Drobnowidz
p. 84-87
Texte intégral
1Drobnowidz jest pewnie jednym z najcudowniejszych narzędzi, które wymyślił jeniusz ludzki. Twórca ukrył przed naszym wzrokiem miriady istot i światy niedojrzane, a wzrok nasz za pomocą drobnowidza codziennie najciekawsze w tych nowych światach czyni odkrycia. Szlachetna pycha unosi nas, gdy wracamy z owych czarodziejskich wypraw: opowiadamy, jak gdyby z dalekiej przybywając krainy, to, cośmy widzieli w szczypce mąki lub kropli wody. Mamy szczególniej co opowiadać, gdyśmy ujrzeli cudowne widoki, które przedstawia drobnowidz słoneczny. Widziałem najlżejszą, najcieńszą gazę, która przejrzystą zasłoną pięknie ocienia ramiona, tak niedojrzanie, iż zdają się prawie niczym nieosłonione; widziałem tę gazę kształtującą się na białym płótnie rozwieszonym o kilka stóp poza drobnowidzem, prawdziwe oko o szerokich szybach. Kropla brudnej i stojącej wody wystawiała dziwaczny i omierzły widok: potwory kształtów najdziwniejszych wiły się, krążyły, popychały z szybkością niewymowną po tym nowym oceanie. Pomiędzy tymi tworami, podobnymi do ryb lub węży, największa, zbliżająca się z postawy do krokodyla, nie przestawała pożerać mniejsze od siebie. Krokodyl ten właśnie w tym momencie, gdyśmy na niego patrzyli, pożerał mniejszą rybę długą jak węgorz; nieszczęśliwa ofiara szamotała się, zwijała, uderzała swą główką o głowę zajadłego przeciwnika, lecz na próżno; kropla krwi, nie do uwierzenia! Oznajmiła, że pasowanie się było śmiertelnym. Rzekłem: – Co za zgroza! Gdybyśmy widzieć mogli wszystkie tajemnicze istoty! – Ach! Mości Panie, odezwał się jeden z widzów, przypominasz mi okropny los przyjaciela mego dzieciństwa, kolegi szkolnego. I opowiedział mi następujące zdarzenie głosem świszczącym, po którym poznałem Anglika.
2– Biedny mój przyjaciel, Dobson, urodził się w tymże samym mieście co i ja; rodzice nasi byli przyjaciółmi od dzieciństwa i my także od dzieciństwa byliśmy nierozdzielni; zabawy, nauki, zatrudnienia, wszystko było wspólne, a ścisła przyjaźń dopiero przed kilku laty przerwała się tym sposobem...
3Tu opowiadający spostrzegł, że się już dziwne doświadczenia skończyły i że trzeba było wychodzić; wyszliśmy, kończył swą powieść po drodze. – Skoro tylko pojęcia jego rozwijać się zaczęły, Dobson powziął skłonność, potem wielkie upodobanie, na koniec nieprzezwyciężoną namiętność do nauk przyrodzonych; historię, języki, klasyków greckich i rzymskich, wszystko porzucił, aby rozważać naturę; gdy skończył rok dwudziesty, nie było na ziemi ani źdźbła trawy, zwierzęcia, robaczka, w których by nie rozpatrzył się z miłosnym upodobaniem; ani jednej gwiazdy na niebie, której by nie znał położenia, kształtu, światłości. Świat był zachwycającym dla niego, wszystko przemawiało, wszystko żyło lub życie przybierało w jego oczach. Teleskop przybliżał ku niemu gwiazdy, mikroskop wznosił aż do niego robaczka pełzającego po trawie, a oko jego, nawykłe do skutków optyki, nabyło dziwnej przenikliwości. Każdą gwiazdę widział większą, każda mrówka wydawała się kolosalną, skoro na nią spojrzał.
4Takowe usposobienie mogłoby na koniec stać się dla niego niebezpiecznym i zmienić się w jedną stałą, nieodstępną myśl, w nieprzerwany ciąg przerażenia i obawy, lecz nie nadeszła jeszcze chwila. Rozważanie największej i najmniejszej nieskończoności i gwiazd, i robaczków, nie przeszkodziło mu bynajmniej zwrócić baczne oko na piękność i doskonałe kształty, którymi niebo obdarzyło nadobną, zachwycającą panienkę. Były to najpiękniejsze modre oczy, które kiedykolwiek odbiły błękit nieba; najświeższe usteczka, które kiedykolwiek uśmiech ożywił; lica różą niewinności płonące, płeć prawdziwie liliowa. Zadziwiał się nią, wielbił, szalał prawie; ziemia i niebo straciły wszelkie dla niego powaby, dlaczegoż miał zmuszać swe oczy do wpatrywania się w dziwy niedojrzane, gdy widoczna rzeczywistość tak była piękną?
5Przyjaciele, ja szczególniej, cieszyliśmy się z tej szczęśliwej zmiany, która jedynie od grożącego obłąkania uratować go mogła i uratowała go rzeczywiście; w całym świecie widział tylko uwielbioną kochankę, która wkrótce została jego narzeczoną. Odtąd żył tylko samym szczęściem, po całych dniach przechadzał się z nią po lasku lub zwierzyńcu, a te rozkoszne długie dnie zdawały się jeszcze krótkimi, wystarczyć nie mogły upajającym rozmowom o szczęśliwości przyszłej, szczęśliwości tak bliskiej. Ani pomyślał nawet o drobnowidzu. Narzeczona przypominała mu go, żądając pewnego dnia widzieć przez drobnowidz niedojrzanego prawie robaczka, którego z ziemi podniosła; ach! to żądanie wróciło go nagle do dawnych upodobań i namiętniej niżeli kiedykolwiek, ponieważ je z nim podzielała kochanka; w upojeniu szczęścia był jej posłusznym, w upojeniu szczęścia wrócił do dawnych nauk; obłąkała się na nowo rozogniona jego wyobraźnia, wpadał prawie w szaleństwo.
6Nie zapominał jednakże o swej narzeczonej, a dzień ślubu się zbliżał; lecz teraz wielki udział w przyszłym szczęściu miały doświadczenia drobnowidowe, które razem czynić mieli. Marzył tylko o szkłach podwójnych i złożonych drobnowidzach; a najwypuklejsze szkiełko wydawało mu się droższym podarunkiem ślubnym niżeli najkosztowniejsze, najczystsze diamenty. Wątpię, żeby panna młoda była tego samego zdania.
7Na kilka dni przed ślubem pojechał do Londynu poczynić potrzebne sprawunki; afisz sześciostopowy uwiadomił go o doświadczeniach mikroskopowych, oświeconych udanym światłem, również jasnym jak słoneczne; mikroskop ten powiększał przedmioty 76 000 razy [il. 10]; o! co tego to nie mógł już wytrzymać! Wzburzona krew zalała mu serce, bijące gwałtowniej niżeli kiedykolwiek przy zachwycającej oblubienicy; wszystko powiększyło się przed jego oczyma.
8W tym zachwyceniu wszedł do salonu. Ujrzał widok, któremu przed chwilą byliśmy przytomni, lecz, uchowaj Boże, aby uczynił na nas podobne wrażenie. Wyszedł ponury i zamyślony, zakrywając sobie oczy, nie śmiejąc stąpić, jak gdyby szedł ponad brzegiem przepaści albo lękał się nadeptać jaki groźny potwór. Wracał na wieś, gdzie się dnia tego odbyć miały zaręczyny; spotkałem go przy rogatkach i razem z nim poszedłem. Zaledwie kilka kroków uszliśmy na pole, zadrżał nagle i ciągnął mnie, jak gdyby uciekając przed najstraszliwszym zwierzęciem: spostrzegł chrabąszcza, który spokojnie wlókł się drożyną.
9Naprowadziłem go przecie na zdrowy rozsądek i wkrótce przybyliśmy do domu teścia, gdzie wszystko przyrządzono do biesiady. Dobson siedział w salonie, nie mówiąc ani słowa i prawie ciągle trzymając oczy zamknięte. Spytano go, co by mu było: „Ból głowy, zawrót, nic więcej” – odpowiedział. Usiedliśmy do stołu, wesołość ożywiała wszystkich. Narzeczona jeszcze była piękniejszą, powabniejszą jak zwykle, śmiano się, żartowano, gdy Dobson zerwał się z nagłym krzykiem, tocząc obłąkane spojrzenie.
10„Czy widzicie! Czy widzicie te straszliwe potwory? One nas pożrą!...” – i pokazywał na półmisek raków. „A ten ptak ogromny w pośrodku to kondor Rokh11 Tysiąca i jednej nocy”; było to zwyczajne kurczę. Wszyscy przelękli się, widząc go w takim obłąkaniu; po każdy kęs chleba wyciągał ręce, jak gdyby chciał maszt pochwycić; przerażenie nie mogło stłumić śmiechu, gdy wskazując na miękkie, jedwabiste włosy narzeczonej, spytał: „po co te zwoje lin okrętowych?”. Ogarnęło go zupełne, nieuleczone szaleństwo. Małżeństwo nie przyszło do skutku, jak łatwo się pan domyślasz, i odtąd biedny mój Dobson jest w szpitalu obłąkanych, i ze wszystkich najnieszczęśliwszy. Cofa się przerażony przed wodą, którą mu nalewają, gdyż mu się zdaje, że widzi w niej tysiące potworów; odpycha chleb, który mu podają, gdyż zdaje mu się, że po nim pełza rój nieprzeliczonego robactwa; nachyla ciągle głowę, jak gdyby go gwiazda ogromem swoim przygnieść miała; nie śmie postąpić kroku, bo najmniejsza słomka wydaje mu się pniem niebotycznego dębu, o który nogi sobie połamie.
11Jakież jego życie! Podziękujmy gorąco niebu, że ograniczyło władze naszego widzenia.
12ŹRÓDŁO: Drobnowidz, „Rozmaitości Warszawskie” 1835, nr 18, s. 71–72.
Notes de bas de page
1 Rokh (albo Roc) – ogromnych rozmiarów ptak drapieżny, występujący w mitologiach Wschodu (m.in. arabskich podaniach), a spopularyzowany przez baśnie Tysiąca i jednej nocy.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.