[Diorama londyńska1]
p. 60-62
Texte intégral
1Nowy i szczególny rodzaj widowiska zajmował w roku 1823 publiczność londyńską. Była to diorama, gatunek panoramy, z tą różnicą, że kiedy ta przedstawia miasta i okolice, jak się z obranego stanowiska na poziomie wydają, zresztą scenę zostawia bez ruchu i życia, tamta bierze przedmioty równie z najpiękniejszych punktów, lecz łączy do perspektywy i kolorytu zmienność cieni i światła, z powietrza i klimatu wynikające, które w przezroczu wystawione, sprawiają widok tak mamiący, jak gdyby nie był utworem sztuki, lecz rzetelną prawdą. Na ten czas przedstawiano wewnętrzną część wyżej opisanej gotyckiej katedry kanterburskiej2. W przezroczu wspaniały ten przybytek wydawał się tak, jak gdyby gruba chmura nad nim przeciągała, pogrążając poboczne jego kaplice, filary i całe sklepienie w zamroczeniu; później jak gdyby słońce wychyliło się spoza chmury i w całym blasku zajrzało w jego wysokie a wąskie okna z szkła kolorowego. Blask od nich, jak gdyby od drogich kamieni, rozlał się na marmurową posadzkę, zarysy filarów i sklepień wyraźniej się odznaczyły. Równie czarująca, lubo w innym rodzaju, wydawała się w przezroczu dolina szwajcarska Sarnen3: to słońce oświecało jej okoliczne góry, wąwozy i kryształową powierzchnię jeziora, to znowu rzucało na nią cień od rozpierzchnionych chmur, które od wiatrów pędzone nad nią przeciągały; czasem światłość słoneczna, jak podczas burzy, wcale znikała, a wszystko pomroką nocy się zasępiało. Patrząc na te dwa widoki, zdawałem się nadprzyrodzoną siłą przeniesiony być w obręby widzianej już raz katedry i najpiękniejszej w świecie doliny, abym się powtórnie ich widokiem nasycił. Tylko porównywając to, com widział w rzeczywistości, z tym, co sztuka mi przedstawiała, mogłem osądzić, ile wynalazek dioramy może nastręczyć złudzeń. Znano już dawniej w Londynie coś podobnego do niej pod nazwiskiem eidophysikon, w którym Loutherbourg4, jego wynalazca, przedstawiał przy sztucznym świetle dzień pogodny, światło księżyca, zachód słońca, pożar Londynu i nawałnicę na morzu, która wszcząwszy się od lekkiego wietrzyku, wzmagała się do wściekłego uraganu z ulewą, grzmotem, błyskawicami. Do dioramy nie potrzeba światła sztucznego; w niej przedstawiają się przedmioty przy świetle dziennym, które z tyłu pada na przezroczysty obraz przedmiotu przedstawianego i może być dowolnie podług potrzeby miarkowane i powiększane. Część dioramy, gdzie widzowie siedzą, jest ciemna; wszedłszy do niej, ledwie można co widzieć, potem widoki z wolna się rozjaśniają. Dla lepszego złudzenia robią ją ruchomą, tak że za pomocą sztucznych machin obraca się z wolna z widzami, a przedmioty, na które patrzą, tak się wydają, jak płynącemu rzeką mijające brzegi. Dotąd takie jest urządzenie jej budowy, że tylko dwa widoki jeden po drugim wystawiać w niej można, lecz z czasem przemysł ludzki doprowadzi zapewne do tego, że będzie można wystawiać więcej, a ludzie, którzy teraz dalekie i kosztowne podróże dla widzenia ciekawych miejsc odbywają, będą tylko z parterem i lożami się okręcać, żeby widzieć osobliwości okręgu ziemskiego. Podobną dioramę widziałem w Paryżu, w której był wystawiony pałac Holyrood i starożytny kościół kartuzów. Kartuz w nim klęczący wydawał się jak żywy. Londyńska diorama przyozdobiona wewnątrz portretami znaczniejszych malarzy, jako: Joshua Reynolds, West, Poussin, Ruisdael, Rembrandt, Vernet, Claude Lorrain, Berghem, Leonard da Vinci, Teniers, Rubens, Rafael i Gainsborough5. Dla tego grona mistrzów nie można by znaleźć przyzwoitszego miejsca, jak przy tym nowym triumfie sztuki malarskiej. Dioramy jednakże są zbyt kosztowne, żeby mogły jak panoramy być upowszechnione: trzeba doskonałych do nich malowań i na urząd stawianej budowy. Nierychło one wyjdą z obrębu ludnych stolic, gdzie wielu jest znawców i zamożności.
2ŹRÓDŁO: Krystyn Lach Szyrma, Anglia i Szkocja. Przypomnienia z podróży roku 1820–1824 odbytej, t. 3, Warszawa 1829, s. 136–139.
Notes de bas de page
1 Diorama londyńska zainaugurowała swą działalność 29 września 1823 roku, w specjalnie do tego celu wzniesionym budynku przy południowo‑wschodnim krańcu Regent’s Park.
2 Katedra kanterburska – katedra w Canterbury (miejscowości w południowo‑wschodniej Anglii), ufundowana w VI wieku, gruntownie przebudowana w XI wieku, ostateczny kształt (gotycki) uzyskała w XIV i XV wieku. Wnętrze katedry pokazywane było w premierowym przedstawieniu paryskiej dioramy (La Chapelle de la Trinité dans l’Eglise de Canterbury), a potem (jako Trinity Chapel in Canterbury Cathedral) – w pierwszej części pierwszego programu londyńskiej dioramy.
3 Mowa o obrazie Valley of Sarnen, którego ekspozycja wypełniała drugą część pierwszego programu londyńskiej dioramy.
4 Philipp Jakob Loutherbourg (1740–1812) – francuski malarz i rytownik. Przebywał w Londynie od 1771 roku, gdzie pracował początkowo jako dekorator teatralny i osoba odpowiedzialna za efekty specjalne. W 1781 roku zademonstrował eidophysikon, rodzaj miniaturowego teatru, gdzie efekty ruchu i plastyczności osiągał za pomocą dźwigni poruszających półprzezroczyste płótna. Wykorzystywane były także lustra i barwione szkło. Przedmiot przedstawień stanowiły widoki miast, sceny morskie i katastroficzne.
5 Joshua Reynolds (1723–1792) – malarz angielski, portrecista, malujący także pejzaże. Benjamin West (1738–1820) – amerykański malarz tworzący w Londynie; współzałożyciel (z Joshuą Reynoldsem) Królewskiej Akademii Sztuki, której przez wiele lat przewodniczył. Nicolas Poussin (1593 lub 1594–1682) – malarz francuski, wybitny przedstawiciel klasycyzmu. Salomon von Ruisdael (1600–1670) – malarz holenderski, specjalizujący się w pejzażach. Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606–1669) – holenderski malarz, rysownik i grafik, wykorzystujący na szeroką skalę efekty światłocienia. Claude‑Joseph Vernet (1714–1789) – malarz francuski, eksperymentujący na obrazach przedstawiających krajobrazy nadmorskie z efektami świetlnymi. Claude Lorrain (właśc. Claude Gelée [1600–1682]) – malarz, rysownik i rytownik francuski, uprawiający malarstwo pejzażowe. Malarstwo Lorraina wywarło duży wpływ na pejzażystów angielskich XVII i XIX wieku. Berghem (właśc. Nikolaes Berchem, zwany Claes Pieters [1620–1683]) – malarz i rytownik holenderski, tworzący pejzaże włoskie. David Teniers Młodszy (1610–1690) – malarz flamandzki. Thomas Gainsborough (1727–1788) – angielski malarz, jeden z twórców i wybitnych przedstawicieli szkoły angielskich pejzażystów.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.