Kanał Augustowski
p. 304-307
Texte intégral
1W rzędzie znakomitych dzieł sztuki, pracy i nauki, których okazałością kraj nasz szczycić się może, niepoślednie zajmuje miejsce Kanał Augustowski. W kraju, jedyny zasób posiadającym w płodach ziemi, których obfite zbiory wystarczają nie tylko na opędzenie własnych potrzeb, ale i na zasiłek obcych, nic tak ku dobru ogólnemu przyłożyć się nie może jak ułatwiona i dogodna komunikacja między oddalonymi okolicami. Jaki wpływ wywiera na rozwinięcie pracy, przemysłu i zamożności w każdym kraju dobrze pomyślany i dokładny systemat dróg wszelkiego rodzaju; jak ważne wypełnia powołanie to urządzenie w życiu każdego narodu, zbytecznym byłoby tu wykazywać i dowodzić. Dość rzucić okiem na dzieje tak całego świata, jak i państw szczególnych, żeby przekonać się o tym. Gdzie nie masz jeszcze dróg, zagmatwaną plątaninę powiązań i rozgałęzień do prostych i rozumnych celów wiodących, tam i przemysłu być nie może; tam gruba pleśń pierwotnej dzikości stosunków, zmian, pracy i spożycia na długie wieki zalegać będzie. Dobrze to zrozumiano w Anglii, Francji i Niemczech, gdzie za ułatwieniem połączeń wzrósł handel i przemysł, a za każdym ich krokiem naprzód rozgałęzia się szerzej, rozpina gęściej sieć dróg lądowych i wodnych. U nas od dawna już ważność tego przedmiotu dla pomyślności kraju zwróciła na siebie uwagę rządu: przed 1830 jeszcze rokiem w wielu kierunkach wyprowadzono bite gościńce (szose), które przy wzrastającym podówczas w kraju ruchu handlowym i rękodzielniczym zbawienne sprowadzić musiały następstwa.
2Zamiar wybicia Kanału Augustowskiego w tej samej powzięty epoce, z tej samej wypłynął myśli. Mieszkańcy Królestwa Polskiego płody swe, wyprowadzane na handel zagraniczny, dwoma tylko drogami dostawiać mogą na targowiska obce: Wisłą lub Niemnem. Główna rzecz idzie o to, żeby towar dostał się na morze; im mniejszy koszt transportu, tym sprzedaż i spekulacja zyskowniejsza, tym interes ogółu lepszy. Wisła i Niemen doprowadzają wprawdzie do morza, ale w północnych swych częściach przerzynają kraj obcy, a tym samym spławiane nimi płody nasze zmuszają do opłat celnych, co niemały przyczynia uszczerbek właścicielom. Cóż zatem zbawienniejszego dla handlu naszego zagranicznego, jak zapewnić mu wywóz do morza spławem na własnej ziemi i uczynić go niezawisłym od urządzeń celnych sąsiednich krajów? Tę dogodność przedsięwziął rząd zapewnić mieszkańcom i ten był cel Kanału Augustowskiego, mającego połączyć Wisłę z Niemnem. Tym sposobem z Niemna, dostawszy się na Dubissę, a z tej na Windawę, wpadającą do Morza Bałtyckiego, w przystani windawskiej, położonej w Guberni Wileńskiej nad brzegiem wspomnianego morza, można wszystkie znaleźć warunki zbytu i handlu, co w Gdańsku, Królewcu lub Memlu1 było dotąd przywilejem wyłącznym kupców i maklerów, w ręku swym nasz handel dzierżących. Odtąd te miasta musiałyby stracić ważność, własnym naszym okupioną kosztem, a Windawa wzniosłaby się nie za długo w pomyślność i stałaby się ogniskiem ruchu handlowego z zagranicą.
3W roku 1823 ustalono projekt, w roku 1824 rozpoczęto rozpoznanie miejscowości, a w r. 1830 w obrębie Królestwa dzieło zupełnie ukończonym zostało. Robotami około tego dzieła trudnili się oficerowie korpusu inżynierii Królestwa, pod naczelnictwem gen. Malletskiego2. Komunikacja ciągnie się Wisłą aż do Modlina, dalej rzeką Narwią do miasta Wizny, gdzie wpada doń Biebrza, tworząca granicę między byłym Obwodem Białostockim a Królestwem. Dalej Biebrzą ciągnie się kanał do wsi Dębowa, pod którą wchodzi w Nettę i idzie do miasta Augustowa; w tym miejscu jest przystań służąca za odpoczynek i główny skład statków. Za Augustowem Netta łączy się z jeziorami augustowskimi; kanał, przecinając szosę petersburską, przekopem łączy większe jeziora z pomniejszymi, z których wypływa rzeka Hańcza; tą rzeczką dochodzi do wsi Kurczyniec lub zbacza z jej łoża i wielkim przekopem wpada do Niemna. Dla dogodnego przechodu statkom urządzono tu śluzy, woda bowiem kanału wyższe znacznie od rzecznej ma położenie. Innych śluz, większych i mniejszych, na dwudziestopięciomilowej przestrzeni swego ciągu liczy Kanał Augustowski ogółem 14; oprócz dokładności urządzenia odznaczają się one ozdobną i wytworną budową, do której wszelki materiał z kraju brano. Zbudowane są z cegły trwałej, dobrze wypalonej, spojonej wapnem hydraulicznym; brzegi ich są wykładane ciosowym sandomierskim kamieniem, a wrota i mosty z drzewa dębowego, okute żelazem dostarczonym z pobliskich zakładów hr. Karola Brzostowskiego3. Okolice nad kanałem położone zaludniają się coraz więcej; wkoło śluz wznoszą się piękne domki i ogrody, często w najdzikszych i niedostępnych ustroniach leżące.
4Ogólne koszta rzeczonego kanału, wraz z czyszczeniem i prostowaniem rzeki Biebrzy, Netty, Hańczy, wyniosły przeszło 14 milionów złp. Żałować niepomału należy, iż świetny zamiar pierwotny dotąd uskuteczniony nie został i że istniejący już dziś Kanał Augustowski traci niejako wartość swą i znaczenie główne, ograniczając się jedynie na ułatwianiu wewnętrznej komunikacji. Dotąd bowiem Wisła tylko z Niemnem połączona; cel zatem główny nieosiągnięty, gdyż Niemen także w kraju obcym ma ujście. Wypadki roku 1831 połączenie Dubissy z Windawą wstrzymały i do dalszego odsunęły czasu. Do okoliczności, że piękne dzieło dotąd ukończonym nie zostało i obiecanych nie zapewnia nam korzyści, łączy się jeszcze i ta, że choćby nawet całość zamierzonego planu wykonanie otrzymała, znajdują się powody, które zmniejszają znakomitą ważność tego dzieła i użyteczność istotną do szczupłych sprowadzają rozmiarów. Powody te leżą głównie w niedostatecznym zgłębieniu rzeczy żeglugi krajowej przed wykonaniem przedsięwzięcia. Wymiary śluz, przekopów dawano na miarę statków chodzących po Wiśle, tak zwanych berlinek i galarów; na Niemnie statki te w żaden sposób chodzić nie mogą, gdyż koryto jego, nieoczyszczone w wielu miejscach, stanowiłoby im nieprzeparte zapory. Niemen ma więc osobne dla siebie statki płaskie, wicinami zwane, na które towary z berlinek i galarów trzeba przeładowywać. Połączenie Dubissy z Windawą nową przedstawia trudność; wymiary muszą być zastosowane w stosunku do poprzednich, bo wiciny są tak szerokie, że zmieścić się w nie nie mogą; tu znów nowy przeładunek.
5Takie niedogodności czynią spław tyle kosztownym, że nikomu nie opłaci się przenieść tę drogę nad prostą i łatwiejszą, do Gdańska lub Królewca, która zapewne, mimo ceł i opłat, korzystniejszą i tańszą by się okazała. Mimo tych wszystkich zboczeń i niedokładności, odwodzących od właściwego wpływu i znaczenia wielką tę arterię krajowego zbytu, życie i ruch, tak w okolicach kanału, jak i na samym kanale widocznie dowodzą, jak dobroczynnie działa, choć w ścieśnionym obrębie, na ożywienie i podniesienie sił przemysłu krajowego. Zboże zaniemeńskich okolic i inne takowe płody teraz i prędką do Warszawy mają drogę; drzewo z borów augustowskich, które dotąd dla braku komunikacji dogodnej murszeć i butwieć stosami na miejscu musiało, dostawia się z korzyścią ku ognisku wewnętrznego ruchu; żelazo sandomierskie i rozmaite w ogóle wyroby krajowe mają otwarty przystęp do północnych prowincji. Dość chwilę nacieszyć się widokiem żywego ruchu na kanale, żeby uczuć w sercu niewymowną radość z tego, co nam przynosi w zysku, i wdzięczną myślą pozdrowić ludzi, co piękny zamiar usnuli, i tych, co nad jego wykonaniem pracowali.
6ŹRÓDŁO: Kanał Augustowski, „Księga Świata” 1851, cz. 1, s. 103–105.
Notes de bas de page
1 Memel to niemiecka nazwa Kłajpedy, miasta i portu nad Zalewem Kurońskim.
2 Jan Chrzciciel de Grandville Malletski (1777–1846) – francuski inżynier wojskowy w służbie polskiej (naturalizowany w Królestwie Polskim w 1816 roku), a później rosyjskiej. Od 1824 do końca 1831 roku kierował budową Kanału Augustowskiego.
3 Karol Brzostowski (1796–1854) – właściciel ziemski i polityk. Był twórcą tzw. Rzeczpospolitej Sztabińskiej, spółdzielni rolno‑przemysłowej działającej w Sztabinie. Spółdzielnia, założona w 1820 roku, przetrwała do końca życia Brzostowskiego.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.