Opisanie Koloseum, czyli wielkiego panorama w Londynie1 [fragment]
p. 60-62
Texte intégral
1Chęć zbogacenia się i jak najprędszego zebrania pieniędzy doprowadza w Londynie do nadzwyczajnych przedsięwzięć. Do tych należy panorama, które niedawno otworzone zostało. Szczęśliwym sposobem najważniejszą część jego tak dalece już posunięto, że z tego sądzić można o objętości geniuszu, który je wymyślił, jako też o mocy charakteru, cierpliwości i rzadkim talencie, jakie wynalazca przy wykonaniu jego okazał. Widownię tę wystawiło pewne prywatne towarzystwo, pod tytułem Colosseum. Przeszedłszy przez plac wysłany cały darnią, dochodzi się do gotyckiej kolumnady wybitej bluszczem. Jest to przedsionek wielkiego salonu w kształcie tureckiego kiosku, który przez galerie połączony jest z biblioteką, salami jadalnymi i mnóstwem pokoi, który członkowie towarzystwa na inny później użytek obrócą. Przechodzi się do niego po schodach z białego marmuru. Najznakomitszą częścią tego ogromnego zakładu jest galeria szklana, w której wystawione jest mnóstwo krajowych i zagranicznych roślin. Galeria ta styka się z salonem szklanym, przeznaczonym na rzadkie rośliny; w środku jego znajduje się wanna, z której wytryskują małe promienie wodniste, skrapiające rośliny umieszczone w kopule. W środku wanny spostrzegać się daje śpiąca Najada2 z białego marmuru. Słomiana chata szwajcarska w dolnym piętrze jest piękną budowlą, z której wychodzi widok na trzy wodospady, z których jeden jest 60 stóp wysoki. Trzy te wodospady, umieszczone w parku, otoczone będą ozdobami z kwiatów, skałami i malowniczymi grotami. Teraz z tego wszystkiego widzieć tylko można obszerne sklepienie, wyłożone wielkimi i nieregularnymi kamieniami, przez które wodospady spływać mają. Gdy sala przechadzki, rozciągająca się wzdłuż całego skrzydła budowli, ozdobiona będzie zwierciadłami, draperiami i meblami, natenczas będzie to w całym Londynie najpiękniejsza sala; część jej przeznaczona będzie na wystawy sztuk pięknych. Najwięcej jednak na uwagę zasługującym jest panorama Londynu. Przed kilku dniami [sic!]3 malarz Hornor kazał sobie na żelaznym krzyżu wieży kościelnej Ś[więtego] Pawła wystawić pewny rodzaj klatki, w której przez długi czas pracując, odmalował, jako z najwyższego punktu w całym Londynie, panorama tej stolicy4. [...]
2Wielkość obrazu jest jednak najmniejszą jego zaletą5. Trudno jest opisać wrażenie, jakiego człowiek doznaje, wszedłszy ze znajdujących się w środku budynku krętych schodów do pierwszej galerii, gdzie nagle uderza wchodzącego cała widownia. Zrazu nie można sobie tego wystawić, aby to, co się widzi, było rzeczywistością, można nawet powiedzieć, że kopia przewyższa w pewnym względzie sam oryginał. Istotnie, jest to prawie niepodobieństwem, ażeby w piękne dni, kiedy największą ma przezroczystość powietrze, część obszernego widnokręgu, jaki tylko około ze szczytu wieży Ś[wietego] Pawła objąć może, [nie] była obłokami zaciemniona, ile że cały widnokrąg ma swego obwodu 120 mil angielskich. W panoramie zaś żadna część obrazu nie jest zupełnie zasłonięta, chociażby powietrze napełnione było wyziewami, a z wszystkich przedmiotów, jakie tylko z punktu tego najwyższego czy to gołym okiem, czyli też za pomocą perspektywy widzieć się dają, nie można żadnego pola, drzewa lub chaty dostrzec, która by jak najwierniej oddaną nie była. Doskonała przecież harmonia, podziwienia godne urządzenie całości jest tego rodzaju, że te najmniejsze szczegóły, nie szkodząc głównemu rzeczy efektowi, silnie się czarodziejskiej przyczyniają iluzji.
3Kilka tomów można by zamieścić opisaniem tysiąca przedmiotów, jakie cudowny ten obraz zajmuje. Spomiędzy tych odznacza się szczególnie majestatyczny bieg Tamizy, od Londynu aż do Putney, licznymi przerzynanej mostami, i piękność jej brzegów; pałac Lambeth, opactwo Westminsterskie, Adelfi, Somerset House itp. przedstawiają się nawzajem, jak tylko oko odległość między Vauxhall a Blackfriars objąć zdoła6. Odbijające się w tej rzece promienie słoneczne zadziwiające robią wrażenie. Londyn, ten środkowy punkt życia w Anglii, ze swoimi wspaniałymi kościołami, starymi pałacami, pięknymi wielkimi placami, ludnymi ulicami, teatrami, zbrojowniami, warsztatami okrętowymi, ogrodami, parkami itp., zajmują wewnętrzną część obrazu. Całą godzinę można by się tej części obrazu, z wzrastającym coraz bardziej zadziwieniem, przypatrywać. Zapomniawszy, że to, co mamy przed oczyma, jest tylko płótnem malowanym, można by jak Asmodeusz7 być przytomnym rozmaitym scenom, jakie się pod dachami niżej nas znajdującymi dzieją. Z przedmiotów będących najbliżej oka patrzącego się, a wykonanych z największą pracowitością, spostrzegać się daje wieża i dzwony kościoła Ś[więtego] Pawła. Wysokość jej na płótnie wynosi 40 stóp. Piękność malowania i ukończenia pojedynczych części sprawiają magiczne prawie wrażenie. Kolory sklepienia niebieskiego są bez monotonii tak przyjemnie i tak sztucznie stopniowane, że nie mogą nie zwrócić na siebie uwagi widzów.
4Budowa Colosseum zaczęta była w r. 1824 podług rysunku i pod kierunkiem pana Burton8. Jest to wielokąt sześcioboczny9, z których każdy bok ma 25 stóp długości. Piękny przysionek (por ticus) w stylu doryckim, z sześcioma słupami, zajmuje ich trzy. Ten sam porządek zachowany jest w całym obwodzie budowli. Średnica tego wielokąta, wziąwszy zewnątrz budynku, wynosi 132 stopy. Wysokość murów, mierząc je wewnątrz, jest 79 stóp. Na głównym gzymsie jest attyka, nad którą wznosi się kościół10 z trzema stopniami i framugą, którą otacza galeria dająca widok na okolicę. Większa część kopuły pokryta jest szkłem i tworzy ogromne okno, którego średnica jest 75 stóp długa. Reszta kościoła pobita jest miedzią. Zdaje się, że Panteon służył za wzór do stosunku tych słupów, które jednak tu są daleko większe, albowiem średnica ich wynosi stóp 6 stóp 5 ½ cala, a wysokość 35 stóp 5 cali. Przedsionek i mury robione są z cegły [il. 6].
5Widzowie przychodzą z przysionka do dziedzińca oświeconego z góry, który ma 3 oddziały, z schodami na każdym końcu. Z prawej są dla tych, co drożej za wnijście płacą. Prowadzą one do korytarza, na którego końcu znajdują się kręte schody prowadzące do dolnej galerii, do pokoju chłodnego i do strony zewnętrznej kościoła. Zachodzi w tym także połączenie dolnego piętra i wielkiej sali, w której się będzie można zatrzymać, nim się wejdzie do panorama. Obok tej sali jest mały gabinet, będący w związku z pokładem, który można za pomocą maszyny do wewnętrznej galerii wciągnąć11. Pokład ten przeznaczony jest dla chorych i słabych, którzy chcieliby widzieć panorama, nie doznając żadnej trudności w wchodzeniu na galerię. Z tego wysokiego punktu spogląda się na obszerną stolicę, jakby z wieży kościoła Ś[więtego] Pawła. Schody po lewej stronie dziedzińca prowadzą do drugiej galerii, to jest do drugiego miejsca. Słup, około którego kręcą się schody, a w którego środku znajduje się ów poruszalny pokład, opatrzony jest żelaznymi poręczami. Drewniany ostrokrąg, którego wierzchni koniec ma 34 stóp wysokości, unosi na sobie salę odpoczynku, balową i koncertową, wielką żelazną kulę, która przed kilku laty zdobiła wieżę kościoła Ś[więtego] Piotra [sic!], krzyż z żelaza, który znajduje się na wierzchu tegoż katedralnego kościoła, klatkę, w której pan Hornor pracował nad swoim panorama, nareszcie schody prowadzące do zewnętrznej strony kościoła12, skąd widzieć będzie można park, Regent zwany, i całą okolicę. Facjata wewnętrznych galerii, czyli pięter, ozdobiona jest pilastrami, na których spoczywa główny gzyms. Te architektoniczne ozdoby przyczyniają się bardzo wiele do podwyższenia wrażenia tej widowni.
6Do ukończenia tego wielkiego dzieła, które zdaje się jakoby urzeczywistniało cuda utworzone przez wyobraźnię autorów powieści zabobonnych, należało kilku artystów. Panu Hornor przypisać należy zaszczyt wynalazku. W klatce swojej pracował on z nieporównaną wytrwałością i rzadką odwagą, bo nieraz był w niebezpieczeństwie utracenia życia własnego. Wystawienia budynku dla panorama podjął się pan Decimus Burton, a pan Baber wziął na siebie przysposobienie i dostarczenie płótna, na które pan Paris13, który znany jest nie tylko jako malarz, ale także jako mechanik, podjął się przeniesienia obrazów pana Hornor na skalę 250 razy większą. Była to uciążliwa praca, wymagająca nadzwyczajnej ścisłości. Ukończył ją w kwietniu 1826 roku i zaczął ją malować olejnymi farbami. Ponieważ do pracy tej nie wystarczył jeden artysta, przeto pan Hornor zamówił kilku innych. Lecz wszyscy ci nie pracowali jednozgodnie, pan Paris musiał w końcu podjąć się z kilku pomocnikami tej pracy i dopiero po wielu zmianach ukończył dzieło najdoskonalszej harmonii. Rusztowania, ławki, maszyny itp., które na to potrzebne były, aby dosięgnąć każdego punktu tej obszernej powierzchni, nie naruszając przecież malowanych świeżo części, wynalazł i zaprowadził także pan Paris, przy czym okazał wiele mocy fizycznej, odwagi i stałości, gdyż pomimo licznych przypadków, które mu się przytrafiły, nie ustawał w pracy swojej. Takim więc sposobem wszystko uskutecznione będzie według wystawionego planu. Cała Anglia może się chlubić z tego, że tylko w tym kraju mogą tak olbrzymie przedsięwzięcia jedynie przez gorliwość i posiłki osób prywatnych być uskutecznione.
7ŹRÓDŁO: Opisanie Koloseum, czyli wielkiego panorama w Londynie [(R. B.), Description du Colosseum ou panorama gigantesque de Lon dres, „Recueil Industriel, Manufacturier, Agricole et Commercial, de la Salubrité Publique et des Beaux‑Arts” 1829, nr 32], przekład anonimowy, „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 1830, nr 6, s. 44–45; nr 7, s. 51–52; nr 8, s. 60–61.
Notes de bas de page
1 Londyńskie Koloseum (The London Colosseum) było gmachem wzniesionym w 1827 roku na wschód od Regent’s Parku, a przeznaczonym głównie do eksponowania obrazu panoramicznego, zaprojektowanego przez Thomasa Hornora (1785–1844). Hornor przygotował szkice panoramy, oddającej widok Londynu z górnej części katedry Świętego Pawła. Wbrew swojej nazwie bryła budynku nawiązywała nie do rzymskiego Colosseum, lecz do Panteonu.
2 Najady – w mitologii greckiej nimfy wód lądowych: strumieni, rzek, wodospadów.
3 W oryginale i zgodnie z prawdą: „przed kilku laty”.
4 Wieża katedry pod wezwaniem Świętego Pawła liczy 111 m wysokości. Hornor szkicował panoramę w latach 1821–1822, wykorzystując okres przeznaczony na renowację kuli i krzyża, które wieńczyły wieżę. Po renowacji krzyż wrócił na dawne miejsce, zaś stara kula zastąpiona została nową. Zdemontowana kula i replika krzyża trafiły do Koloseum, gdzie zamontowane zostały na szczycie wieży, utrzymującej platformy widokowe i mieszczącej klatkę schodową.
5 Eksponowana w Koloseum panorama Londynu była największym obrazem, jaki kiedykolwiek wykonano. Liczyła 46 000 stóp kwadratowych.
6 Pałac Lambeth (Lambeth Palace) – oficjalna rezydencja biskupa Canterbury (zwierzchnika Kościoła anglikańskiego), położona nad Tamizą. Adelfi – część centrum Londynu, z charakterystycznym kompleksem 24 neoklasycystycznych budynków, zbudowanych w latach 1768–1772. Somerset House – duży neoklasycystyczny budynek rządowy, położony w sąsiedztwie Tamizy i mostu Waterloo. Vauxhall – położony na południowym brzegu Tamizy park publiczny, popularne miejsce zabaw i uroczystości. Blackfriars – fragment centralnej części Londynu.
7 Asmodeusz – demon z biblijnej Księgi Tobiasza, skąd przeszedł do ludowej demonologii i legend. W 1641 roku pojawia się jako bohater powieści Luisa Véleza de Guevary (El diablo cojuelo), w której – z wdzięczności za uratowanie – odwdzięcza się swemu wybawcy (studentowi), pokazując prawdziwe oblicze mieszkańców Madrytu. W tym celu Asmodeusz podnosił dachy domów, by odsłonić rozgrywające się wewnątrz sceny.
8 Decimus Burton (1800–1881) – wybitny angielski architekt, twórca wielu londyńskich budowli, przedstawiciel neoklasycyzmu. Był autorem nowej aranżacji Hyde Parku.
9 Tak też we francuskim oryginale; w rzeczywistości londyńskie Koloseum było bryłą o szesnastu bokach.
10 Tu i dalej niezbyt fortunny przekład francuskiego słowa dôme, oznaczającego tu kopułę.
11 Mowa o tzw. wznoszącym się pokoju [ascending room], windzie hydraulicznej, zaprojektowanej przez Burtona i Hornora.
12 We francuskim oryginale jest: enfin l’escalier qui conduit à l’extérieur du dôme (s. 222). Chodzi nie o część katedry, tylko o Koloseum, gdzie z najwyższej platformy widokowej wewnątrz gmachu schody prowadziły jeszcze wyżej, oplatając kulę z krzyżem i kończąc się na dachu. Tam, tj. na kopule Koloseum, znajdowało się miejsce, skąd zwiedzający mogli podziwiać okolice Regent’s Park.
13 Edmund Thomas Paris (1793–1873) – angielski malarz (specjalizujący się w tematyce historycznej), ilustrator książek i malarz panoram. W grudniu 1825 roku przystąpił do prac nad panoramą Londynu, naszkicowaną przez Thomasa Hornora. Praca, poza umiejętnościami artystycznymi, wymagała technicznego oprzyrządowania, które zaprojektował sam malarz. O przygotowującym płótna do panoram (nie tylko londyńskiej) panu Baberze nic więcej nie wiem.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.