Ołomuniec i parowozy
p. 268-272
Texte intégral
1Kraków! Ależ o Krakowie nie szkic, lecz dzieło napisać by trzeba. Zamiast więc ubliżyć świętości, wolę jej nie dotknąć!
2Bez tego w dzień tylko potem zabierał nas już nielitościwy eilwagen1. Przebiegliśmy bez wytchnienia szląskie i morawskie miasteczka: Białą, Bielsk, Cieszyn, Frydek, Neutitschein2, ojczyznę nejtyczanek, Weisskirchen i Lipnik3, a późną już nocą stanęliśmy w Ołomuńcu. Szczęśliwy to lud ci Morawiacy! Nikt o nich nie gada, nie pisze, nie wspomni nawet... oni zaś, nieznani i zapomnieni od świata, grążą się w niestrudzonej czynności, dobra na dobra gromadzą i wzajemnie o świat nie dbają. Co za porządki, jakie zakłady, jakie budowle! Miasta wrą tu ruchem fabrycznym, a jednak na podziw czyste, na podziw świetne, zwiastują wszędzie zamożność, a nawet zbytek. Chciałbym je raptem do Francji przenieść i obok lotaryngskich lub szampańskich postawić. Krzyknęliby pewnie Francuzi, że to Anglia się do nich przeniosła.
3W Ołomuńcu zbudzono nas raniuteńko, bo parowóz już o szóstej odchodził4. Trafiliśmy nawet szczęśliwie, bo dla nawalnych śniegów jazda parowa przez dwa dni była nieczynną. Musiano ludzi zgromadzić, zaspy rozkopywać, śnieg odrzucać, a potem próżny parowóz puściwszy, umieciono kolej do reszty. Lecz zanim i my się puścimy, przypatrzmy się cokolwiek pięknemu temu dziełu. Wszakże słów kilka o cudzie, co przemysł, postęp, oświatę wieku naszego tak chlubnie reprezentuje, nie będzie zapewne od rzeczy.
4Na Kolei Cesarza Ferdynanda, Północną zwanej5, chodzi cugów dla osób klasy I ośmnaście, cugów klasy II – pięćdziesiąt, dla klasy III – sześćdziesiąt. Wozów pomostowych do przewożenia koczów, karet i innych pojazdów6 – ośmnaście. Bryk zaś karujących7 woły, konie, barany, wieprze, tudzież zboże, paki i ładunki handlowe – czterysta. Ogółem 546. Do wprawienia w ruch tak wielkiej liczby pojazdów wystawiono dotąd 36 lokomotyw, czyli parowozów, kolejno posługę pełniących. Liczbę ich podnieść atoli mają do czterdziestu sześciu. Trzy między nimi wystawiono w Ameryce, drugie trzy w Anglii, reszta pochodzi z fabryk niemieckich. Że machiny te często się rozstrajają, założono więc umyślnie dla Kolei Północnej fabrykę parowozów w Wiedniu, która częścią nowe buduje, częścią naprawia dawne.
5Sama kolej pomiędzy Wiedniem a Ołomuńcem przebiega już mil trzydzieści, a z bocznymi swymi odnogami do Prerau, Hradysz, Sztokerau i Brynu8 – około czterdziestu kilku. Ponieważ kraj tu wszędzie górzysty, a pierwszym kolei takiej warunkiem jest poziom dokładny, położenie jej przeto jest pracą olbrzymią. Co moment skopywać wypada góry, przez skały rąbać tunele, przez nazbyt wklęsłe doliny murować groble, przez jary prowadzić wiadukt, czyli trakt na arkadach, przez rzeki i rzeczki umyślne mosty. Bez narażania się na wielkie straty niepodobna prac tych byle jak wykonywać... Robi się więc wszystko z granitu, ciosu, żelaza..., a mnogie z tych budowli, będąc arcydziełami inżynierii i architektury, już same przez się wielką są ciekawością! Nie dosyć na tym. Kolej przechodzi przez piętnaście wiosek i miejsc znakomitszych, zanim dosięgnie Wiednia. Miejsca te tworzą tyleż stacji. Na każdej są budynki parowozowe na filarach lub kolumnach, aby cug w razie słoty mógł wygodnie zajechać, ładunki nabierać lub składać, podróżnych podejmować lub zostawiać; napływ bowiem towarów i osób dąży wszystkimi pobocznymi drogami do tych ogólnych zbiorników. Budynków tych nie wystawiajmy sobie bynajmniej jako szop prostych, tymczasowo skleconych. Są to, owszem, gustowne, wspaniałe, fundamentalnie powznoszone gmachy. Tam obszerne wozownie przyjmują parowozy w chwili obecnej nieczynne lub których cugi dalej nie dążą, tam pompy i magazyny węglowe tak ponad samą koleją stoją, że machiny w każdym momencie mogą się z nich wodą i węglem zasilać. Wzdłuż całej kolei są jeszcze domki dozorców, niespuszczających z oka żadnej jej piędzi i przesuwających szyny i półkola ruchome, jeśli cug na odnogę jaką ma zboczyć. Zważywszy, że i te drobne nawet budynki tak są eleganckie i świetne, iż angielskiemu parkowi za ozdobę służyć by mogły, dziwić się nie będziemy, iż każda mila kolei tutejszej z machinami i budynkami milion sześćdziesiąt tysięcy złotych kosztuje. Tak to ogromnym nakładem zniósł dopiero i zwalczył człowiek trzy wielkie niepodobieństwa: czas, ciężar i przestrzeń!
6W pierwszych jeszcze początkach jazdy, podczas wyuczania się niewprawnych konduktorów i palaczy, wydarzyło się tu kilka mało znaczących przypadków. Odtąd nic o nich nie słychać, bo flegma, roztropność, trzeźwość i pilność niemiecka dostateczną są przeciw trafom takim gwarancją. Przyjęto tu szybkość średnią. Cug ubiega pięć mil na godzinę, a szybkość taka zaspokaja aż nadto wszystkie towarzyskie potrzeby.
7Można się domyśleć, jak skocznie wpadliśmy do ołomunieckiego bahn‑hofu, czyli parowozowego dworu, dla nasycenia oczu tak wielką dla nas nowością! Nie miałem wyobrażenia o cugu. Ujrzawszy więc szereg karet, zajmujący całą długość wspaniałego budynku, sądziłem, że to jest zapas na cały może miesiąc i że tak jedna po drugiej odchodzić będą. Jakież było moje podziwienie, gdym spostrzegł, iż wszystkie są ze sobą sprzągnięte i że gmach ten na dwudziestu czterech kołach razem poleci. Konduktor ostrzegł mię jeszcze, że aby paki, kuferki, tłumoczki podróżnym nie dokuczały, założą z tyłu kilka furgonów krytych, które manatki trzechset osób pomieszczą, nim bowiem w Wiedniu staniemy, podróżne bando nasze tyle wynosić już będzie.
8Pobiegłem potem do remiz dla zajrzenia w oczy ognistym smokom owym, a mianowicie temu, co nam skrzydeł swoich użyczy. Strojni ci Amerykanie stali szeregiem, oczekując wyboru. Koła ich i ramiona z polerowanego żelaza błyszczały niby zwierciadła. Szczyt ich wieńczył, zazwyczaj złocony, wazon lub globus. Na każdym dwie tablice z wypukłymi złoconymi napisy. Z tyłu imię fabrykanta, co go w Baltimore lub Filadelfii wykończył, z przodu własne nazwisko smoka jegomości, jako to: „Pluto”, „Meteor”, „Strzała” itp.
9Dla nas uproszono „Plutona”. Lekkim susem, niby baletnik jaki, stanął na czele naszego cugu, zwiastując ochotę swoją głośnym prychaniem i szumem. Wtem dzwon dał hasło do wsiadania i wszystkimi drzwiami i portierami, niby pszczoły do ula, sypać się poczęli podróżni. Ozwała się potem konduktorska piszczałka. Palacz zaparł na znak ten luft odchodowy. Skupioną w wnętrzu swym siłę wywarła machina na potężne swoje ołoble9 i my ruszyliśmy z miejsca. Przez jasno oświetlony budynek dążyliśmy nader poważnie, przebywszy atoli bramy10, pośpiech coraz to wzrastał, a na koniec w lot się zamienił. Zimową porą była to jeszcze noc ciemna, a efekt tym okazalszy. Skry buchające z paszczy naszego „Plutona”, porywane rannymi wiatry, tworzyły długi ogon komety, wiatr przewalał go nieustannie. Zaglądając więc do nas, to w lewe, to w prawe okna, jaskrawą oświecał nas łuną. Co staję11 prawie palili naddrożni dozorcy smolne kagańce swoje. Te w bystrym locie zdawały się stykać z sobą, tworzyły szereg słońc latających i wdrażały trwogę jakowąś, dając nam poznać, że całkiem w potędze ognia jesteśmy. I świt zajaśniał na koniec, a wtenczas mogliśmy sądzić o biegu. Drzewa, kościoły, budynki i wszystkie bliskie przedmioty przelatywały tak szybko, że ledwie czas był spojrzeć się na nie, a już w niezmiernym oddaleniu znikały. Najdalszy nawet horyzont, ze swymi lasami, górami, chmurami, płynął poważnie, lecz płynął jednak!... Co chwila zatrzymywaliśmy się na stacji... Myśmy to zwali chwilą, a to już były dwie lub trzy mile... Nam się zdawało, że z osad i wiosek nigdy nie wyjeżdżamy, a te osady, te wioski dal nieścigła przedziela! Myśl ludzka ani tego pojmuje, żeby zaś długą podróż, żeby odległość mil trzydziestu zamienić można w kilkogodzinny spacerek! Zdawało nam się koniecznie, że od celu podróży naszej nader dalecy jesteśmy. Jeszcze więc na żelazną nić naszą nawlekliśmy niby paciorki nie wiem już wiele niknących wiosek, kościołów, pałaców, jeszcze i czasu nie było spodziać się czegoś..., alić wystrzelił już na horyzont Święty Szczepan12..., zwiastując nam Wiedeń, to Eldorado wesołości wieczystej, muzeum arystokrackich moich petrefaktów13 i Eliz pięknych kobiet.
10ŹRÓDŁO: S[tanisław] O[kraszewski], Szkice podróżnego w przelocie przez Europę w roku 1842, część 2: Rzeszów – Wieliczka – Podgórze – Ołomuniec i parowozy, „Biblioteka Warszawska” 1842, t. 3, s. 51–56.
11Stanisław Okraszewski (1785–1865) – studiował na uniwersytecie wiedeńskim. Nauczyciel (m.in. syna Aleksandry Sapieżyny), poeta, krytyk literacki i teatralny, pamiętnikarz. Wykorzystane tutaj Szkice podróżnego są zapisem podróży odbytej na przełomie 1841 i 1842 roku, obejmują jednak tylko wrażenia z Galicji (m.in. z odwiedzin kopalni w Wieliczce) i z Wiednia.
Notes de bas de page
1 Eilwagen (z niem.) – szybkowóz, szybka kareta pocztowa.
2 Neutitschein (czes. Nový Jičin, pol. Nowy Jiczyn) – miasto w północno‑wschodnich Czechach (na Morawach).
3 Weisskirchen (czes. Hranice), Lipnik (czes. Lipnik nad Bečvou) – miasta w północno‑wschodnich Czechach (na Morawach).
4 Odjeżdżał dokładnie o 5.45, co pokazują rozkłady jazdy publikowane w czasie podróży Okraszewskiego.
5 Kolej Cesarza Ferdynanda, zwana Koleją Północną, była linią kolejową, która docelowo miała związać Wiedeń z rejonami wydobycia węgla (w okolicy Karviny) i złożami soli (w Wieliczce i w Bochni). W czasie, w którym Okraszewski podróżował z Krakowa do Wiednia (zimą 1841/1842), linia czynna była na odcinku od Wiednia do Brzecławia (czes. Břeclav), a stamtąd do Brna i przez Przerów (czes. Přerov) do Ołomuńca (odgałęzienie do Ołomuńca otwarte zostało 17 października 1841 roku). W sierpniu 1842 roku kolej z Przerowa docierała już do Lipnika.
6 Mowa jest o wagonach‑platformach, w których za odpowiednią opłatą można było przewozić pojazdy konne.
7 Karować – tu: ładować.
8 Dzisiejsze nazwy wymienionych miejscowości to: Přerov, Uherské Hradiště, Stockerau, Brno.
9 Ołoble (lub hołoble) – w zaprzęgu jednokonnym dwa dyszle połączone rzemieniem z chomątem. Tu w znaczeniu przenośnym.
10 Pierwszy dworzec w Ołomuńcu, podobnie jak inne duże dworce Kolei Północnej, przykryty był w całości halą peronową, do której wjeżdżało się przez ozdobną bramę.
11 Staja – dawna jednostka długości, około 1066 m.
12 Chodzi, rzecz jasna, o wiedeńską katedrę św. Szczepana (Stefana, Stephansdom), której południowa wieża osiąga wysokość 137 m.
13 Petrefakt (z niem.) – skamielina.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.