Czczewo i most pod nim na Wiśle [fragment]
p. 319-322
Texte intégral
1W pięknej, bogatej Pomorza okolicy, którą słusznie autor opisujący znaczenie Prus dawnych Egiptem naszym nazywa, wśród innych miasteczek i wsi, dziś niepolskie miano noszących, zwraca uwagę naszą miasteczko Tczewo, czyli Czczewo, przez Niemców Dirschau przezwane. Położone między Malborkiem a Gdańskiem, od którego cztery mile odległe, Czczewo jest dość zamożnym, nie bez handlowego ruchu, murowanym powiatowym miasteczkiem, a przy tym jednym z miejsc liczących wiele historycznych wspomnień. Rzadkim to bywa zdarzeniem, tak w losach rodzin, jak i miast znakomitych, że odtąd Czczewo ściąga uwagę podróżnych i że z ubiegłymi wiekami nie straciło zupełnie na ważności swojej, nie zmieniło się w zwaliska, w lichą mieścinę, na co, gdyby nie poprowadzenie tamtędy kolei żelaznej, zanosiło się przed niedawnymi laty. Nasz stary wieszcz, J[ulian] U[rsyn] Niemcewicz, gdy chcąc kraj poznać, podróżował po nim przed kilkadziesiąt laty, opisawszy w Malborku zamki bogate w sztukę i przepych dawnych rycerzy krzyżowych, wyraziwszy oburzenie swoje na tyle ciemiężców, co pod pozorem wiary nieśli sąsiadom zniszczenie, tak się dalej wyraża, ubolewając nad zniszczeniem, do jakiego przywiedli ci, co nie dbali o zabytki sztuki. „Im bardziej barbarzyńskie niszczenie i opuszczenie zamku mistrzów krzyżackich w Malborku oburzyło, tym przyjemniej, wyjechawszy za most, ujął mię widok kraju, bujność ziemi i pracowitość mieszkańców. Poniżej Malborza dzieli się Wisła na dwa koryta, tu lewy jej strumień zwie się Nogat i do Elbląga prowadzi. Brzegi jego broni od wylewów i ściska w głębokie koryto potężny usypany wał za czasów jeszcze krzyżackich. Podobne wały ciągną się brzegami Wisły aż do Gdańska i Friszhaff. Ileż pracy kosztowało usypanie szańców tak ogromnych; trzeba było kroci jeńców, by je usypać, trzeba niezmordowanej staranności mieszkańców dzisiejszych, by je utrzymać.
2Od samego Malborka do Czczewa jedzie się bitą tamą, z rowami po obu stronach. Wszędzie obfite pastwiska, gęste, dobrze zabudowane wsie, ze starymi gotyckimi kościołami, własność niegdyś dawnych Krzyżaków. Najpiękniejsze bydło pasie się trzodami; wszędy żyzność ziemi spiesznie klęski wojny wynagradza. Około Malborka aż do Czczewa lud pospolity nie mówi jak po polsku”1. [...]
3Dziś pod Czczewem zostającym pod rządem pruskim wzniesiono most na Wiśle, którego tu dajemy rycinę [il. 33] i opis.
4Posiedzenie 7 grudnia 1849 zatwierdziło wybudowanie mostów na Wiśle i Nogacie2, zastrzegając uregulowanie biegu i ogroblowanie obu tych rzek przez położenie kolei żelaznej, i przeznaczyło potrzebne na to fundusze.
5Budowę mostu rozpoczęto podług projektu zatwierdzonego w r. 1850.
6Mosty są przeznaczone tak do jazdy zwyczajnej, jak i dla królewsko‑wschodniej kolei żelaznej, której najdogodniejszy kierunek jest z Berlina i Gdańska do Królewca, przecinając deltę Wisły w linii od Czczewa na Malbork do Elbląga. Ze względu na bezpieczeństwo okolicznych obwałowanych nizin pomiędzy Wisłą i Nogatem, jak też na wschód od Nogatu, kolej żelazna, równie jak i drogi są założone na małej nasypce ziemnej pomiędzy Wisłą i Nogatem, na 3 stóp ponad średni stan Wisły pod Czczewem, a na wschód Nogatu aż do 8 stóp pod średni stan tegoż, pod zasłoną wałów Wisły i Nogatu. Ażeby podnieść ważność kolei żelaznej i zyskać podniesienie rolnictwa w nadzwyczaj żyznych nizinach, potrzeba było jednocześnie z budową mostów wykonać ogólne uregulowanie wałów i koryta wód, które i tak wskutek licznych przerw w wałach Nogatu już przed przedsięwzięciem budowy drogi żelaznej było naglące. [. ]
7Most na Wiśle. Całkowity otwór jego przyjęto taki jak najmniejszy profil wód powodziowych, znajdujący się pomiędzy wysokim brzegiem powyżej Czczewa i obwałowaniem z prawej strony pod przystanią przewozową. Ażeby tę miarę zachować pomiędzy filarami i ażeby na prawo i na lewo Czczewa naprzeciw leżące kępy, sprawiające podział kry, spożytkować dla ułatwienia przejścia lodów przez most, uznano za stosowniejsze umieścić most z dołu Czczewa, ku ujściu tamtejszej niziny aniżeli z góry miasta. Co do zmian, jakim koryto rzeki i brzegi aż do obwałowania podlegają, miano na uwadze, ażeby dla ułatwienia swobodnego przepływu lodów zachowane były równe rozmiary w otworach mostowych: z ogólnej przeto sumy otworów mostowych, 2316 stóp wynoszącej, szóstą część tejże sumy, to jest 386 st[óp] dla każdego otworu za dostateczną uznano.
8Licząc więc każdy otwór po 386 stóp, suma wszystkich otworów uczyni 2316 st[óp], grubość pięciu środkowych filarów po 31 stóp = 155 + grubość dwóch przyczółków po 98½ st[óp] = 197. Cała zatem długość mostu wynosi 2668 stóp.
9Przyczółek lewy ustawiono w głównym kierunku lewego brzegu rzeki, a następnie podług tego położenie prawego przyczółka oznaczono: do złączenia zaś mostu z wałem wiślanym służyło przedłużenie tegoż od przewozu czczewskiego do wsi Liessau3.
10Grubość środkowych filarów jest ustosunkowana do obciążenia pokładem mostowym, jak równie i do potrzeby silnego oporu przeciwko lodom.
11Grubość przyczółków odpowiednia jest do nasypów przyległej grobli. Szerokość zaś tychże, 72 stóp wynosząca, zastosowaną jest do wymagań fortyfikacyjnych. Skąd lądowa część tych przyczółków otoczona jest murem zębionym z dwoma w kształcie wieży wyskakującymi przedpiersiami i to stanowić ma obronne wejście do mostu.
12Ponieważ ten do biegu pociągów jest przeznaczony, przeto konstrukcję kratkową żelazną uważano za najwłaściwszą. Sama oszczędność nie dozwalała przyjąć większej wysokości nad tę, jaka potrzebną jest dla przepływu statków, to jest 12 stóp nad najwyższy stan wody, co w budowie z kamienia zastosować by się nie dało.
13Przy dzisiejszym postępie i udoskonalaniu robót z żelaza zastosowano i w budowie tego mostu to, czego na największych mostach z nieomylnym skutkiem używano, to jest, obok użycia żelaza kutego i walcowanego, użyto w wiązaniach sworzni na gorąco wbijanych. W układzie zaś belek stosowano się ściśle do zyskanych już doświadczeń i wymagań zasadami statyki wskazanych.
14Właściwie są to tylko dwie belki w postaci żelaznych, po 372⁄3 st[óp] wysokości kratkowych ścian, pomiędzy którymi, w wysokości 6 stóp od dołu belek, kolej na moście poprowadzono.
15Środkiem mostu idzie kolej żelazna; po obu zaś jej stronach idzie jednokolejna droga dla zwykłych wozów. Dla zaoszczędzenia materiału nie podzielono tych trzech dróg oddzielnymi ścianami. Pominięto je zaś dlatego, że i tak nie zabezpieczałyby koni od przestrachu w czasie przejścia parochodu. Z uwagi więc na nieznaczny ruch wozów i koni postanowiono takowe w czasie przejścia parochodu zatrzymywać.
16Chodniki dla pieszych, po 3 stóp szerokie, wychodząc poza belki, dozwalają nieprzerwanej komunikacji. Chodniki te idą na filarach dookoła wież, wzniesionych celem powstrzymania ścian mostowych od usuwania się na bok. Dla zachowania zgodności w kształcie wieże środkowe są okrągłe, na przyczółkach zaś czworokątne i tworzą zarazem portyk mostu. [...]
17ŹRÓDŁO: Czczewo i most pod nim na Wiśle, „Księga Świata” 1859, cz. 2, s. 134, 136–137, 138.
Notes de bas de page
1 J. U. Niemcewicz, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż 1858, s. 246–247 (cytat poprawiony według tego wydania). Friszchaff (niem. Frisches Haff) – Zalew Wiślany. W ostatnim zacytowanym zdaniu poprawiona została omyłka Niemcewicza: zamiast Czyżew powinno być Czczewo.
2 Oba mosty (na Wiśle pod Tczewem i na Nogacie pod Malborkiem) położone były na trasie pruskiej Kolei Wschodniej (Ostbahn), która miała związać Berlin i Gdańsk z Królewcem. Obie linie zbiegały się w Tczewie, gdzie w bezpośrednim sąsiedztwie mostu i rzeki zlokalizowany był okazały (a dziś już nieużywany) dworzec.
3 Lissau to dzisiejsze Lisewo, wieś położona nad Nogatem, naprzeciw Malborka.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.