[O szczęśliwy dwudziesty wieku!]
p. 180-182
Texte intégral
Ocknij się, Lechu, przerwij sen twardy1
1W mającym wyjść na widok publiczny dziełku znajdują się następne myśli względem stanu oświaty w wiekach następnych.
2Nagle przeniosłem się w rok 1930, spojrzałem wokoło dla dowiedzenia się, gdzie jestem. Dla większej pewności poszedłem do chłopa niedaleko mnie orzącego. – Co za rodak, zapytałem go. – Niemiec, Monseigneur, odpowiedział chłop. Dałem mu do poznania, ile mi to dziwno, że po francusku i po słowiańsku mówi, gdy wtem odezwał mi się dobrą Cycerońską łaciną. – Jak to? po łacinie mówisz? Zapytałem. – Jak zaczęto w naszych parafialnych szkołach wykładać Homera i Cycerona, umie każdy włościanin po łacinie i po grecku. To mówiąc, oddalił się z głębokim ukłonem do swego pługa i orał dalej. Teraz dopiero postrzegłem szczególniejszą tego pługa mechanikę. Nieciągniony przez konie ani woły, własnym popędem przerzynał ziemię, a chłop pilnował tylko odwracania go na staju. Zadziwiony, zapytałem o powód tego rzadkiego zjawiska. Spojrzał na mnie wielkimi oczyma, uśmiechając się nad moją niewiadomością i opisał mi cały mechanizm.
3Mogłem był wprawdzie wpaść sam na to spostrzeżenie, że narzędzie, z którego dym wychodził, było pługiem parowym. Wynalazł je jakiś biegły mechanik w roku 1850 i przez nie unieśmiertelnił imię swoje w mechanice. W rzeczy samej było zadziwienia godnym, z jaką lekkością i zwinnością krajał bryły ziemi. W niespełna dziesięciu minutach podorał mórg roli, a chłop przy robocie siedział jakby w jakim kabriolecie, palił hawańskie cygaro i czytał Ziemiaństwo Wergiliusza w oryginale. Ocknąwszy się cokolwiek z mego podziwienia, pomyślałem sobie: – Ach, musi to być prawda, żem cały wiek przespał. – J[aśnie] W[ielmożny] Pan zdajesz się pochodzić z innej planety, odezwał się wieśniak, gdyż inaczej wiedziałbyś, że od czasu, jak docieczono tajemnicy zwyciężenia żywiołów i zniewalania ich na nasze usługi, wszystko za pomocą wiatru, wody, ognia i pary odbywa się, do czego wprzód ludzkiej lub zwierzęcej siły użyć było potrzeba. Siejemy tera zboże, kosimy, młócimy za pomocą machiny, nasze wozy, sanki i czółna idą za pomocą pary. Mamy machiny parowe odbywające całą rachunkowość i wszystkie kopiowania w biurach, zaczynają nawet coś przebąkiwać o odkryciu machiny referującej, o machinie do fabrykowania praw, do pisania krytyk, a nawet i wierszy [il. 19, 20]. Ale już bożek słońca spieszy na Tetydy łoże, racz J[aśnie] W[ielmożny] Pan przenocować u mnie, rzekł wieśniak, dobywając zegarek, który za przyciśnięciem sprężyny wybił godzinę szóstą. Chwaliłem jego gościnność. – Zawstydzasz mnie J[aśnie] W[ielmożny] Pan, odpowiedział z grzecznym ukłonem. – Biedny wieśniak, cóż mogę ofiarować, wiejski tylko i skromny posiłek, szklankę madery, ananasa, parę pstrągów i kuropatwy.
4Spojrzałem na niego zdumiony. Prosty chłop zaprasza na szklankę madery i na ananasy; równie z apetytu jak ciekawości przyjąłem jego ofiarę i udałem się do niego na nocleg. Zaprowadził mię do wsi wymurowanej na pochyłości romantycznego wzgórza. – Widzisz Pan moją plantację cukru, rzekł, wskazując na pole zasadzone kartoflami2 po prawej stronie alei topolów lombardzkich i amerykańskich sosen. To mówiąc, prowadził mię ścieżką, przerzynającą wężykiem gaik akacjowy, na kwitnącą dolinę, z której otwierał się malowniczy widok na wszystkie ogrody całej włości.
5– Zaraz staniemy na miejscu, rzekł mój przewodnik, wchodząc na małe wzgórze, i dopiero teraz poznałem, że temperatura powietrza co kilka kroków o jeden się podwyższała stopień, jak to wskazywały termometra gdzieniegdzie na drzewach wiszące. – Wegetacja roślin w tym samym stosunku zbliżała się coraz bardziej do wegetacji południa. Zamiast pól zasadzonych kartoflami były plantacje melonów i ananasów, zamiast brzóz i sosen drzewa oliwne, figowe i pomarańczowe, które nad wszelkie oczekiwanie rosły i plonowały. – Chcesz pan skosztować winogrona, zapytał wieśniak i zerwał wielkie złociste grono z winnej latorośli, które mi się rozpłynęło w ustach, jakby pochodziło z Przylądka Dobrej Nadziei. Bawiący się moim zdziwieniem wieśniak mi to cudowne zjawisko tak objaśnił: – Odkąd mędrcy nasi dociekli, jak nieurodzajne piaszczyste zaspy chemicznym gnojeniem upłodnić, a północne klima za pomocą narzędzi promienie słońca ściągających do wegetacji południowej usposobić, żyjemy teraz jakoby we Włoszech. Racz Pan spojrzeć w górę na te promieniościągi nad głowami naszymi wiszące. Spojrzałem w górę i dostrzegłem znaczną liczbę wielkich szklanych dzwonów mających przynajmniej sążeń w przecięciu, a wiszących na żelaznych łańcuchach przymocowanych do grubej masztowiny, po której pięły się winne latorośle. Promienie zachodzącego słońca ściągały się przez te dzwony i rozsiewały na ziemię.
6O szczęśliwy dwudziesty wieku! godny zazdrości wieśniaku, któremu dostało się żyć w tym czasie mądrości! – zawołałem, mijając winnicę. Tu zacząłem się zachwycać nad ślicznym zakładem włości, jej architektonicznymi ozdobami, płotkami, w różne wzory kunsztownie z ciosowego kamienia, marmuru i żelaznych krat wyrobionymi. Kościół i wieża wystawioną była w śmiałym gotyckim stylu, a domki wiejskie wyglądały jak wille włoskie, równie jak tamte ożywione balsamiczną wonią kwiatu cytrynowego, jaśminu i bzów perskich. [...]
7ŹRÓDŁO: O stanie oświaty i moralnego udoskonalenia społeczności w przyszłym wieku, „Motyl” 1830, nr 6, kwartał 1, s. 51–54.
Notes de bas de page
1 Pierwsze słowa pieśni Ocknij się Lechu (znanej również pod innymi tytułami), która powstała przypuszczalnie przed jesienią 1673 roku. Zob. P. Buchwald‑Pelcowa, Pieśń „Ocknij się, Lechu”. Przemiany tekstu i jego rola w literaturze i życiu społecznym, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1968, z. 9/10.
2 O technologii otrzymywania cukru z ziemniaków żywo dyskutowano w początkach XIX wieku (zob. O cukrze robionym z krochmalu ziemniakowego, „Gazeta Warszawska” 1835, nr 340–341). Znacznie tańsze okazało się jednak pozyskiwanie cukru z buraków.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.