[Machina parowa, która sama siebie porusza]
p. 243-244
Texte intégral
1Nade wszystko celują u nich1 machiny. Co dzień się udoskonalają machiny za pomocą pary działające, a użytek ich coraz powszechniejszym się staje. Przez nie nie tylko w fabrykach poruszają różne inne machiny, ale też w niektórych domach gotują jeść i myją bieliznę. Tkanie materii odbywa się za pomocą tychże machin. Oglądałem fabrykę, w której jedna taka machina 120 razem warsztatów tkaczowskich poruszała. Po niektórych rzekach pływają łodzie, za pomocą tychże machin przewożą podróżnych i towary. Ale nie dość tego: w Leeds urządzona jest machina parowa, która sama siebie porusza, wychodzi kanałem czugunnym2 o półtory mili za miasto, a stamtąd prowadzi partią węgli, 28 wozów mającą, z których każdy do 180 pudów3 ma ciężaru [il. 20]; wypada więc, że ta machina dźwiga 5040 pudów. Kieruje nią jeden tylko człowiek i jednym tylko poruszeniem korby ruch jej przyśpiesza lub zwalnia, posuwa naprzód, w tył cofa albo zatrzymuje, podług potrzeby. Dla samej tej roboty trzymano dawniej 16 koni, z którymi jednak nie można było tego dokazać, co dziś jeden ten sztuczny koń dokazuje. Przyznaję się, iż ze wszystkich ciekawych machin, które widywałem, ta mnie najwięcej zadziwiała. Czyni ona zaszczyt swojemu wynalazcy i zapewne wkrótce powszechnie używaną być zacznie. W Newcastle już są dwie podobnie urządzone machiny. Przyszło mi w tej chwili na myśl, że i u nas w Rosji zdarzają się bardzo wielkie trudności w transporcie soli z Jeziora Eltońskiego4 do Wołgi, z przyczyny niedostatku karmu i świeżej wody dla wołów lub koni; azaliby nie można tam podobnej użyć machiny? Nie będąc jednak świadomym wszystkich okoliczności miejscowych, nie mogę pewnego o tym dać zdania.
2ŹRÓDŁO: [Joseph Christian] Hamel, Wyjątek z listu pisanego z Londynu do JW. ministra spraw wewnętrznych..., „Gazeta Poznańska” 1814, nr 98, s. 1171–1172.
3Joseph Christian Hamel (1788–1862) – urodzony w rodzinie tzw. wołżańskich Niemców (Niemców osiedlonych przez Katarzynę Wielką na południu Rosji) uczony, pozostający w służbie cara Rosji (jako radca dworu), członek Carskiej Akademii Nauk w Petersburgu, autor wielu rozpraw naukowych (poświęconych głównie elektryczności). W 1813 roku odbył podróż po Europie Zachodniej w celu zapoznania się z nowoczesną technologią. W 1820 roku zdobył Mont Blanc.
Notes de bas de page
1 U nich – to jest u Anglików, których nowoczesne technologie miał podczas swej zagranicznej podróży poznać Joseph Christian Hamel.
2 Kanał czugunny to tory kolejowe. Nazwa ta stawia pod znakiem zapytania źródło, z którego został dokonany przekład. Relacja Hammela publikowana była (pod rozmaitymi tytułami) w prasie niemieckiej, gdzie w miejscu nas interesującym pada wyrażenie Bahn von Gusseisen (tor z żeliwa). „Czugunny” to rusycyzm (ros. czugunnyj), oznaczający „żeliwny”. Być może zatem źródłem przekładu był tekst spisany po rosyjsku? Tekstu, który mógłby stanowić podstawę takiego tłumaczenia, nie udało mi się, niestety, odnaleźć. „Machina, która sama siebie porusza” to prawdopodobnie „Salamanca” lub lokomotywa bliźniacza, zbudowana w systemie opatentowanym przez Blenkinsopa (z dodatkową szyną zębatą).
3 Pud – dawna rosyjska jednostka masy, mniej więcej 16,4 kg. W niemieckich wersjach podaje się pojemność wagonów (wozów) w funtach (7000). To także wskazywałoby, że źródłem polskiego przekładu był raczej tekst rosyjski.
4 Jezioro Eltońskie (albo Elton) – słone jezioro położone w południowowschodniej części Rosji, blisko dzisiejszej granicy z Kazachstanem.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.