Wycieczka do Kryształowego Pałacu
p. 143-149
Texte intégral
1– Wszkżeś pan widział Pałac Kryształowy? To pytanie zadawano mi nieskończenie wiele razy, a zawsze na ustach miałem nie, które stawało się coraz krótszym, coraz niegrzeczniejszym; wstydziłem się mego braku ciekawości. Aż w ostatnich dniach z[eszłego] m[iesiąca] zaprzyjaźniona ze mną familia w Londynie zaprosiła mnie, aby towarzyszyć jej do cudownego gmachu. Członek komitetu wystawy ofiarował się nam za przewodnika. Była to więc podwójna korzyść; przyjąłem propozycję i po południu wybraliśmy się do Hyde Parku. Wyjechaliśmy bramą przy Apsley House, rezydencji księcia Wellingtona1, a zwróciwszy się potem na lewo, stanęliśmy niebawem przy Kensington Gore. Naprzeciw, w miejscu dość osłonionym, wznosi się Pałac Kryształowy. Już cała okolica przedstawiała ruch jarmarczny. Karety i wozy wszelkiego rodzaju tłoczyły się u głównego wjazdu; mnóstwo widzów oglądało gmach mimo dżdżystej pory; dało się widzieć kilku przedających katalogi; kupiliśmy egzemplarz tego opisu; nędzna to zbieranina.
2Wchód jest z południowej strony budynku, tędy też nas wpuszczono. Jednym rzutem oka objęliśmy ogrom budowli i zarazem cudowną jego jasność; gdy bowiem wierzch i większa część boków są przezroczyste, nie masz więc wcale cienia, zdaje się, że jesteśmy na otwartym powietrzu. Przed nami stało kilka wysokich drzew, które architekt – mimo to, że psują symetrię budowli – pozostawił ze względu na londyńczyków. Czekają one wiosny, aby się nową pokryć zielonością. Na całej przestrzeni żywy ruch panuje: wszędzie widać zatrudnionych cieśli; kowale z całym zajęciem pracują przy miechach, a wozy z deskami szybko uwijają się po niewyłożonej jeszcze posadzce.
3– Teraz moi państwo, skoro już dosyć nadziwiliście się, rzekł nasz uprzejmy cicerone, mogę rozpocząć moje objaśnienia. Przede wszystkim posadzka. Jak widzicie, położona jest na trzy stopy nad ziemią i pozostawione są szpary pomiędzy deskami, już ze względu na wentylację, już też żeby kurz mógł być zmiatany. Wyobraźcie sobie, ile to pyłu miliony naszych gości strząsną z nóg swoich; nie dziwiłbym się, jeżeli by zapełnili trzystopową przestrzeń. Dalej słupy żelazne: wszystkie są wydrążone. Każda kropla deszczu, która spadnie na dach szklany, za ich pośrednictwem sprowadzona będzie do kanałów podziemnych.
4– Ale jeżeli w lecie zdarzy się gwałtowne gradobicie? Zapytaliśmy, spoglądając na tę ogromną płaszczyznę szklaną, która na pozór zdawała się być wystawioną bez wszelkiej obrony na wściekłość żywiołów.
5– Gradobicie, sądzę, nie uszkodziłoby gmachu. Szkło jest mocne, a dach szklany ustawiony jest pod kątem, który znacznie osłabia siłę uderzenia. Prędzej obawialibyśmy się burzy, która nacisnąwszy całą siłą wszerz budowli, znaczne mogłaby wyrządzić szkody. Szczęściem, że gmach stoi w dość obronnej pozycji. A teraz chodźmy obejrzeć skrzydła.
6Przechodziliśmy koło mnóstwa robotników i odwiedzających. W gmachu musiało być kilka tysięcy osób, ale w tych olbrzymich przestworach pojedyncze grupy stawały się atomami. Robotnicy jak najusilniej byli zajęci, zaledwie że który spojrzał na nasze przejście.
7– Pracują oni w zupełnym milczeniu, rzekł nasz przewodnik, nie wolno im na żadne odpowiadać pytanie. Toteż sowitą pobierają płacę. A ponieważ są to najdzielniejsi i najzręczniejsi robotnicy, szybko więc robota postępuje. Codziennie zatrudnionych jest około 6000; jest to więc dla ludności robotniczej znaczne źródło dochodu, i zapewne w tym roku nie będziemy mieli czartystowskich procesji jak 10 kwietnia r[oku] z[eszłego]2. Nasza wystawa z roku 1851 lepszą jest dla nich niżeli rewolucja.
8– A jak długo pracują? Wieczorem musi to przedstawiać malowniczy widok!
9– Poprzednio pracowali dzień i noc. Widziałem tu około 2500 rzemieślników przy pochodniach lub ogniu pracujących.
10– Ale czy też obmyślono zaradcze środki w przypadku pożaru?
11– Pożar byłaby to w istocie rzecz okropna. Naturalnie, że przestrzega się wszelką ostrożność, a potem stosowne w tej mierze przedsięwzięte będą urządzenia. Wody dostarcza w pobliżu strumień Serpentyny3.
12Przeszliśmy do schodów jednej z galerii.
13– Galerie te psują poniekąd efekt ogólny; nie znajdowały się też one na pierwiastkowym4 planie, dopiero nadzwyczaj wygórowane żądania miejsca przez wystawców wywołały ich potrzebę. W tym celu urządziliśmy te dwie galerie ciągnące się przez całą długość skrzydeł. Patrząc z samego końca, perspektywa zupełnie ginie.
14I w istocie tak też było. Jak oko sięgnąć mogło, widziano tylko niezmierzoną drogę. Dokładna jej długość wynosi 1851 stóp, pamiątka roku, w którym tego dzieła dokonano.
15– Patrzcie, państwo, jak starannie obchodzimy się z naszymi wielkimi drzewami, rzekł nasz przewodnik, wskazując na gruby odziomek drzewa5, wznoszący się wśród galerii, obwiedziony dokoła drobnymi sztachetami. Małe te lasy nie są jeszcze największą szczególnością tego pałacu. Oto tam stoją jeszcze dwa inne, a na końcu każdego skrzydła także jedno. Otoczone one będą namiotami, pod którymi damy będą mogły wypoczywać i pokrzepiać się chłodnikami.
16– Doskonale, ale któż będzie dostarczał tych chłodników? Czy komisja?
17– Nie, rządowi nie wypada być cukiernikiem narodu; weźmie to w enterpryzę6 prywatny cukiernik, rozumie się, że pod surowymi warunkami. Uczyniono już nam wiele propozycji, jedną nawet na 10 000 fun[tów] st[erlingów], ale jeszcze się nie zdecydowano.
18– Co za rozkoszne miejsce na wielki piknik, wtrąciła jedna z osób towarzystwa, cała rodzina mogłaby tu dzień spędzić i pokrzepiać się w namiocie pod drzewem.
19– Nie bardzo, pomyśl sobie pan, co to jest w dniach lipcowych znajdować się pod dachem szklanym. Toć skwar i światło tak muszą być wielkie, że naprzód oślepnąć, a potem żywcem upiec się musimy. W jakiż sposób zapobiegnie temu komisja?
20– Dach pokryty będzie matami. A potem: przyjrzyj się pan przyrządom przewiewnym.
21Są to wielkie płyty cynkowe, urządzone w sposób wentylatorów używanych do okien i do wagonów na kolejach żelaznych. Jedną stroną wchodzi ciągle świeże powietrze, a drugą wychodzi zepsute. Nic doskonalszego.
22Poszliśmy dalej do końca galerii, podziwiając nadzwyczajną regularność wszystkich cząstek, aż do żelaznej kraty osłaniającej szklane boki. Toż sama podłoga i posadzka na galerii; aby tego dokonać, ileż to lasów sosnowych paść musiało, ile okrętów potrzebowano do sprowadzenia materiałów!
23– Ze wszystkich części świata otrzymaliśmy materiał. Najszacowniejsze drzewo przybyło z Bałtyku. To zaś szczególniej godne jest uwagi, że wszystkie bale i tafle zupełnie równej są wielkości. Wszystkie wykrajane są przez maszyny, tak że we wszystkim, od matematycznej szerokości aż do dziur na gwoździe, są do siebie podobne. Najlepsze nasze machiny nie są już w ruchu, niektóre wszakże mogę panu jeszcze pokazać.
24Szanowny przewodnik zaprowadził nas na miejsce, gdzie znajdowała się machina parowa, czyli raczej lokomotywa, poruszająca kilka dowcipnych machin. Z tych jedna ucinała cienkie łaty na wnętrze pułapu. Cztery piły jednocześnie dzieliły te łaty na równe części; łaty te przechodziły później do machiny, która je sama malowała. Cała czynność trwała dwie sekundy. Dokoła leżały stosy takich pomalowanych łat. Jednym z najdowcipniejszych wynalazków jest także wyrobienie rur odchodowych. Surowy kloc drzewa wkłada się w cylinder, a po wolnym przeciągnięciu przezeń wychodzi skończona rura, z wywierconymi otworami do gwoździ, wszystko w bardzo gustownej formie.
25– Nieprawdaż, że jesteśmy mądrym ludem? – dodał przewodnik. – John Bull7 nie potrzebuje wstydzić się nas.
26W tej chwili uwaga nasza zwróciła się na p[ana] Paxton, czarodzieja tego pałacu Aladyna, twórcy planu tej olbrzymiej budowli8. Zajęty był rozmową z Owenem Jones, któremu komisja wystawy zleciła wymalowanie i wewnętrzne ozdoby. Mówiono o kolorze, jaki wypadałoby nadać filarom i częściom żelaznym na dachu. Dla próby niektóre części w różny sposób pomalowano. Z tych wszystkich jedna kombinacja koloru jasnożółtego, jasnoniebieskiego i białego zdawała się nam najszczęśliwszą i została też przyjętą.
27– A teraz widzieliście państwo wszystko, co wam pokazać mogę, rzekł nasz przewodnik, gdyśmy niemało znużeni znowu u wyjścia poprzecznego pawilonu stanęli. A jednak przeszliśmy jedną tylko galerię i wcale nie doszliśmy do końca gmachu.
28– To będzie okropna wystawa dla odwiedzających, rzekła jedna z dam naszych, my, kobiety, nigdy nie dojdziemy do końca, jeśli panowie z miłości dla nas nie postaracie się o wygodną kolej żelazną. Cóż pan pomyślisz o kolei przez główną galerię?
29Szanowny cicerone uśmiechnął się.
30– Zapewne, kto by chciał w jednym dniu odbyć przegląd, musiałby się w dobrą wybrać podróż. Obok głównego szpaleru prowadzić tu jeszcze będzie na dole, wzdłuż pałacu, ośm dróg równoległych, a dodawszy do tej drogi uboczne i galerię, ogół wynosi 10 mil ang[ielskich]. Ale z lokomotyw nic nie będzie. Całą tę przestrzeń pieszo przejść będziemy musieli, a więc codziennie kawałek, przy tym i wystawa lepiej wyjdzie. Naturalnie, że wydamy plan, który przeprowadzi odwiedzającego przez labirynt do tej części, którą głównie obejrzeć pragnie. I w tej mierze najdziwaczniejsze otrzymaliśmy projekta. Utrzymujemy kontrolę ilości przysłanych przedmiotów. Zgadnijcie państwo, jaki przedmiot przez długi czas utrzymywał się na czele list? Oto kolorowe kołdry pikowane. Cześć paluszkom angielskim!
31– Możemy być dumne z naszego pokolenia, zawołała nasza dama.
32Dowiadywaliśmy się też o zagranicznej korespondencji komisji.
33– Rozumie się, że jest ogromna, a szczególniej też z zagranicy dochodzą często najdziwaczniejsze pytania i życzenia we wszystkich językach świata. Nasi sekretarze i tłumacze zarzuceni są pracą. Ażeby zaś panowie ci nie mieli roztargnienia, tam ich zamknęliśmy. I wskazał na szereg drewnianych budek w guście szulerhauzów, ze wszech stron zamkniętych i tylko z góry światło otrzymujących. Tam pracują, nie wiedząc, co się koło nich dzieje. Wszak to myśl kapitalna? A tam, mówił dalej, są biura komisji królewskiej i nasze własne. Ale tu poprzestać państwo musicie na zewnętrznym przyjrzeniu się, bo tu wpływ mój ustaje.
34Szanowny przewodnik użył go w najprzyjemniejszy dla nas sposób. Raz jeszcze obejrzeliśmy się na wspaniałą budowlę. Jakiż to cudowny widok rozpocznie się z d[niem] 1 maja [1851 r.]9. Jedna z osób naszego towarzystwa, a była to kobieta, zawołała z zapałem:
35– A więc królowa angielska musi być najszczęśliwszą kobietą na świecie. Szczęśliwą nie tylko w swoim państwie, nie tylko w swoim ludzie, który sam jeden mógł dokonać takiego dzieła, ale i w swoim małżonku, który jest jedynym księciem zdolnym do powzięcia i wykonania podobnego planu10.
36ŹRÓDŁO: Wycieczka do Pałacu Kryształowego, „Gazeta Codzienna” 1851, nr 80, s. 3–4; nr 83, s. 4.
Notes de bas de page
1 Pierwszy Książę Wellington – zob. K. Lach Szyrma, [Okręt parowy], w tomie pierwszym.
2 Zeszły rok znaczy tu: ten, który należy do przeszłości (nie – poprzedni rok). 10 kwietnia 1848 roku ruch czartystów zorganizował w południowym Londynie wielkie zgromadzenie (udział wzięło w nim około 100 000 osób, w przeważającej części robotników). Zgromadzenie miało zakończyć się przemarszem z petycją pod budynek parlamentu. Władze, obawiając się wybuchu zamieszek, nie wyraziły na to zgody. Ostatecznie petycję z żądaniami reform politycznych i socjalnych wręczyła urzędnikom Izby Gmin niewielka grupa liderów. Przeciwnicy organizacji wystawy obawiali się, iż tłumy zwiedzających mogą ulec nastrojom rewolucyjnym i doprowadzić do rewolty.
3 Serpentyna (The Serpentine, The Serpentine River) była (i jest) sztucznym jeziorem, utworzonym w Hyde Parku w 1730 roku. Akwen powstał ze spiętrzenia wód rzeki Westbourne. Po 1834 roku jezioro zaopatrywane było w wodę z Tamizy.
4 Pierwiastkowym – tj. początkowym, pierwotnym.
5 Odziomek to dolna, zazwyczaj najgrubsza, część pnia drzewa.
6 Enterpryza (z franc. entreprise, ang. enterprise) – przedsięwzięcie, przedsiębiorstwo.
7 John Bull – postać stereotypowego Anglika, stworzona w początkach XVIII wieku. Dawniej i dziś przedstawiana jako satyryczne ucieleśnienie Anglii.
8 Projektant Kryształowego Pałacu, Joseph Paxton (1803–1865), był ogrodnikiem, który od lat 30. XIX wieku zajmował się w posiadłościach Williama Cavendisha (Szóstego Księcia Devonshire) aklimatyzacją roślin egzotycznych. Do uprawy takich roślin (m.in. bananów) Paxton wykorzystywał konstruowane przez siebie pawilony szklarniowe. Jeden z takich pawilonów przygotował specjalnie dla efektownej amazońskiej lilii wodnej (przemianowanej dla uczczenia Królowej Wiktorii na Victoria regia), umożliwiając jej po raz pierwszy zakwitnięcie w sztucznych warunkach. Doświadczenia ze wznoszeniem szklarni wykorzystał Paxton, sporządzając konkursowy projekt pomieszczenia dla Wielkiej Wystawy. Budynek wybrany do realizacji (ochrzczony w prasie mianem Pałacu Kryształowego) był rozwiązaniem nowatorskim, wykorzystującym prefabrykowane elementy (prawie 300 000 paneli szklanych, przygotowanych w Birmingham) i żelazny szkielet. Miał 1851 stóp długości (około 564 metry) i 454 stopy (138 metrów) szerokości. Jego montaż na terenie Hyde Parku zajął osiem miesięcy. W uznaniu zasług Paxton otrzymał tytuł szlachecki, a w 1854 roku został członkiem parlamentu. Pałac Aladyna – Aladyn to bohater jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy, dodanej do zbioru w XVIII wieku przez Antoine’a Gallanda. Aladyn był biednym chłopcem, który przypadkowo stał się posiadaczem czarodziejskiej lampy oliwnej. Uwolniony z lamy duch (dżinn) stał się sługą chłopca, spełniającym wszystkie życzenia. Jednym z życzeń Aladyna był luksusowy pałac, otoczony wspaniałym ogrodem.
9 1 maja 1851 roku był datą oficjalnego otwarcia wystawy.
10 „Najszczęśliwszą kobietą na świecie” jest Aleksandryna Wiktoria (1819–1901), sprawująca funkcję monarchini Zjednoczonego Królestwa przez 63 lata (od 1837 roku, jako Królowa Wiktoria). Mąż Wiktorii to Książę Albert (1819–1861), który był członkiem Królewskiego Towarzystwa dla Wspierania Sztuk, Przemysłu i Handlu oraz jednym z głównych pomysłodawców Wielkiej Wystawy z 1851 roku. Lata panowania Wiktorii przeszły do historii jako okres wielkiego rozkwitu ekonomicznego i kulturalnego Wielkiej Brytanii (epoka wiktoriańska).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.