O dagerotypie
p. 115-118
Texte intégral
1Wielkie optyczne odkrycie Daguerra, do ustalenia i schwycenia obrazów w camera obscura, już nareszcie światu objawione zostało. Wynalazca, pan Daguerre, zaszczycony poprzednio Krzyżem Legii Honorowej, teraz w nagrodę swych zasług i ważności wynalazku otrzymał od narodu francuskiego dożywotnią roczną pensję, 6000 franków. Sławny badacz natury, pan Arago, na dniu 19 sierpnia [1839 r.] czynił z tego tak ważnego wynalazku sprawozdanie w Akademii, w którym podał najprzód w krótkości historię camera obscura, mogącą w tej chwili niejednego interesować1. Camera obscura2, dotąd igraszka i zabawka dzieci, przez Daguerra zaś do doskonałości najbieglejszego rysownika podniesiona, a nawet w wierności naśladowania przedmiotów wyższa nad wszelką sztukę, była wynaleziona w połowie XVI w. przez neapolitańskiego lekarza, Jana Baptystę Porta, pilnego badacza natury3. Najsławniejsi uczeni czasu odwiedzali dom jego, tak że Porta założył tak nazwaną Accademia degli arcani4, której członkowie obowiązani byli udzielać sobie nieznanych dotąd użytecznych wynalazków. Tym sposobem zebrał sobie materiały do swego ważnego dzieła: J. B. Portae Magiae naturalis, seu de miraculis rerum naturalium libri IV, Neap[olis] 1558, fol[io], które prawie na wszystkie europejskie języki, nawet na arabski, przełożone zostało.
2Porta pisze w tym dziele, że przez mały otwór, w okiennicy zamkniętej zrobiony, wszystkie zewnętrzne przedmioty odbijają się na płaszczyźnie białej w pokoju naprzeciwko trzymanej, w naturalnych kolorach, tylko odwrotnie; wprawiwszy zaś w otwór szkło wklęsłe, stają się przedmioty daleko wyraźniejsze, tak dalece, że nawet rysy znajomych osób rozpoznać można. Za pomocą więc izby tak zaciemnionej można otrzymać najdokładniejsze obrazy ludzi, zwierząt i innych przedmiotów, a nawet obserwować zaćmienie słońca. Porta użył także w miejsce naturalnych przedmiotów małych malowanych obrazków, które blisko szkła wklęsłego odwrotnie ustawił, tak aby od słońca oświecone były, i którym różne mógł dawać poruszenia, przez co naśladował polowanie, co wtenczas za nadzwyczajne cuda uchodziło. Zaraz z początku, dodaje Arago, żałowano, że tak pięknych obrazów nie można schwycić; a gdy przy końcu zeszłego wieku działanie światła na zmianę koloru papieru, w saletrzanym niedokwasie srebra zamaczanego, rozgłosiło się, czynił francuski badacz natury, Charles, w tej mierze doświadczenia, równie jak sławny angielski chemik i fabrykant porcelany Wedgwood5, które atoli bez skutku pozostały.
3Około roku 1815 powtarzali te same doświadczenia, najprzód niezależnie jeden od drugiego, później poznawszy się wspólnie, pan Niépce, właściciel dóbr z okolic Châlons nad Saoną, i nasz Daguerre, i doszli nareszcie, po przezwyciężonych wielu trudnościach, do tego rezultatu, że 14 grudnia 1829 r. zawarli formalną ugodę w celu dalszego wydoskonalenia manipulacji, stąd się okazuje, że główną ideę podał Daguerre6.
4To udoskonalenie nareszcie się udało i Arago utrzymuje, że na mocy najściślejszych badań komisji, za pomocą dagerotypu otrzymane obrazy, wyjąwszy kolory, tak są odbitym przedmiotom podobne, że tak dokładnie nie ludzka ręka, ale chyba sama tylko natura rysować potrafi. Za pomocą tej camery będzie można np. miliony hieroglifów egipskich w jednej chwili przekopiować; ryciny znanego francuskiego dzieła w tym przedmiocie zmaleją i znikną przy tym nowym odbiciu7, a jeden człowiek z tym czarodziejskim narzędziem w jednej chwili więcej dokaże, jak całe uczone towarzystwa przez przeciąg lat kilku. Obrazy Daguerra nie są to rysunki liniowe, lecz czyste tynty8, jakie natura przedstawia, które, szczególniej w oddaleniu i przez szkło powiększające widziane, magiczne czynią wrażenie9.
5Manipulacja jest następująca:
6Tabliczka miedziana, obłożona cienką blaszką srebra, na której się ów odcień obrazowy odbija, wstawia się najprzód w naczynie, gdzie się wsypało nieco jodu, który w zwyczajnej temperaturze ulatując, okłada srebro żółtą powłoką. Tak przygotowaną tabliczkę wstawia się w camerę na działanie światła. Wyjąwszy ją po kilku minutach, nie widać na niej żadnej figury. Żółta powłoka jodu na srebrze, na której się obraz odcisnął, nie okazuje żadnej zmiany. Tabliczka ta wstawia się w inne naczynie, gdzie się znajduje merkuriusz, pod którym zapala się lampa z spirytusem.
7Ogień rozgrzewa merkuriusz i zamienia go na wapory. Natychmiast te ulotnione czepiają się tych miejsc, na które światło padało, nie chwytając się bynajmniej innych, gdzie był cień, i zmniejszając się w stosunku, jak światło słabieje. Przy świecy można już tym sposobem widzieć, jak się obraz z tej powierzchni wynurza, jak owe wapory merkuriuszowe wydobywają wszędzie pożądaną figurę, w miarę jak na powierzchni mniej lub więcej oświeconej osiadły.
8Wyjaśnienie tego fenomenu jest następujące. Przez działanie światła ulotni się w camera obscura jod, powierzchnią srebra składający w miejscach przez światło dotkniętych. Te więc miejsca obnażone wystawiają metal na działanie waporów merkuriuszowych w czasie drugiej operacji, tworząc na tych punktach białe blade amalgama.
9Z początku nie można było tych eterycznych obrazów wcale się dotknąć ani ich dalej przesłać bez uszkodzenia; lecz teraz wynaleziono już pewien pokost, polewając tę tablicę jedną częścią dekstryny10, rozpuszczonej w pięciu częściach wrzącej wody; pokost ten nie szkodzi bynajmniej piękności obrazów, a czyni je dopiero przystępnymi dla rysownika lub rytownika, którzy je teraz, jak zwyczajny rysunek lub przez przezroczysty papier, przekopiować lub też na tym samym metalu zaraz sztychować (igłą ryć) mogą, aby je w tysiącznych rozpowszechniać egzemplarzach.
10ŹRÓDŁO: O daguerotypie, „Przyjaciel Ludu” 1839, nr 17 [z 26 października], s. 134–136.
Notes de bas de page
1 François Arago (zob.A.Niemirowski, Historia postępu i zastosowań machin parowych, w tomie pierwszym) przedstawił nową metodę najpierw 3 lipca 1839 roku w Izbie Deputowanych, w raporcie komisji, która miała przygotować projekt ustawy o wypłacie dożywotniej rocznej pensji dla Daguerre’a i syna Niépce’a (zob. F. Arago, Rapport fait au nom de la Commission chargée de l’examen du projet de loi tendant à accorder: 1° au sieur Daguerre, une pension annuelle et viagère de 6000 fr.; 2° au sieur Niépce fils, une pension annuelle et viagère de 4000 fr., pour la cession faite par eux du procédé servant à fixer les images de la chambre obscure. Séance du 3 juillet 1839 [Chambre des Députés, 2 session 1839]), zaś 19 sierpnia 1839 roku powtórzył swój raport na posiedzeniu Akademii Nauk (zob. Rapport de M. Arago sur le daguerreotype, lu à la séance de la Chambre des députés le 3 juillet 1839 et à l’Académie des sciences, séance du 19 août, Paris 1839). Artykuł w dużej mierze opiera się na tym raporcie.
2 Camera obscura – zob. F. Jarocki, Szlachetny, w niniejszym tomie.
3 Giambattista Della Porta (1535?–1615) – włoski uczony i wynalazca, autor monumentalnej pracy Magiae naturalis, przynoszącej plon jego wieloletnich badań i obserwacji naukowych.
4 Powołane przez Portę towarzystwo naukowe nosiło faktycznie nazwę Accademia dei Segreti.
5 Jacques Alexandre César Charles (zob.[Joseph Louis Gay‑Lussac], Teoretycznopraktyczna nauka zakładania konduktorów piorunowych, w tomie pierwszym) około 1780 roku „schwycił” kontur przedmiotu na papierze nasyconym chlorkiem srebra. Thomas Wedgwood (1771–1805) to angielski eksperymentator, któremu około 1800 roku udało się utrwalić obraz (kontury przedmiotów) na powierzchni z substancją światłoczułą.
6 Sukcesorowie pana Niépce otrzymali 4000 fr[anków] pensji jako wynagrodzenie współudziału w tym ważnym odkryciu [przyp. autora].
7 Wspomniane „znane francuskie dzieło” to zapewne monografia wybitnego egiptologa, Jeana‑François Champolliona (1790–1832), Précis du système hiéroglyphique des anciens Égyptiens, ou Recherches sur les éléments premiers de cette écriture sacrée, sur leurs diverses combinaisons, et sur les rapports de ce système avec les autres méthodes graphiques égyp tiennes, Paris 1828.
8 Tynta (a. tinta z wł.) – odcień, zabarwienie.
9 Najbardziej na tych obrazkach podziwiają wierność i dokładność w wykonaniu, do jakiej ani oko, ani ręka ludzka wcale niezdolne. Próby okazywane w izbie deputowanych w Paryżu wystawiały widok trzech ulic w Paryżu, wnętrze warsztatu pana Daguerre i grupę biustów Muzeum Starożytności. Najmniejsze wzniesienie bruku lub wypukłość muru, towary powykładane na ulicach, najdelikatniejsze przedmioty, drobne kamyczki pod wodą w kanałach i różne stopnie ich przebijania się przez wodę; wszystko to jest z niepojętą dokładnością oddane. Jeszcze bardziej zdumiewamy się, jeśli weźmiemy do ręki szkło powiększające, spostrzegając mianowicie w liściu drzew tyle nowych szczegółów, których gołe oko dostrzec nie mogło. W izbie deputowanych pokazywane tabliczki były 9 do 10 cali długie, 6 do 7 szerokie. Pan Daguerre szacuje wartość takiej miedzianej, srebrną blaszką obłożonej tabliczki na 4 franki; cały zaś aparat ma kosztować 400 franków [przyp. autora].
10 Dekstryna – substancja łatwo rozpuszczalna w wodzie, o białej barwie.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.