Nowy sposób odbywania wielkich podróży
p. 69-72
Texte intégral
1Dzięki wynalazkowi panoram widzieliśmy na własne oczy niejedno miasto, w którym może nigdy niejeden z nas nie będzie. Podobnież dioramy, nieznane u nas, zabawiają mieszczan paryskich, przenosząc ich po miastach odległych, to po górach Szwajcarii lub Ameryki, a zawsze z takim złudzeniem, że ten, który w naturze widział wystawiane tam okolice, wydziwić się nie może doskonałości sztuki. Teraz znowu płodne umysły Włochów wynalazły coś jeszcze ważniejszego i bardziej zdumiewającego. Malarstwo i sztuka użycia światła ogniowego dały im odkryć sposób, za pomocą którego, nie wyjeżdżając za rogatki, można odbyć najodleglejsze podróże po morzu, widzieć, co widzą żeglujący, i jak oni zawinąć do portu. Pan Mazzara otworzył niedawno w Paryżu widowisko, któremu dał imię Muzeum Kosmopolityczne1. Wystawia teraz podróż do miasta Aleksandrii w Egipcie. Publiczność wchodzi na galerię w kształcie okrętu, z jednej strony odkrytą, i w miarę im dłużej się przypatruje, postrzega coraz nowe widoki.
2Podróż zaczyna się z Neapolu, tam niby wsiadamy na okręt i płyniemy przez Morze Śródziemne. Na sam przód wyspy Capri i Procida zwracają naszą uwagę. Nie można widzieć za nimi samego miasta Neapolu, bo je zasłaniają, ale za to widać szczyt Wezuwiuszu. Dalej pokazuje się druga góra wulkaniczna, Stromboli, ale ją w znacznej części zasłania coś; pytamy, co to jest? Odpowiadają nam, że to są trąby powietrzne. Wznoszą się one od powierzchni morza aż do chmur i grożą okrętowi zatopieniem; lecz wystrzał z działa rozprasza jedną trąbę i wybawia nas z grożącego niebezpieczeństwa. Następnie odkrywają się czarodziejskie brzegi Sycylii. Dalej widzimy nieco smutną wyspę Maltę i jej port, uprzyjemniający ten widok. Artysta zdziałał rysunek niedługo po bitwie nawaryńskiej, kiedy niektóre okręty angielskie i rosyjskie wylądowały na tę wyspę w celu naprawienia swoich uszkodzeń2. Później widzimy samo morze i niebo, dopóki nie zjawią się brzegi wyspy Kandii3; a tam widok zachwycający gór nagradza nam sowicie tę chwilę odpoczynku, którą przez przypuszczenie mniemamy być czasem potrzebnym do przybycia z Malty do Kandii. Wreszcie znowu nie widzimy brzegów, jesteśmy na pełnym morzu, długo płyniemy, aż przybędziemy do Aleksandrii. Z daleka pokazuje się ląd, coraz bardziej się powiększa, coraz wyraźniej widzimy brzegi; a tu artysta tak nas ułudza, że zdaje się, iż niepodobna dokładniej widzieć tego w naturze; jest to arcydzieło jego sztuki.
3Przybyliśmy wreszcie do Aleksandrii. Wchodzimy na dosyć wysoki balkon, a tam jednym rzutem oka widzimy całe miasto, stary port, dzisiejszy port, fortyfikacje, które go z dwóch stron otaczają; wreszcie całą obszerną płaszczyznę piaszczystą, na której stoi dawna i dzisiejsza Aleksandria. Na tej płaszczyźnie nie masz żadnego znaku życia, wzrok nie widzi jej końca, tylko tu i ówdzie sterczące odwieczne zwaliska, nigdzie ni drzewa, ni trawy. Artysta wybrał samo południe na czas, w którym oglądamy to miasto; jest to chwila, kiedy ani domy, ani ludzie snujący się po ulicach nie mogą rzucać żadnego cienia, gdyż słońce jest prostopadle nad nami; tym więc sposobem każdy przedmiot oddzielnie w zupełnej swojej całości nam się przedstawia. Trudno innym sposobem dać tak dokładne wyobrażenie gorącego klimatu Afryki i owego światła słonecznego, które nienaturalną a jednakową barwę zdaje się nadawać wszystkiemu, co jest na ziemi. Widok ten w innej godzinie dnia byłby łatwiejszy do oddania, ale największa trudność oddać go w południe; i właśnie to powiększa zalety wynalazku pana Mazzara, a oraz malarza, który tę część dzieła wykonał tak szczęśliwie: tym malarzem jest młody pan Isabey4.
4Przypatrzywszy się ogólnemu widokowi miasta i jego okolic, chcielibyśmy widzieć niektóre przynajmniej jego osobliwości. I w tej mierze stara się nam dogodzić artysta. Widzimy kąpiele Kleopatry5, pewien rodzaj groty po lewej stronie portu, w znacznej już części zalany przybywającymi aż do niej bałwanami morskimi. Widzimy grób kochanki Antonina6, kuty w skale, tu i owdzie ozdobiony szczątkami dawnej architektury. Przewodnik z zapaloną pochodnią w ręku wprowadza nas do tej ciemnej groty, tak że trudno nam przypomnieć sobie, że to wszystko złudzenie tylko.
5Część przedmiotów, które płynąc niby widzieliśmy, mało wymagała naszej fatygi, bo, niby na okręcie znajdując się w jednym miejscu, staliśmy, a obrazy z wolna snuły się przed nami; lecz gdy się skończyła nasza podróż, wysiadamy na ląd, idziemy na balkon, schodzimy z niego, zwiedzamy osobliwości i powróciwszy do domu, długo nie możemy przypomnieć sobie, żeśmy przez imaginację tylko tak wielką podróż odbyli i tak piękne widzieli rzeczy.
6ŹRÓDŁO: Nowy sposób odbywania wielkich podróży, „Gazeta Polska” 1830, nr 5, s. 5–6; toż samo: „Rozmaitości. Pismo dodatkowe do Gazety Lwowskiej” 1830, nr 14, s. 108–109.
Notes de bas de page
1 Źródła, którymi dysponuję, dają niewiele dodatkowych informacji. Muzeum Kosmopolityczne (Musée Cosmopolite), ulokowane w Paryżu przy rue de Provence 18, było rodzajem cykloramy, widowiska, w którym wykorzystywany był namalowany na płótnie panoramiczny obraz, nawinięty na walce. Przesuwanie obrazu dawało złudzenie ruchu widzów (siedzących na widowni mającej kształty statku). Założyciel muzeum, Louis Mazzara, pozostawił po sobie cykl litografii z 1827 roku Temple AnteDiluvien dit des Géants decouvert dans l’ile Calipso aujourd’hui Gozo, près de Malte, a w 1830 roku wydał książkę Alexandrie en Égypte. Recueil des opinions émises par plusieurs journaux sur l'établissement de M. Mazzara, zbierającą wypowiedzi prasowe dotyczące jego widowiska (relacjonowanej tutaj „podróży” do Aleksandrii). W dorobku Mazzary znajduje się m.in. grafika Phénomène de trombes marines, observé dans la mer de Sicile, en vue de Stromboli, le 27 Juin 1827, którą – jak wynika z prezentowanej relacji – spożytkował w swoim widowisku cykloramicznym.
2 Bitwa nawaryńska – bitwa morska stoczona 20 października 1827 roku w Zatoce Navarino (na zachodzie Peloponezu; Navarino było włoską nazwą greckiego miasta Pylos). W bitwie tej koalicja sił francuskich, angielskich i rosyjskich rozbiła flotę turecką. Bitwa była ważnym wydarzeniem w walce Grecji o niepodległość.
3 Kandia to w dialekcie weneckim języka włoskiego Kreta – grecka wyspa, jedna z największych na Morzu Śródziemnym.
4 Eugène‑Louis‑Gabriel Isabey (1803–1886) – francuski malarz, litograf, specjalizujący się w tematyce morskiej i obrazach o treści katastroficznej. Był synem malarza Jean‑Baptisty Isabeya (1767–1855), jednego z współudziałowców londyńskiej panoramy.
5 Kleopatra (Kleopatra Wielka; 69 p.n.e. – 30 p.n.e.) – królowa Egiptu, który – wskutek intryg – musiała opuścić i gdzie wróciła dzięki poparciu i interwencji zbrojnej władcy rzymskiego, Gajusza Juliusza Cezara.
6 Marek Antoniusz (83 p.n.e. – 30 p.n.e.) – polityk rzymski, stronnik Cezara. W 41 roku p.n.e. spotkał w Egipcie Kleopatrę i został jej kochankiem. Grób Kleopatry i Antoniusza znajduje się prawdopodobnie pod Aleksandrią, we wzniesionym z wapienia sanktuarium Taposiris Magna.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.