Prasa drukarska spieszna
p. 212-215
Texte intégral
1Można by powiedzieć, że Gutenberg, wynalazca liter ruchomych, rozpoczyna pierwszą epokę sztuki drukarskiej, drugą – użycie prasy, trzecią – stereotypy, a czwartą – wynalezienie prasy pospiesznej, czyli mechanicznej. Porównywając prosty mechanizm, który przed niespełna 400 laty litery na papierze wyciskał, z mechanizmem prasy pospiesznej, zaledwo między dwoma machinami do jednego celu przeznaczonych dalekie podobieństwo znajdziemy. Obudwom wszakże wynalazkom można przyznać tę chwałę, iż najgodniej odpowiedziały potrzebom czasu swojego. Prasy pospieszne te tylko drukarnie korzystnie zaprowadzać mogą, które albo ciągle i spieszno drukować są powołane lub których właściciel z pewnością na ciągłe zatrudnienie rachować może; w prasach albowiem pospiesznych znaczny leży kapitał, który przez ich użycie w bieg niepuszczony, należytego zysku przynieść nie może. Zwyczajna prasa nie mogła należycie pilnej potrzebie zaradzić i gdy do spiesznego druku więcej pras użytych być miało, potrzeba było także więcej form robić, zatem znaczna utrata czasu była nieodzowną. Tak było aż do r. 1814. Anglicy przypisują wprawdzie wynalazek prasy pospiesznej ziomkowi swemu William Nicholson1, jednakowoż bezstronność przyznać im kazała, że właściwym wynalazcą, który prasę pospieszną w użycie wprowadził, był Sas nazwiskiem König2. W r. 1804 udał się König do Londynu. Pomysł jego już był należycie dojrzały, a sądząc, iż w Niemczech szczęścia nie zrobi, chciał go w Anglii ogłosić.
2Anglikom należy chwała, iż pożyteczne zakłady i wynalazki pieniężnymi zasiłkami wspierają; atoli przełożenia jego do wielu drukarzów uczynione zimno przyjęte zostały. Po wielu staraniach udało mu się na koniec znaleźć przedsiębiorcę w panu Bensley3, który bystrym umysłem ten nowy pomysł przeniknął i natychmiast z Königiem ugodę zawarł. Pierwsze atoli próby nie dosyć się pomyślnie udały. Ruchy nie dosyć były spieszne, a nakładanie czernidłem przez oddzielną osobę wiele miało niedogodności. Myślano więc o takim przyrządzeniu, aby sama machina czernienie wykonywała; podczas tego przystąpili także do współki Woodfall i Taylor4; pierwszy jednak wkrótce się usunął. Trzej inni, których powolne budowanie machin i wydatki na próby niepomyślne nie odstraszyły, wytrwali w zamiarze swoim. Uznano wreszcie, że pomysł Königa w formie przyjętej nie może być wykonanym i że radykalne odmiany nastąpić muszą. Potrzeba przełamała trudności. Teraz dopiero przyszło mu na myśl druk za pomocą cylindrów, a w kilka lat po zrobieniu planu zaczęto dzieło na nowo i wykonano machinę, której urządzenie na tym polegało, że arkusz mający się odciskać między żelaznym walcem i formami liter przechodził i że zamiast zwyczajnego nadawania czernidłem zaprowadzony był system walców okręconych suknem i czernidłemcdrukarskim napuszczonych. Gdy właśnie w tymże czasie wzmagało się żądanie pism periodycznych, mianowicie dziennika „Times”, wydawca tejże gazety użył dwóch machin drukarskich cylindrowych. Z początku trzymano ten wynalazek w tajemnicy. Wydawca obawiał się zapewne niespokojności zazdrosnych drukarzów. Na koniec w listopadzie r. 1814 dziennik „Times” ogłosił swoim czytelnikom, iż trzymają w rękach wyrób machiny parowej. Ta wiadomość mocne wrażenie w Londynie zrobiła. Wprzód już była wieść o pospiesznej prasie parowej, lecz podobny mechanizm miano tylko za przywidzenie.
3Dalsze ulepszenie tej machiny winni jesteśmy panu Bensley. Gdy bowiem dawniejsze prasy po jednej tylko stronie arkusz odbijały, mechanizm Bensleya tak był urządzony, że arkusze w systemie walcowym przewracał i po obu stronach odbite oddawał. Lecz i ta machina miała jeszcze niedokładności, które nie tu miejsce wyszczególniać. Prasa parowa stała się odtąd przedmiotem rozmów, spekulacji z jednej, a obawy z drugiej strony. Wielu wielkie sumy wyłożywszy, stratę ponieśli. Tymczasem Bensley przyszedł wreszcie na myśl nadania machinie więcej prostoty; usunął on wszystkie niedokładności, a co najwięcej zadziwia, jest to, iż machinie 40 kół odjął i że objętość tejże do połowy zmniejszył. Atoli nowy system przez Augusta Applegarth5 zdaje się zajmować miejsce machiny dawniejszej; wiele jego pras pospiesznych są już czynne w Londynie i za granicą. Machiny ręczne pana Napier6 także bardzo są wzięte, odciskają arkusz po obu stronach i 7 pras zastąpić mogą.
4Mechanizm prasy pospiesznej nie jest zawikłany, owszem do pojęcia łatwy i ma dowcipną prostotę.
Objaśnienie pojedynczych części [il. 25].
Koło na słupcu w bezpośrednim połączeniu z machiną parową przenosi ruch do machiny druku. B. Rzemień bez końca jako pierwszy środek przenoszący ruch odebrany z koła A.
Walec hamujący, czyli martwy, który się także wolno na osi poruszać może, jeżeli pomimo trwającego ruchu machiny parowej prasa ma chwilowo w ruchu się zatrzymać. Stąd ruch udziela się dwóm zębatym kołom.
Stół do czernienia. Przeniesienie czernidła na formy odbywa się za pomocą drgającego walca, który podnosząc się, inny walec dotyka, odbiera mu część czernidła, która na niego z naczynia napływa, i takowe po stole rozprowadza. Z tego stołu zbierają ją znowu trzy walce, do formy prowadzą i na litery nasuwają.
Walec arkuszowy. F. Walec prostujący. G. Walec wstępny. H. Pierwszy cylinder drukowy, który wierzchnią stronę arkusza przyciska do formy poniżej będącej. I. K. L. System do przewracania arkusza i do przenoszenia onego pod drugą prasę cylindrową, która drugą stronę wytłacza. M. Stos białego papieru, z którego nakładacz jeden arkusz po drugim bierze i oddaje go na walec arkuszowy. Działanie mechaniczne szczegółowe, przez które się arkusz z jednego walca na drugi przenosi i obraca, nie mogło na rysunku być oddane.
5ŹRÓDŁO: Prasa drukarska spieszna, „Magazyn Powszechny” 1835, nr 60, s. 476–478.
Notes de bas de page
1 William Nicholson (1753–1815) – angielski chemik, autor licznych prac dotyczących chemii i przyrodoznawstwa, dziennikarz, tłumacz, inżynier i wynalazca. W 1790 roku Nicholson otrzymał patent na prasę drukarską cylindryczną („A Machine or Instrument on a New Construction for the Purpose of Printing on Paper, Linen, Cotton Woolen and other Articles in a more Neat, Cheap, and Accurate Manner than is effected by the Machines now in use”). Nicholson wykonał szkic swej maszyny, ale nigdy swego rewolucyjnego pomysłu nie zmaterializował.
2 Friedrich Gottlob Koenig (König [1774–1833]) – niemiecki konstruktor, który z Andreasem Friedrichem Bauerem (1783–1860), zaprzyjaźnionym inżynierem, zbudował pierwszą szybką prasę drukarską (suhl press). W 1804 roku Koenig wyjechał do Anglii, gdzie w 1810 roku dostał patent na swoją technologię („A Method of Printing by Means of Machinery”). Pierwsza próba maszyny odbyła się w 29 marca 1810 roku. Dalsze próby (przeprowadzane w sekrecie przed właścicielami działających drukarń) dowiodły dużej sprawności urządzenia, co ostatecznie potwierdził druk numeru dziennika „The Times” z 29 listopada 1814 roku. W 1817 roku Koenig wrócił do Niemiec.
3 Thomas Bensley (1759–1835) – angielski drukarz i wydawca, autor wielu ulepszeń w technice drukarskiej, bliski współpracownik Koeniga i twórca (w 1806 roku) konsorcjum wydawniczego (którego celem miało być wydoskonalenie technologii opracowanej przez Koeniga).
4 George Woodfall (1767–1844) – angielski drukarz, członek konsorcjum mającego wspomagać Koeniga (także finansowo). Richard Taylor (1781–1858) – angielski przyrodnik i wydawca czasopism naukowych, członek konsorcjum współpracującego z Koenigiem.
5 Augustus Applegarth (1788–1871) – angielski wynalazca, autor ulepszeń w maszynie Koeniga (twórca tzw. prasy wertykalnej) i w technice wytwarzania stereotypów. W 1826 roku jego firma drukarska zbankrutowała. W 1833 roku Applegarth dostał patent na ulepszenia w „karetach parowych”.
6 David Napier (1785–1873) – szkocki inżynier, wynalazca. Zaprojektował ręczną dwucylindrową maszynę drukarską, umożliwiającą jednoczesne drukowanie po obu stronach. Wszystkie jego maszyny chwalone były za precyzję porównywalną z precyzją zegarków.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.