Zastosowanie siły galwanicznej do rytownictwa
p. 216-220
Texte intégral
1Przed niedawnym czasem wynaleziona galwanoplastyka jeszcze jednym nowym zastosowaniem świeżo wzbogacona została. P[an] Kobell1 w Monachium za pomocą galwanicznej siły potrafi przyrządzić miedziane rytownicze tablice, za pomocą których odbijane ryciny prawie niczym się nie różnią od robionych sposobem à l’aqua tinta2, albo mówiąc właściwiej, zupełnie są podobne do ręcznych rysunków chińskim tuszem lub sepią3 wykonanych. Ryciny według tego wynalazku przyrządzone w końcu upłynnionego roku do paryskiej akademii nauk zostały już przesłane i nic prawie do życzenia nie zostawują. Sądząc, iż to odkrycie nader ważnym stać się może dla sztuk pięknych, krótką zrobimy wzmiankę o sposobie przez wynalazcę podanym.
2Na tablicy wypolerowanej miedzianej, albo co lepiej jeszcze, srebrnej, rysownik malowidło robi pędzelkiem. Za farbę służy mu niedokwas żelaza4, umięszony ze starym zgęstniałym terpentynowym olejkiem lub żywicą damarową5, w tymże olejku roztworzoną; żeby zaś farba nie zbiegała, dodaje się niekiedy nieco mrówczanu srebra6. W takim rysunku, jak i w każdym innym robionym tuszem, sepią albo w ogólności jednym jakim kolorem, rozmaitość odcieni zależy od odmiennej grubości w różnych miejscach położonej warstwy użytej farby; widoczną jest rzeczą, iż miejsca zupełnie światłe zostawują się nietknięte, a zatem nie ma na nich żadnej by najcieńszej kolorowej warstewki; w miejscach półświatłych warstewka ta daje się cieńsza aniżeli w półcieniach, w których z kolei mniejszą ona grubość mieć musi aniżeli w zupełnych cieniach. Każdy więc podobny rysunek jest pewnym rodzajem płaskorzeźby, lecz nieskończenie niskiej, której ani wypukłości, ani zagłębień nie tylko nie widzimy, ale nawet za pomocą najczulszego dotykania ocenić nie zdołamy. Dla niedościgłej zaś a nieskończenie subtelnej materii elektrycznej płaskorzeźba taka jest doskonale widoczna i dotykalna, jeżeli tylko w podobny sposób wyrazić się godzi. Wypukłość, nieprzechodząca setnej części grubości włosa ludzkiego, dokładnie już przez nią oceniona być może. Po ukończeniu rysunku tablica pogrąża się w roztworze siarczanu miedzi, reszta zaś tego działania uskutecznia się za pomocą przyrządzeń i zasad z ogólnej galwanoplastyki znajomych i w niej używanych.
3Skoro tylko tablica rysunkowa z cynkową się połączy, natychmiast miedź, wchodząca do składu siarczanu w wodzie rozpuszczonego, na rysunku osiadać zaczyna. Z tej do stanu metalicznego wracającej miedzi tworzy się doskonały model rysunku, czyli rytownicza blacha, na której zagłębienia rysunkowe, to jest punkta świetlne, zamieniają się na wypukłości, a wydatności, czyli miejsca ciemne, zastąpione zostają wklęsłościami. Gdy na nowo powstająca blacha nabędzie takiej grubości, iż ciśnienie prasy drukarskiej wytrzymać zdoła, wówczas oddziela się od pierwotnej rysunkowej tablicy, a dokładnie eterem obmyta już jest ostatecznie wyrytowana i do odbijania rycin służyć może. Jeżeli tylko prasa dobrze jest urządzona, papier dobry, farba umiejętnie nałożona, a przy tym tak przejrzysta, że kolor papieru łatwo przeglądać może w półcieniach, naówczas spod prasy wychodzi rycina w niczym nieróżniąca się od rysunku zrobionego tuszem lub sepią; a co jest rzeczą najważniejszą, dokładnie i, można rzec, matematycznie podobna do oryginalnego rysunku artysty; wszystkie jego rysy ani na milionową część grubości włosa nie zostały zmienione; ani rylec nieposłuszny, ani niewprawna ręka nic tu odmienić nie mogły; wszystko to, cokolwiek geniusz jego począł i utworzył, nieprzekształcone przeszło na rycinę; większej tożsamości ani żądać, ani się spodziewać nie można w przyrodzeniu7.
4Jeżeli rysunek wykonany zostanie kreskami, wtenczas jego odcisk niczym się nie będzie różnić od zwyczajnej ryciny za pomocą rylca zrobionej. Powyższy sposób, oprócz innych przymiotów, tę ma jeszcze zaletę, iż oszczędzając czas artysty na wykonanie blachy rytowniczej łożony, cenę zrobionej według niego ryciny znacznie zniża; jakoż obliczono, iż rycina tym sposobem wykonana o sto prawie razy tańszą być może od zrobionej za pomocą rylca. Sposobem przez p[ana] Kobella podanym uskutecznione dwie rycinki, wyobrażające niewielkie krajobrazy, znajdują się dołączone przy dwóch środkowych numerach pisma czasowego za rok 1840, które wychodzi w Lipsku pod redakcją p[anów] Erdmanna i Marchanda, a ma tytuł „Journal für Praktische Chemie”8.
5Wynalazek ten zupełnie się różni od zastosowania do rytownictwa dagerotypu i zdaje się nieporównane nad nim mieć pierwszeństwo. Albowiem drugi ten sposób polega na zrobieniu rysunku na blasze metalicznej, za pomocą przyrządzenia wynalezionego przez Daguerra9, a następnie na wyrytowaniu zwyczajnym rylcem otrzymanego przez działanie światła rysunku. W tym więc sposobie część potrzebująca myśli, idei, twórczej siły i poetycznego natchnienia w mistrzu zastąpiona jest działaniem mechanicznym, robotą, że się tak wyrazimy, martwych promieni słonecznych; przeciwnie zaś druga część tego działania, to jest samo rytowanie, jakie jest zupełnie mechaniczne, powierza się ręce ludzkiej, która i nie zawsze może być umiejętną, i często oporu nieposłusznego rylca pokonać nie zdoła. Zresztą w tym razie całe ułatwienie polega na przygotowaniu samego rysunku, wyrycie zaś jego zawsze zwyczajnym odbywając się sposobem i długiego wymagając czasu, przy wszelkiej od dzieł ludzkich nierozłącznej niedokładności, na zniżenie ceny samegoż odbicia, a następnie i na jego upowszechnienie korzystnie wpływać nie może. Przeciwnie zaś w sposobie Kobella, rzecz ludzka zostawiona jest człowiekowi, a mechanizmowi – mechaniczna; istota obdarzona myślą, twórczą wyobraźnią, poetycznym natchnieniem, smakiem i uczuciem piękności musi wykonać rysunek, a sile martwej, powszechnej, to jest elektryczności, zostawia się sama tylko mechaniczna część działania, czyli wykonanie rytowniczej blachy. Tu więc wszystko działa we właściwym sobie zakresie: duch tworzy, siła pracuje; w pierwszym zaś sposobie naturalny porządek jest przewrócony: martwa siła tworzy, a istota myśląca wykonywać musi.
6Z tego więc powodu wnosić można, iż wynalazek Kobella nad sposobem dagerotypu w rytownictwie pierwszeństwo otrzymać powinien, zwłaszcza iż nie ścieśniając nieobjętych granic sztuki, do samego tylko upowszechnienia jej tworów prowadzi. W końcu nadmienić tu musimy, iż p[an] Coulier w Paryżu10 odkrył inny sposób, jak się zdaje, jeszcze prostszy od wynalazku p[ana] Kobella; miał on wynaleźć środek robienia blach rytowniczych, osadzając miedź bezpośrednio na rysunkach na papierze robionych; w takim razie wynalazek ten słuszne pierwszeństwo nad sposobem Kobella otrzyma, jeżeli przy innych warunkach, pod względem wykonania swojego, z większymi trudnościami nie jest połączony. Zresztą, nieświadomi szczegółów tego nowego odkrycia, nic o nim pewnego donieść nie możemy.
7ŹRÓDŁO: A. Ż., Zastosowanie siły galwanicznej do rytownictwa, „Magazyn Powszechny” 1840, nr 8, s. 196–198.
Notes de bas de page
1 Franz Ritter von Kobell (1803–1882) – niemiecki mineralog, wybitny badacz kryształów (od 1826 roku profesor mineralogii na uniwersytecie w Monachium), pisarz (używający w swych utworach dialektu bawarskiego), badacz zjawisk fotochemicznych i jeden z pionierów galwanografii.
2 Aqua tinta (akwatinta) – technika druku, w której metalową płytę pokrywa się kalafonią lub pyłem asfaltowym, a następnie podgrzewa. Obraz nanosi się przez przysłonięcie powierzchni werniksem i wytrawienie odsłoniętych fragmentów kwasem azotowym. Technika ta umożliwia osiąganie na powielanym rysunku cieni o różnej intensywności.
3 Tusz chiński – środek barwiący wyrabiany z sadzy, stosowany do rysowania piórkiem (ma wtedy formę pałeczki) lub pędzelkiem (ma postać cieczy). Sepia – czarnobrązowy barwnik pochodzenia organicznego.
4 Niedokwas żelaza to we współczesnej terminologii chemicznej tlenek żelaza.
5 Żywica damarowa – naturalna żywica, pozyskiwana z niektórych gatunków drzew tropikalnych. Substancja ta jest popularnym środkiem do werniksowania obrazów.
6 Mrówczan srebra – nierozpuszczalna w wodzie sól kwasu mrówkowego.
7 Tj. w naturze.
8 Tu także znalazły się dwa artykuły poświęcone nowej metodzie: Franza von Kobella Über eine neue Anwendung der galvanischen Kupferpräcipitation zur Vervielfältigung von Gemälden und Zeichnungen in Tuschmanier durch den Druck („Journal für Praktische Chemie” 1840, vol. 20, issue 1) i Otto Linné Erdmanna Nachträgliche Bemerkungen zur Abhandlung des Hrn. Prof. v. Kobell über Vervielfältigung von Zeichnungen durch Galvani smus (tamże).
9 Zob. rozdział Dagerotypia i fotografia, w niniejszym tomie.
10 Prawdopodobnie to Philippe Jean Coulier (?–1867), geograf, astronom, tłumacz prac z zakresu chemii praktycznej, autor rozpraw poświęconych elektryczności i galwanografii (Essais de galvanographie).
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.