Wielka wystawa całego świata w Londynie [fragment]
p. 158-162
Texte intégral
1Niesłusznie, doprawdy, uskarżamy się na wiek nasz bieżący; nie, zaiste, nie tak śmiesznym i nędznym jest nasze stulecie, jakby to w nas wmówić radzi niektórzy pesymiści zgryźliwi, żółć swą chorobliwą na wszystko zlewający. Nie do nas należy jeszcze wyrokować o tym, czy epoka nasza da się nazwać wielką, czy nie, ale to pewna, że jest to epoka tak ciekawa i zadziwiająca, jak jeszcze żadna dotąd w dziejach nie była. Światem całym miota gorączka, świat cały przeobraża się widocznie, nowa era otwiera się wyraźnie dla Europy i nikt z nas współczesnych nie zaprzeczałby niezawodnie ogromowi i ważności tego przeobrażenia, gdybyśmy razem nie byli stroną i sędziami. Tak jest, patrząc na to wszystko, co się wokoło nas dzieje, na ten szalony zamęt myśli, wynalazków, usiłowań, na te olbrzymie poruszenia się człowieka, coraz silniej i potężniej pod swą władzę podbijającego naturę i wszystkie stosunki pod rachubę rozumu poddającego, mimo woli wykrzyknąć musimy, że nową świat erę dla siebie rozpoczyna. Wszystkie ułudy dawnych marzycielskich poezji nikną jak marne drzazgi, jako fraszki wspomnienia niewarte, bo ich miejsce zajęła poezja rzeczywistości. W jednę myśl spólną złączyć wszystkie ludy Ziemi, odwołać się do ich ducha, podniecić chwalebne ich usiłowania, kazać im jedne drugim wzajem się nauczać, zlać w sprawę ogólną odrębne ich dążenia i interesa, otworzyć im szranki zobopólnego popisu i zapasów, i tym powszechnym zjednoczeniem przygotować je do przyszłej solidarności wszystkich narodów na Ziemi; czyż to nie jest prawdziwą poezją, poezją w czynie, w kolosalnej rzeczywistości? Tak, to poezja olbrzymia nowej ery, wyższa, godniejsza zaprawdę od owych chorobliwych sentymentalnych marzeń, od suchotniczo‑gorączkowych elegii.
2Kryształowy Pałac na wielką wystawę przemysłu ludów całego świata, w Londynie zbudowany, to wznioślejszy poemat; a przecież on tylko prologiem do wyższej jeszcze pieśni! Anglia wydobyła na jaw płodne nasienie przyszłości i nie przestała na tym; zbudowała mu świątynię, przybytek wspaniały, żadnym okiem ludzkim dotąd nieoglądany. I wykonanie godnie pomysłowi odpowiedziało. Przybytek ten już znamy: opis dziejów, istoty i składu Kryształowego Pałacu jużeśmy wraz z jego wizerunkiem czytelnikom naszym w poszycie drugim podali [il. 15]1; teraz rzućmy okiem w wnętrze tej świątyni, tego pandemonium pracy ludzkiej, i przelotnie przebieżmy świetne jego skarby.
3Próżnym byłoby usiłowanie przy szczupłości miejsca, jaka tu nam zawadza, dać choć w drobnej części wyobrażenie o stopniowych wrażeniach podziwu, przerażenia, zdumienia, głębokiej zadumy, jakie sprawia i wywołuje już to sam widok zewnętrza Kryształowego Pałacu, już to ogrom i wspaniałość wewnętrznych jego skarbów. Dla cudzoziemca mianowicie, dla wędrowca od stron dalekich, cichych, szalonym pędem przemysłu nierozgorączkowanych, wszystko, co tylko ten pałac otacza, co tylko doń się odnosi, staje się przedmiotem zadziwienia. Takiemu wędrowcowi wydaje się, iż spadł między nowe dla siebie istoty, między ludzi zupełnie innych od tych, na których od urodzenia patrzyć się nazwyczaił, których życie normą mu się wydawało; a tu widzi jakby do setnej podniesione potęgi i szybkość, i obszar rozmiarów, i pełność nieprzebraną siły tego życia. Pierwsze chwile tych wrażeń zaledwie że się opamiętać dadzą umysłowi, przekonać powoli, że się nie znajduje w krajach tysiąca nocy i jedna, ale że stąpa po tej samej ziemi, po której stąpać się od kołyski uczył, po której rodacy jego stąpają, choć tak inaczej zupełnie, tak niedołężnie, tak słabo, tak omackiem jeszcze stąpają. I przykrość razem dotkliwa, i duma jakaś niepojęta serce ogarnia, wraz ze łzą smutku do oka uśmiech gorzkiej radości na usta wywołuje.
4Ale raz wnijść trzeba do tego tajemniczego, wielkiego przybytku, do tych arkanów eleuzyńskich nowożytnego świata, przyszłość ukazujących głoskami milionów dzieł, z których jednak zrozumiałej mowy nie złożysz, nędzny człowiecze! Wnijdźmy i choć ani czasu, ani sił nam nie starcza, aby przyglądać się szczegółom, rzućmy okiem na tę treść pięciu części świata, występujących w reprezentacji prac i najwyższych doskonałości swoich. Pięć godzin za mało, żeby przebiec oczyma po napisach i barwistych sztandarach tych zminiaturowanych tu pięciu części kuli naszej. Za pierwszym tym męczącym poglądem znużona myśl nie jest zdolną pochwycić żadnych szczegółów, nie może wyrobić sobie żadnego zdania, żadnego jeszcze sądu o odrębnych częściach; a upada jedynie pod ogromem pomysłu, który dał mu początek i wykonał ten dziw świata, równego sobie niemający. Dopiero ogólny widok tylu wspaniałych skarbów powszechnej pracy ludzkiej, tego składu zacnych zdobyczy człowieka, w rozmaitości swej, bogactwie i ogromie okiem nieprzejrzanego, stawia przed myśl widomie całą ważność i wysokie znaczenie pomysłu tej wielkiej wystawy, który mógł się zrodzić tylko w głowach przodujących cywilizacji całego świata, dojrzeć na płodny owoc pod ożywczą siłą uczuć, przejętych szlachetną potrzebą zjednoczenia, zbliżenia się licznej, a rozproszonej dziatwy jednej matki, Ziemi. Myśl tę powziąć na serio i w rzeczywistość zmienić mógł tylko naród tak poważny, tak przewagą wzniosłego charakteru swego potężny, jakim jest Anglia. [...]
5Godzina otwarcia pałacu zbliża się; teraz radzę ci, Czytelniku, dostań się koniecznie do wnętrza gmachu wystawy jaką bądź protekcją, jakim bądź sposobem, przed chwilą wpuszczenia ogółu publiczności. Wszedłeś, cicho jak w pustyni, a pięknie i cudownie wokoło jak w Aladyna ogrodach; zewnątrz tylko tej przezroczystej klatki, obejmującej skarby świata, rozumem i fantazją człowieka zbogacone, słychać szmer jakiś głuchy, zmącony, jakby odgłos morskiej fali na brzeg się wsuwającej. Szukając najlepszego miejsca, przebiegnij te ścieżki obrzeżone cudami ludzkiego dowcipu i pracy, dostań się po leciuchnych schodach na wyższą galerię, żebyś okiem łatwo mógł ogół obrzucić, stań tu i czekaj. Rozległ się po trzykroć powolnie, poważnie, srebrny dźwięk dzwonu; od trzech stron tej szklanej pustyni podnoszą się trzy czerwone zasłony i wpuszczają, jakby trzema paszczami, cały ten lud ciekawy, chciwy, niecierpliwy, od dawna tłumami zewnątrz czekający. Suną się trzy strumienie barwiste, mieniące, rozsypują się po całym ogromie tego obszaru, zlewają, łączą z sobą. Jakieś ciepło i życie ogarnia ten przestwór, przed chwilą głuchy i zimny, przy całej swej promieniejącej świetności. W godzinę czasu całe morze publiczności wpłynęło do gmachu; pięćdziesiąt tysięcy ludzi w tej chwili obok ciebie i wraz z tobą przypatruje się, podziwia, zastanawia się i uczy; pięćdziesiąt tysięcy ludzi, żądnych widzenia tych cudów, w twojej obecności weszło tu, a ty byś prawie mógł o tym i nie wiedzieć, tak się to odbyło cicho, spokojnie i pięknie; każdy wygodnie się dostał, każdy się stara, żeby nikomu nie być przeszkodą, i wszystkim też tak dobrze i wygodnie. [...]
6Anglia wie o swojej wielkości i nie lubi się obłudnie szatą skromności odziewać, czuje obowiązki, jakie na nią wkłada tak szczerze przyjęta postawa i nie lęka się ich, zawsze gotowa i pewna, że im za dosyć uczynić potrafi. Tą dumą i tym przekonaniem kierowana, nie wahała się wszechwładna mórz pani przeznaczyć sobie najdostojniejsze miejsce w niezmiernej bazylice kryształowej, której ogrom i zadziwiającą budowę wszyscy już z opisu rysunku znacie. Połowę całą tego obszaru rozległego na popis dla siebie, dla swoich dzieł i swojej doskonałości zajęła i godnie to miejsce zapełniła.
7Druga połowa dla reszty świata! Zdaje się, patrząc na ten podział, jakbyś słyszał John Bulla, dumnie do siebie mruczącego: „Goddamn!2 obaczymy, która połowa przeważy; tam pół świata, a tu ja, kto wie, czy mi nie będzie za ciasno!”. I w samej rzeczy ledwie że mu tu nie za ciasno, tyle wytrwałość jego i wiekowa, niezmordowana, rozumna praca nagromadziła cudów, tyle środków jego potęgi. Gruby tom by nie starczył na opisanie szczegółowe wszystkich jego wyrobów w każdym rodzaju i gałęzi, zajmujących kilka morgów przestrzeni. Ale w wejrzeniu w kierunku brytańskiego przemysłu znać zaraz charakter, obyczaje i ducha Anglika.
8Na widok niezmiernego bazaru, przeciwważącego się światem całym, gdzie zdaje ci się, że tytańskie ręce wszystko gromadziły, mimowolnie wyrywa ci się z piersi głośny wykrzyk: „Anglia, najdzielniejsza ze wszystkich narodów Ziemi!”. Zaledwieś wkroczył w tę długą galerię, uszy twe zaraz uderza straszny huk żelaza, na prawo i lewo, tworząc tło dla innych przedmiotów: wielkie motory przeraźliwie sapią, dychają, parowe maszyny syczą, koła warczą, tarany hydrauliczne wodne wytryski wyrzucają, warsztaty na gwałt się spieszą, jakby gnane pracują, przędą, tkają, szyją, motają [il. 16]; cały ten świat kruszcowy co sił podąża, wyściga się wzajem, jak gdyby w gorączkowym szale chciał zarzucić Ziemię wyrobami swymi albo ją zgnieść na miazgę, od bieguna do bieguna. Dalej zaś, tam wyżej, na piętrze, ponad tym buchającym wulkanem, w którym nieobrachowana potęga siły spoczywa i który z paszczy swej miecie całymi rzekami płody bawełniane, sukienne, żelazne i narzędzia, widzisz ogromne kupy diamentów, całe ulice ubrzeżone złotymi klejnotami i srebrem; w głębi nareszcie spostrzegasz miniaturowe modele okrętów, wielkie eskadry, zawsze pod żaglem, jakby gotowe ruszyć natychmiast i po wszystkich morzach rozwieźć te owoce rozumu, bogactwa, pracy i dzielnej wytrwałości.
9Tak w wystawie swej naród sam cały się odmalował; wchodząc do drobniejszych szczegółów, obraz jego jeszcze wyraźniej się przedstawia.
10ŹRÓDŁO: Wielka wystawa całego świata w Londynie, „Księga Świata” 1852, cz. 2, s. 128–131.
Notes de bas de page

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.