Oświecenie Londynu i innych miast Anglii gazem wodorodno‑węglowym (gaz hydrogène carboné)
p. 20-22
Texte intégral
1Przybywającym do Londynu cudzoziemcom dziwną się rzeczą zdaje, jak całe to miasto może być gazem oświecone, jak w każdym domu, za dotknięciem tylko gorejącej świecy lub zapalonego papieru do mosiężnej lub żelaznej rurki, światło przez całą noc utrzymywać się może. Nic jednak nie jest łatwiejszego do wystawienia sobie. Cały Londyn jest podkopany, przez wszystkie ulice przeprowadzone są w pewnej głębokości pod ziemią rury żelazne. Wielkie te rury podziemne związek mają z mniejszymi, które pod powierzchnią ziemi się wznoszą i prowadzone są po wszystkich domach nie tylko na dole, ale i na pierwszym lub drugim piętrze.
2Dwa główne laboratorie znajdują się do robienia gazu wodorodno‑węglowego i dostarczania go całemu miastu. W podziemnych tych lochach robotnicy pracują dzień i noc przy nadzwyczajnym ogniu z węgli. Na rogach wszystkich ulic znajdują się przegrody żelazne tych rur, służące do zatykania ich w dzień, aby nikt gazu niepotrzebnie w dzień nie palił. Skoro się tak ściemniać zaczyna, że już czytać nie można, wyznaczeni ludzie otwierają rury, a wtenczas gaz w nie przechodząc, każdy mający rurkę gazową, za przyłożeniem do niej zapalonego kawałka papieru, otrzymać może światło na całą noc. Światło to może być mocniejsze lub leksze, za większym stosownie do potrzeby lub mniejszym odkręceniem zatyczki żelaznej. Mnóstwo jest sklepów, w których jedna rura gazowa wyrzuca płomień na kilka stron, gdyż w prostą rurę mogą być wsadzone rurki ukośne, a tym sposobem jedna rura wyrzucać może płomień w górę, w dół, w prawą stronę lub lewą itd.
3Ci, którzy ubiegają się za ozdobą, każą sobie robić z żelaza lub mosiądzu Nelsona, Newtona, Popego albo Szekspira, poprzez środek ich przeprowadzają nieznacznie rurkę gazową, która na wierzchu głów tych wielkich ludzi ma otwór; zapaliwszy więc gaz, płomień wydobywa się z ich głów i ciągle się pali na znak niby wielkiego ich geniuszu. Przed drzwiami sklepu pewnego bogatego szewca na ulicy Fleet (Fleet Street) wystawiony jest Napoleon z brązu, w wielkości swej naturalnej. Na głowie ma kapelusz swój, jak za życia nosił, a zamiast pióra (którego nigdy nie nosił) dał mu szewc rurkę gazową, z której wybuchający płomień gazu wodorodno‑węglowego zupełnie naśladuje pióro. Przed sklepem pewnego rzeźnika stoi wół mosiężny, z którego wielki również wybucha płomień. Te i tym podobne ozdoby znajdują się po różnych częściach Londynu, przyjemny nader sprawiając widok.
4Pierwszą myśl do oświecenia całego Londynu gazem wodorodno‑węglowym podał pewien chemik francuski1, który odkrywszy swój plan rządowi francuskiemu, a nie znalazłszy od tegoż żadnego wsparcia i względów, udał się do Londynu, gdzie za wielkim wynagrodzeniem ze strony rządu angielskiego udzielił swojego sekretu. Wkrótce rząd angielski utworzył kompanię, zwaną Gas Light [and Coke] Company, której obowiązkiem było oświecać cały Londyn gazem wodorodno‑węglowym. Obywatele londyńscy, przekonawszy się, iż światło gazu ozdobniejsze i oszczędniejsze było od używania świec, zaprowadzili je w swoich domach. Rząd wyznaczył cenę od każdej rurki gazu, i tak od jednej na dole – 4, od dwóch – 7, od trzech – 15 gwinei na rok. Teraz w Londynie nie ma sklepu, który by nie był oświecony gazem, do wszystkich rewerberów2 użyty jest również gaz, a wszystkie kawiarnie, restauratornie, szynki mają po kilka rurek gazu wodorodno‑węglowego. Wszystkie kościoły, kaplice i teatra tegoż światła używają.
5Nie ma nic wspanialszego nad widok Londynu i wszystkich bogactw jego błyszczących się w tym nadzwyczajnym świetle. Pamiętam, że przyjechawszy do Londynu wieczorem, sądziłem, że w nim nadzwyczajne było oświecenie z powodu jakiej uroczystości imienin lub urodzin króla, lecz wkrótce dowiedziałem się, że podobna iluminacja zwyczajną jest od lat kilku w Londynie.
6W Paryżu miano nowy teatr opery oświecać i ogrzewać tym gazem [il. 1]. Co się tycze ogrzewania sal tym gazem, wiele w tej mierze zachodzi trudności. U pani Cockburn w Londynie próbowano, czy by nie można podczas zimy, zamiast drzewem lub węglami, gazem tym pokoików ogrzewać. Zaprowadzono potrójne rury po ścianach i na suficie, lecz wkrótce rury te się pozatykały, w niektórych z nich nie można było zapobiec wydobywaniu się gazu i łączeniu się tegoż z czystym powietrzem, przez co toż, znacznie zepsute, szkodliwe na zdrowiu osób przebywających w tych pokojach skutki czyniło. Zarzucono więc rury służące do opału, zostawując tylko te, które gaz do oświecenia z podziemnych rur prowadziły.
7ŹRÓDŁO: Oświecenie Londynu i innych miast Anglii gazem wodorodnowęglowym (gaz hydrogène carboné), „Pustelnik Londyński z Ulicy Pikadilli” 1823, nr 4, s. 117–121.
Notes de bas de page
1 Frederick Albert Winsor (Friedrich Albrecht Winzer [1763–1830]) był z pochodzenia Niemcem, który działał jakiś czas w Anglii, po czym wyjechał do Francji, by następnie wrócić do Anglii, gdzie w 1807 roku zainstalował pierwsze gazowe lampy uliczne (wzdłuż ulicy Pall Mall), a w 1812 roku założył Gas Light and Coke Company.
2 Rewerber – tu: latarnia uliczna.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.