Uwagi nad przedstawieniem przedmiotów w dagerotypie [fragment]
p. 123-16
Texte intégral
1Wynalazek pana Daguerre zasługuje dziś na niezaprzeczone pierwszeństwo pomiędzy innymi w zawodzie photogenicznym odkryciami, tak ze względu szybkiego i dokładnego, jako też trwałego sposobu zbierania widoków za pomocą kamery ciemnej. Szanując pod każdym względem tenże wynalazek, który tak chlubne uzyskał przyjęcie w Europie nie tylko od uczonych, lecz i od lubowników sztuk pięknych, zwrócę tylko pokrótce uwagę, w jaki sposób widoki zebrane na dagerotyp przedstawiają się oku, nadto w których przypadkach ten nowy system tworzenia obrazu może przewyższyć znane dotąd pomocnicze środki do rysowania i malowania z natury. Rzecz jest niewątpliwa, że wszelkie przedmioty zwykle w poruszeniu będące, jako to obłoki, istoty żyjące, drzewa wiatrem kołysane, wody falą miotane, przenieść się na dagerotyp nie dadzą, mogą więc tylko być dokładnie zebrane budowle, skały, powierzchnia ziemi nieokryta zielonością, wzgórza w oddaleniu będące, na koniec takie szczegóły, które choć kilkanaście minut mogą pozostać nieporuszone.
2Wszelkie obrazy fotogeniczne, czy to na papier, czyli też na blachę srebrną przeniesione, mają cieniowanie odwrotne; to jest przedmioty jasne są oddane tłem ciemnym, a przedmioty ciemne tłem jasnym; co jest rzeczą naturalną, bo w zebraniu obrazu soczewką kamery ciemnej masy jasne są mocnym promieniem światła przeniesione, który przez czas swego uderzania na powłokę jodku srebra ściemnia takową, masy zaś ciemne, nie robiąc żadnego wrażenia na jodek srebra, pozostawiają nietkniętą blachę w miejscach, gdzie są wyrażone, z których następnie tenże jodek spłukanym zostaje. Dlatego to dagerotypy uważane naprzeciw światła wszystkie masy jasne i ciemne okazują odwrotnie; aby jednak nie dostrzegać tej sprzeczności, ustawiają się zwykle w taki sposób, żeby z jednej strony padało na nie światło, a z drugiej ciemność od jakiego przedmiotu, która odbijając się o polerowaną blachę srebrną, z natury swojej w ciemny kolor wpadającą, niejako pożyczonym, że tak powiem, sposobem wydobywa cienie z połyskujących miejsc srebra. P[an] Daguerre nie radzi długo wytrzymywać platy w kamerze ciemnej, bo dłuższy wpływ światła za mocno by odznaczył odwrotność tynt, a ciemno przeniesione masy światła przestałyby wydawać się białawymi na polerowanym srebrze.
3O tym, co dopiero nadmieniłem, przekonałem się z własnego doświadczenia, gdyż zebrawszy widok kamerą ciemną sposobem Daguerra, punkt błyszczący powstały z odbicia promieni słońca od kuli blaszanej znalazłem odznaczonym plamką czarną, mury białe w ciemnych tyntach, a okna w nich znajdujące się i cień od gzemsów oddane lśniącą powierzchnią srebra. Odwrotność cieniowania dagerotypów szczególniej jest wydatną, kiedy te na niepolerowanej, lecz nieco zmatowanej i białej powierzchni srebra są wykonane. Nie potrzebuje się rozszerzać nad skreśleniem sprzeczności, jaką dagerotyp przedstawia, będąc naprzeciw światła uważanym, kiedy wszystkie cienie obrazu ukazują się jako lśniąca powierzchnia srebra. Widok taki, oprócz doskonałego konturowania, w tyntowaniu nie ma zgodności z naturą, a nawet nigdy światło w naturze nie może znajdować się w takim położeniu, ażeby jego odbicie obraz podobny utworzyć mogło. Dopolerowanie blachy srebrnej, które jest niemal koniecznym warunkiem w dagerotypie, daje tę niedogodność, że w kierunku prostopadłym trudno na niej widzieć obraz, gdyż części twarzy patrzącego, tak jak w zwierciadle odbite, przeszkadzają rozróżnieniu zebranych przedmiotów.
4Pod względem samego rysunku przyznać należy, że żaden z dotychczas znanych sposobów nie jest w stanie wyrównać w dagerotypie poprawności konturów i zebraniu szczegółów najdrobniejszych, przy ścisłym zachowaniu ogólnej harmonii. Gdy jednak soczewka kamery ciemnej, choćby najlepsza, nie może na obszernym polu zebrać obrazu z równą czystością, stąd wynika, że środkowa część dagerotypu jest czyściej oddaną aniżeli miejsca skrajne, w których coraz tęższe ukazują się kontury, i dlatego to format dagerotypów nie może być większym nad 8 do 9 cali średnicy. Również ważną jest okoliczność, że na jednym dagerotypie przedmioty bardzo bliskie i odległe nie dają się łatwo zebrać, co wiele podwyższa efekt obrazów, bo innego trzeba oddalenia soczewki kamery ciemnej od platy na bliskie, a innego na odległe przedmioty, która to zmiana w ciągu zebrania widoku, bez wzruszania narzędzia, trudno aby się dała wykonać. Jakkolwiek przy umiejętnym ustawieniu dagerotypu można w nim widzieć obraz naturę naśladujący, nie jest on jednak tyle bogatym, żeby mógł iść w porównanie z obrazem, jaki kamera ciemna pokazuje, i dlatego uczący się malowania krajobrazów lepiej jeżeli w naturze, nie zaś w dagerotypach, szukać będzie wzorów, albowiem w kolorycie może go prowadzić kamera ciemna, a dobry dyograf1 ułatwi mu zebranie konturów z taką ścisłością, do jakiej zbliżyć się zechce; przy czym nie zejdzie z najważniejszego stanowiska, jakim jest w malarstwie zapatrywanie się i zbieranie wierne przedmiotów tak, jak się oku w naturze ukazują.
5Dla podróżnych niemających dosyć czasu do wolnego zdjęcia widoków z natury, a zwłaszcza takich, którzy nie posiadają sztuki rysowania nawet pomocniejszymi narzędziami, jakimi są kamera ciemna, kamera lucida2, dyograf itd., dagerotyp jest nieocenionym środkiem zebrania pamiątek podróży, a mianowicie w przedmiocie budownictwa i rzeźby.
6Jeżeli chemicy przyjdą w pomoc temu wynalazkowi o tyle, że potrafią zamienić jasne części blachy w dagerotypach w cienie, jakie wyrażać mają w jakimkolwiek położeniu obrazu, a tym samym sprostują odwrotność cieniowania i tyntowania, wówczas dopiero ten nowy sposób zbierania widoków z natury będzie się mógł nazwać skończonym, bo pod każdym względem wiernie przedstawiać będzie toż samo oku, co się w naturze spostrzegać daje; wtenczas nawet uczący się malarstwa będzie mógł śmiało użyć na wzór dagerotypu, bo nie będzie narażonym na błędne tyntowanie, w jakie obecnie mógłby łatwo popaść przy nieumiejętnym ustawieniu platy i mniej uważnym zapatrywaniu się na nią.
Kielce, d. 20 listopada 1839
7ŹRÓDŁO: M. S... [Maksymilian Strasz], Uwagi nad przedstawieniem przedmiotów w dagerotypie, „Wiadomości Handlowe i Przemysłowe” 1839, nr 347 [z 27 listopada], s. 1447–1448.
Notes de bas de page
1 Dyograf (diagraf) – urządzenie skonstruowane przez francuskiego wydawcę i drukarza Charles’a Gavarda (1794–1871), umożliwiające powielanie jednego rysunku w rozmaitych rozmiarach.
2 Kamera lucida (camera lucida) – dziewiętnastowieczne narzędzie optyczne, opatentowane w 1807 roku przez Williama Wollastona, pozwalające rzutować przedmiot na powierzchnię, na której ma być on odwzorowywany.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.