Odwiedziny u technika [fragment]
p. 313-318
Texte intégral
1Kto staje wobec jakiego dzieła sztuki, najprzód zapyta: któż to malował, kto wyciosał, kto zbudował? I odchodząc, powtarza sobie imię mistrza. Napotkasz książkę w salonie lub na stole księgarza, zaraz pytasz o tytuł: zawiera to a to, pisał ją ten a ten – i na tym dosyć, aby ją czytać lub porzucić. Zabrzmi muzyka, tony jej nieznajomą leją się melodią; wraz obiegają szepty z zapytaniem, kto jej kompozytorem. Bo jakżebyście inaczej wiedzieli, czy wam się ma podobać, czy nie.
2A zapyta też kto, gdy go statek parowy bezpiecznie spomiędzy skalistych wybrzeży wyniesie lub gdy po żelaznej kolei przesunie się w kilku godzinach z śniegów północy w ośrodek wiosny południa, albo gdy mu światło gazu noc w dzień przemieni, czy zapyta wdzięczny: któż to wynalazł przyrząd cudowny, co mnie tak skoro przeniósł do miejsca upragnionego? Kto nauczył, jak z ciemnego węgla dobywać ducha jasności? Każda garderobiana wie autora Tajemnic Paryża, Chaty wuja Tomasza lub Faustyny1; każda w jakim takim pensjonacie kształcona panna rozpowie ci żywot śpiewaka Iliady, zna wieszcza Sakuntali2 i unosić się będzie z uczuciem nad wielkim sercem twórcy stanców watykańskich3. Ale w tych sferach wykształcenia, gdzie by się rumieniono na nieznajomość nazwiska artysty trzeciego rzędu, kogóż w tych sferach obchodzą twórcy wynalazków, co nową postać świata nadały, nowe duchowości wykreśliły drogi? Iluż z wysokich dygnitarzy, ludem przez telegrafy rządzących, wie, kto żelazo nauczył przyciągać żelazo? Iluż z podróżujących kolejami myśli o tym, z czyjej głowy wyskoczyła Minerwa nowego potężnego środka komunikacji i kultury? Któżby dziś wymawiał nazwisko męża, co zmusił naturę, aby się sama do celów człowieka malowała, gdyby to nazwisko nie było zespolone z wynalazkiem samym?4
3Nie masz sławy dla technika! Jeszcze nie ma on zaszczytu, aby jego utwory, jego myśli stawiano na równi z dziełami artysty i uczonego; jeszcze technika w oczach tak zwanych wyższych, ukształconych klas społeczeństwa jest tylko wynikiem konieczności, jeszcze uważana za podrzędny członek w ciele państwa; jeszcze słowa, ilekroć o niej mówią, dźwięczą tonem jakiejś kondescendencji5, który panowie tak zręcznie przybrać umieją, gdy raczą się zwrócić do osoby niższej kondycji; wszakże to wcale niedawno, że w Saksonii hrabia musiał się publicznie z tego tłumaczyć, że był inżynierem!
4Kilku zaledwie mężów – zliczysz ich na palcach jednej ręki – pozyskało rozgłośniejsze w całym świecie brzmienie. Nie myślcie przecież, żeby świat miał ich czyny oceniać według zasługi, albo nawet znać; o nie! on tylko się oprzeć nie mógł wpływowi wiecznego ich nazwisk powtarzania; jak krople wody skałę nareszcie przewiercą, bezustannie w jedno spadając miejsce, tak bezustanne i nieuchronne napotykanie dzieł mężów te nazwiska noszących musiało je wykuć na pamięć.
5Los ten z nazwiskami Archimedesa, Gutenberga i Szwarca6 podziela nazwisko największego technika czasów nowych, Stephensona.
6Szczęsnym przeznaczeniem sławę jego podnosiły dwa po sobie pokolenia7. Wielkie czyny, do których myśl pierwotną i pierwszy pochop dał ojciec, z równie rodzimą energią i siłą wprowadził syn w życie, tak że teraz, sławiąc imię Stephensona, zarówno jest, czy ma się na myśli ojca, czy syna. Obadwaj są dzielnym plemieniem owego ducha, którego główne żywioły stanowi konsekwentna wola, rozległa przedsiębiorczość, jasne na rzeczy zapatrywanie się i stalowa wytrwałość. Ostatnią tą zaletą Anglik chlubi się jako narodową i wyraża ją równie szlachetnym, jak trafnym nazwaniem strong Saxon spirit8, czym zaiste dzisiejszym Sasom wcale nie pochlebia.
7Pod wpływem ducha i rysującej ręki Jerzego Stephensona, ojca, skombinowały się rozrzucone dotąd żywioły dróg szynowych, stanęła pierwsza rzeczywista kolej żelazna i pierwsza po niej potoczyła się lokomotywa, z szybkością wówczas jeszcze nieprzewidzianą, która samego zdziwiła wynalazcę.
8Pod pieczą syna dziecię wyrosło na męża. Kiedy przyrządy ojca poruszały z mierną prędkością ciężary wagi 400 centnarów, maszyny syna pędzą z całymi pułkami piechoty i jazdy, z tysiącami podróżnych, z szeregami wozów, obejmujących towaru 12 do 15 000 centnarów, a to z szybkością raczej planetarną niż ziemską. Laska czarnoksięska przez ojca synowi przekazana skróciła odległości Ziemi o 4⁄5, wygnała głód, umożebniając wyrównanie produktów z najdalszych stron, wywróciła dawny kształt wojowania, podniosła mienie krajów i narodów, sprowadza ludy takimi do siebie masami, daje się im wzajemnie tak dobrze poznać i rozumieć, że niezadługo runąć muszą przedzielające je mury, wzniesione przez głupotę i przesądy. Któż od czasów Gutenberga wskaże mi potężniejszą dźwignię humanitarności nad tę, co nosi nazwisko Stephensona?
9Robert Stephenson, syn, wybudował prawie wszystkie te linie angielskiej sieci, które są głównymi nerwami całości; był doradcą przy wszystkich zakładach pierwszych na lądzie stałym i założył w r. 1822 fabrykę lokomotyw w Newcastle, z której wyszło następnie przeszło 1000 maszyn, wszystkie jego pomysłu i planu, każda szybsza, silniejsza, doskonalsza od swej poprzedniczki, wzór dla fabryk całego świata. W pełni siły i wieku męskiego jest teraz Stephenson królem techniki kolejowej; plany jego przebicia góry Cenis, wypracowanie projektu kolei przez pustynię między Kairo a Suez9, a nade wszystko budowa mostu Brytania na cieśninie Menai dowodzą, jak bardzo wzrosła jeszcze jego śmiałość i potęga ducha. Postępy jego w tej nowej dziedzinie, wyrównywające prawdziwym podbojom, pozyskały mu w Anglii pyszny przydomek Hengist of railway10. Czczony przez lud angielski i królowę, która mu po dwakroć szlachectwo ofiarowała i za życia jeszcze odlać kazała jego posąg w spiżu do Westminsteru; żyje Robert Stephenson w Londynie, niezmordowanie przewodnicząc ogromnie rozległym przedsięwzięciom, które go to do Egiptu, to do Turcji, to na ląd stały powołują.
10W Anglii praca znakomita znakomicie się też opłaca, a ogromne dochody pozwalają Stephensonowi podróż morską odbywać własnym wytwornie urządzonym jachtem, po lądzie jeździć z wystawnością prawdziwie książęcą.
11Mnie wprowadził do domu Stephensona przyjaciel jego Lindley11, ten sam, któremu Hamburg swe pyszne budowle śluzowe zawdzięcza; jeszcze w r. 1844 Stephenson i wielki jego współzawodnik Izambert Brunel12 poparli młodego i do nauki zapalonego inżyniera całą powagą swego wpływu i opatrzyli mnie znaczną pliką listów polecających na podróż po całej Anglii, Szkocji i Irlandii, prawdziwymi asygnacjami na opiekę i pouczenie, które mi pierwsze fachowe znakomitości wypłaciły drogocennymi skazówkami i rysunkami. W siedm lat później nowa podróż instrukcyjna, przedsięwzięta z polecenia rządu, dała mi sposobność oglądania najoryginalniejszego i najśmielszego dzieła budownictwa mostowego nowszych czasów, mostu rurowego Brytania, znów dzieła Stephensona. Gdym przybył do Bangor, całe miasto jedną tylko żyło nowiną: że w nim jest Stephenson – jakby jaki przyjechał monarcha. – Do you know, zapytała mnie gospodyni Hotelu pod Łabędziem, gdzie stanąłem, the great engineer is here!13 Uważała za zbyteczne przytoczyć nazwisko. Szkot, z którym jadłem obiad, rozpoczął rozmowę od tego: – Jutro ujrzymy most! Rzecz to niezawodnie ciekawa, ale most widzieć może każdy, my zaś nadto spotkamy na moście Stephensona, a to dla mnie szczęście nieocenione. God bless me. He is one of the spirits of our age!14
12Jakże mi zazdroszczono, jakże poskoczyłem w szacunku, kiedy mnie nazajutrz przy spotkaniu na dachu olbrzymiej rury poznał Stephenson i rękę mi potrząsł. Była to piękna chwila. Kontury olbrzymiego dzieła otaczały postać wielkiego męża, tak jak świat otacza swego Stwórcę; jasny słoneczny poranek jesienny unosił się ponad wyżynami Walii i pagórkami rajskiej wyspy Engelsi (Anglesey); modre wody głęboko pod nami chłostały gwałtownym wirem słupy mostu, a pod jego ogromnymi z żelaza jarzmami przesuwał się wspaniale to wielki zaatlantycki parowiec, to bryg lub wojenny szoner15 z wysmukłymi maszty, białymi żaglami i furczącymi chorągiewkami. Wyobrażenie bujnych niw połączonych śmiałym dziełem, uderzające samego mostu kształty, którego żelazne rozczłonia huczały pod naszym stąpaniem, powiodło uwagę moją mimowolnie na czoło, pod którym najprzód powstał i rozwinął się obraz tego wielkiego czynu pokoju. Czoło to to nie czoło myśliciela niemieckiego, wysokie, blade, rzadkimi otoczone włosami, z pulsującym skroniem, ale warowny przybytek potężnych myśli, silnie zasklepiony przeciw pociskom życia, ogorzały od upałów Egiptu i Włoch, ożywiony tchnieniem wiatru letniego i burzy. Rozmawiając z Edwinem Clark116, który kierował budową, szedł Stephenson przede mną i przystanął nareszcie między łapami jednego z ogromnych marmurowych sfinksów, co leżą na straży przy czarnym wejściu do rury. Wsparł się łokciem na jednej z łap, zdjął kapelusz, przechylił w tył głowę i patrzał poprzez głowę sfinksa, wysoko nad nim górującą, na egipskie gzymsy wystrzelonych jak wieże słupów, i powiedział półgłosem: – It is well done!17 Nie wiem, czy odnosił to do głowy sfinksa, czy też do samego mostu. [...]
13ŹRÓDŁO: A. R., Odwiedziny u technika, „Przyroda i Przemysł” 1856, nr 32, s. 256–257.
Notes de bas de page
1 Z tych trzech tytułów objaśnienia domaga się dziś chyba tylko ostatni. Chodzi prawdopodobnie o powieść Idy Countess Hahn‑Hahn Gräfin Faustine (Księżniczka Faustyna) z 1841 roku.
2 Sakuntala (albo Rozpoznanie Siakantali) – najbardziej współcześnie znany dramat Kaliadasy, twórcy z epoki klasycznego sanskrytu (IV, V lub VI wieku).
3 Stanze watykańskie to reprezentacyjne pokoje papieskie, ozdobione freskami Rafaela i jego uczniów.
4 Z nazwiskiem Daguerre’a związana jest nazwa techniki utrwalania obrazów na powierzchni pokrytej substancją światłoczułą – dagerotypia; zob. Diorama. Widok obrazu mgły i śniegu, w tomie drugim.
5 Kondescendencja (fr. condescendance) – łaskawość, pobłażliwość, wyższość.
6 Berthold Schwartz – legendarny czternastowieczny alchemik niemiecki, któremu przypisuje się wynalazek prochu strzelniczego.
7 Chodzi oczywiście o George’a Stephensona i jego syna, Roberta. Zob. O postępach zastosowania pary do różnych dziedzin przemysłu i Brytania. Most rurowy na Cieśninie Menai, w niniejszym tomie.
8 Ang.: „Silny duch saksoński”.
9 Do przebicia tunelu kolejowego pod masywem Mont Cenis (na granicy Francji i Włoch; tunel zaprojektował włoski inżynier Germain Sommeiller) doszło dopiero w grudniu 1870 roku (po blisko czternastu latach budowy). Projekty tej budowy (pierwszego wielkiego przebicia Alp) powstawały już w epoce napoleońskiej. Budowa linii kolejowej przecinającej południkowo Afrykę była żywo dyskutowana, ale pozostała tylko na papierze.
10 Ang.: „Hengist kolei”. Hengist to półlegendarny król Kentu (żyjący w V wieku). Jego imię w języku saskim oznaczało „ogier”.
11 William Lindley (1808–1900) – angielski inżynier, projektant systemów wodociągowych i kanalizacyjnych w ponad 30 miastach Europy. W 1840 roku Lindley zaprojektował system odwadniający terenów na wschód od centrum Hamburga, a wkrótce potem stanął na czele komisji technicznej, która kierowała odbudową miasta po katastrofalnym pożarze w maju 1842 roku.
12 Wspomniany tu jest Isambard Kingdom Brunel, zob. A. Niemirowski, Historia postępu i zastosowań machin parowych, w niniejszym tomie.
13 Ang.: „Czy wiesz, że wielki inżynier jest tutaj?”.
14 Ang.: „Niech Bóg mi błogosławi. On jest jednym z duchów naszego wieku!”.
15 Bryg – typ dużego statku żaglowego, mający dwa maszty z ożaglowaniem rejowym i trzeci z ożaglowaniem skośnym. Szoner (albo szkuner) – typ statku żaglowego z masztami z ożaglowaniem skośnym (bez rei).
16 Edwin Clark (1814–1894) – angielski inżynier, specjalizujący się w hydraulice. Po uruchomieniu mostu Brytania Clark przygotował (przy współudziale Roberta Stephensona) i opublikował dzieło poświęcone mostom rurowym The Britannia and Conway Tubular Bridges, London 1850.
17 Ang.: „Dobrze zrobione!”.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.