach, statkami po wodach?
Nie widzisz li jej działań w umysłowych płodach?
Wszak krocie gawęd, szkiców i powieści nowych
Sypią się na publiczność jak z machin parowych.
Znajdziemyż plon zbawienny w tym fabrycznym ruchu,
Co jest dobrem w materii, jestże dobrem w duchu?
Ach! szatańskim podstępem umysły zamącił,
Kto zawód piśmienniczy do frymarku1 strącił,
Kto podwodząc do pisma zapłaty ponętą,
Wyjałowił talenta, myśl zadławił świętą!...
Czujesz li ogień twórczy, pisz; owoc twej pracy,
Czysty, prawy, szlachetny, ocenią rodacy;
Lecz jeśli cię do pióra ciągnie przedsiębierca,
Nic wielkiego nie stworzysz z umysłu ni z serca;
Nawykniesz poprzestawać na chwilowym błysku,
Własną i kraju chwałę poświęcisz dla zysku.
Pomnij, żeć Bóg nie na to talentu użycza,
Żebyś miękkie umysły miękkim dziełkiem wabił,
Lecz żebyś ku dobremu twych braci posuwał,
Żebyś nad ogniem prawdy i wiary tak czuwał
Jakby kapłanka Westy2 lub ofiarnik znicza.
W epoce, którą wiek nasz tak grubo okłamał,
Kiedy nauka z długich wynikała trudów,
Gdy się młodzian z Tacytem i Platonem łamał,
Uczył się z Bossueta3 objąć dzieje ludów,
Gdy się w Skargów, w Górnickich i w Kromerów wczytał,
Nikt się wtedy o dążność powieści nie pytał.
Lecz dziś, gdy powieść wszystkie zagarnia przedmioty,
Dzieje, sprawy społeczne, zbrodnie, błędy, cnoty,
Wy, którzy tym powszednim karmicie nas chlebem,
Ważny zdacie rachunek przed krajem i niebem.
Chcecież żyć w potomności utwory waszemi?
Pamiętajcie przestrogę wieszcza naszej ziemi:
„Czy malujecie grody, czy wiejskie poddasze,
Niech to będzie poczciwe, niech to będzie nasze”4,
Niech własnym, samodzielnym zajaśnieje życiem,
Niech cudzoziemskich tworów nie będzie odbiciem,
Bo jakież w sercach ziomków obudzi współczucie
Splin Anglów, mdłość Germanów lub Franków zepsucie?
Śpiewaka z włoskiej ziemi obraz wam powtórzę5:
Stoi świątynia chwały na wyniosłej górze,
U jej stóp Lethe, rzeka niepamięci, płynie;
Tam wszystko, co jest ziemskie, w jej odmętach ginie,
A gdy czas prace wasze w jej nurt rzucać będzie,
Którąż z nich w górę śnieżne uniosą łabędzie
I na wieczną pamiątkę w świątyni umieszczą?
Tę, która zacność dążeń złączy z siłą wieszczą.
Objął nas duch frymarku i żadne przestrogi
Nie zamkną tak ubitej i korzystnej drogi,
Lecz może mię zrozumie jaki młodzian prawy,
Nie zarobku pragnący, ale pięknej sławy.
On nie złudzi się dymem stronniczych kadzideł
I widok łatwych zysków nie zwichnie mu skrzydeł;
On pracą i rozwagą swój talent rozwinie,
Nie liczbą, lecz doborem w narodzie zasłynie;
On – na pół pomyślane, lekkie zaćmi książki
I męskim skruszy brązem gipsowe posążki.
2ŹRÓDŁO: F[ranciszek] S[alezy] Dmochowski, Para i piśmiennictwo, w: tenże, Satyryczne powieści i gawędy, wiersze różne, przekłady i życiorysy, przez..., Warszawa 1859, s. 52–54.
Notes de bas de page
1 Frymark (niem. Freimarkt) – tu: handel, kupczenie.
2 Kapłanka Westy – kapłanka służąca w świątyni rzymskiej bogini rodziny, Westy. Obowiązkiem kapłanek było m.in. podtrzymywanie płonącego w świątyni wiecznego ognia.
3 Jacques‑Bénigne Bossuet (1627–1704) – francuski duchowny, kaznodzieja, teolog i pisarz polityczny, zwolennik monarchii absolutnej.
4 Nie jest to cytat, a jedynie bardzo swobodna parafraza słów Ludwika Kondratowicza, zaczerpniętych z wiersza Wiecznie to samo?: „Mnie wszystko tak cieszy co swojskie, co nasze,/ I ludzie mi drodzy i mili;/ I nie wiem co milsze nad wiejskie poddasze?”.
5 Śpiewak włoskiej ziemi to Ludovico Giovanni Ariosto (1474–1533), włoski poeta renesansowy, autor poematu Orland szalony (1516). W poemacie Ariosto skreślił obraz ludzkiego losu, który ma postać nici z przyczepionym na końcu medalem (z zapisanym nazwiskiem właściciela). Śmierć odcina medale, a czas rzuca je w nurty Lethe, rzeki zapomnienia. Wokół gromadzą się rozmaite ptaki, które chwytają medale i na powrót rzucają je do rzeki. Jedynie medale schwytane przez białe łabędzie ocalane są od kompletnego zapomnienia i trafiają do świątyni chwały. Obraz Ariosta doczekał się wielu realizacji plastycznych.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.