O latawcu parowym pana Hensona [fragment]
p. 187-191
Texte intégral
1Latawiec p[ana] Hensona1 zanadto wiele w całej Europie zrobił hałasu, abyśmy przy pierwszej sposobności, która nam się nadarza, choć kilka słów pamięci jego nie poświęcili. Uczynimy to nie w widoku zabawienia tylko naszych czytelników, ale bardziej dla zastanowienia ich uwagi nad wartością tego malowniczego pomysłu, równie jak i dla zachowania w Archiwum Towarzystwa śladu usiłowań, których skutek nie może być wątpliwy, a który przeznaczony jest do zrobienia w przyszłości w życiu społeczeństw daleko większej zmiany nad tę, jaką sprowadziły z sobą machiny parowe i drogi żelazne: bo jeżeli w samej rzeczy przypuścimy, jak to jednozgodnie wszyscy publicyści utrzymują, iż te ostatnie skracają czas i przestrzenie, przerzucając w oka mgnieniu z miejsca na miejsce ogromne masy wojsk i broni, zdolne będą tym sposobem usposobić narody w gotowość do obrony w każdej chwili i zmusić nieprzyjaciół swoich do zaniechania kroków zaczepnych; to przypuścić także musimy, iż po udoskonaleniu żeglugi powietrznej, i gdy przed uskrzydlonymi najezdnikami żadna twierdza, żaden obóz, zgoła żaden zakład wojskowy wytrzymać nie będzie w stanie, wszelka możność prowadzenia wojny ustanie. Udoskonalony latawiec będzie tedy mógł śmiało wznieść się ponad świat ludzkości i do jednego boku różdżkę oliwną, a do drugiego sztandar pokoju przytknąwszy, złoty wiek narodom kiedyś zapowiedzieć. Zapewne dziś jeszcze wyrzec nie można, kiedy ta wielka epoka nastąpi; bo wielkie epoki i wielcy ludzie nie są z rzędu pospolitych rzeczy, które by przepowiedzieć można – na nie wieki składać się muszą. Dlatego też i my, wskazując w przyszłości przeznaczenie wynalazku, dalecy jesteśmy od utrzymywania, jakoby ten, który pan Henson nam przedstawia, był już ostatnim zwiastunem ziszczenia się tych pięknych nadziei. Wynalazek ten, jeśliśmy go dobrze zrozumieli, zdaje nam się utworem zanadto jeszcze niedoskonałym, aby do tak wielkiego posłannictwa mógł być powołanym. Wszakże nie chcemy przez to powiedzieć, iż żadnej do niego nie przywiązujemy wartości: i owszem, przyznajemy z góry, iż pomimo całej niedoskonałości, którą Czytelnicy z łatwością z nami dostrzegą, nie zbywa mu bynajmniej na rzetelnych przymiotach. Lecz powiedzmy nasamprzód, co to jest latawiec p[ana] Hensona; potem przystąpimy do wytknięcia jego wad i przymiotów.
2Główne części, z których się składa, są następujące: skrzydła, ogon, popędnik czyli wiatraki, ster, równoważnik i machina parowa [il. 15].
3Skrzydła stanowi po prostu jedna ogromna podłużna rama z drzewa bambusowego zrobiona, wzmocniona łukowatymi poprzecznicami i mająca 45 metrów długości, a 9 szerokości; pokryta jest zolejonym płótnem lub kitajką i spodnią środkową częścią przytwierdzona do ekwipażu, mieszczącego w sobie wojażerów, towary i konie parowe. Powierzchnia pokrycia rozdzielona jest na trzy części, dla ułatwienia jego zwijania i rozwijania. Część średnia jest węższa od skrajnych, a dlatego, iż w niej musiało być zostawione miejsce dla popędników. Zwijanie i rozwijanie pokrycia dzieje się za pomocą sznurów przesuwających się po krążkach, czyli blokach. Metalowe ramiona rozchodzące się z wierzchołka słupków, utkwionych pionowo w płaszczyźnie ramy do różnych punktów, służą do zapobiegania gięciu się lub złamaniu skrzydeł.
4Ogon zrobiony jest z takich samych materiałów jak skrzydła, to jest z drzewa bambusowego i zolejonego płótna lub kitajki2; ma kształt trapezoidalny, podobny do ptasiego ogona, długości 15 metrów; najkrótszym bokiem przyczepiony jest do środka tylnej krawędzi za pomocą zawias, na których może się w górę lub na dół podnosić i w jednym lub w drugim kierunku lot parowego ptaka utrzymywać.
5Ster służy do kierowania latawcem w prawo lub w lewo; urządzony jest w tyle ekwipażu, poniżej osady ogona.
6Ponad skrzydłami, pionowo do ich powierzchni, utkwiony jest na poprzek równoważnik, czyli tkanka płócienna lub jedwabna, dla miarkowania kołysania się na boki.
7Popędniki, czyli zwyczajne wiatraki, przeznaczone są do nadania latawcowi ruchu postępowego. Popędniki te znajdują się po jednej i drugiej stronie ogona, w odległości 8 metrów od siebie; ich osie przytwierdzone są do krawędzi ramy, pod pewnym nachyleniem do jej płaszczyzny, tak iż gdy ruch popędników odbywa się na płaszczyźnie pionowej do poziomu, przednia krawędź ramy znajduje się wyżej od tylnej. Skrzydła popędników mają 7 metrów średnicy; wprawione są w ruch przez machinę parową za pośrednictwem pasów i ruch ten odbywają na płaszczyźnie równoległej do długości ramy.
8Dla zrozumienia teraz, jakim sposobem tak urządzony latawiec może wznieść się w powietrze i krążyć po jego przestrzeniach, wystawmy sobie, iż cały jego ekwipaż, obejmujący zewnątrz – skrzydła, ogon, ster, popędniki; wewnątrz – machinę parową, węgle, wodę, towary, wojażerów itd., ustawiony został na trzech kołach żelaznych, mogących się ślizgać po kolejach żelaznych, przyrządzonych na ten cel na pochyłości jakiego wzgórza lub też na umyślnie zbudowanej równi pochyłej. Przednie z tych kół jest większe od poślednich, a to dla nadania wzlotności latawcowi. Przypuściwszy, iż kotły dobrze są rozgrzane i że para nabyła przyzwoitego stopnia dzielności, za danym znakiem zasuwki znikają z otworów cylindra, para wpada w nie z gwałtownością, syczy, naprzód i w tył tłokiem pomiata, koła się z miejsca ruszają, coraz większej i większej nabierają chyżości, aż wreszcie ekwipaż dosięgnął kresu największego rozpędu. Wtedy przednia krawędź ramy, będąc wyżej podniesioną od tylnej, odbiera w pełne piersi, że tak się wyrazim, uderzenie od powietrza, na które natrafia, i coraz bardziej na kolumnę jego wedrzeć się usiłuje: gra popędników i rozpostartość skrzydeł i ogona przychodzą w pomoc tej dążności wzlecenia, przed którą na koniec siła ciężkości ustąpiwszy [sic!], latawiec porzuca ziemię i z całym ekwipażem wznosi się w powietrze. Maż‑li odbyć podróż z Londynu do Paryża, do Lwowa lub do Nowego Jorku np.? – dalejże do steru! – za nakręceniem go w prawo latawiec pójdzie w prawo, za nakręceniem go w lewo latawiec pójdzie w lewo. Natrafiłże przypadkiem na pęd wiatrów przeciwnych, na strasburską wieżę, na Białą lub na Babią Górę? – wtedy w górę ogonem! – i zaraz masa przedsobniego3 powietrza, uderzając w jego powierzchnię, musi go chylić ku ziemi, a tym samym nadaje wzgórny lot latawcowi. Po wyminięciu przeszkody ogon wraca do dawnego położenia i na jednej ze skrzydłami znajduje się płaszczyźnie; wtedy latawiec, wziąwszy znowu lot poziomy jak płat chmury najprzód, potem jak drobniejąca plamka, oddala się sprzed oczu widza i znika w przestrzeniach. Potrzeba‑ż zatrzymać się w drodze, wziąć nowych podróżnych lub węgla i wody, albo stanęła‑ż karawana u kresu swojej podróży? Naówczas na dół ogonem! I wnet spodnia masa powietrza, stawiając opór jego powierzchni, nadaje latawcowi kierunek ku ziemi.
9Taki jest w ogólności cały mechanizm ruchu i budowy latawca parowego. Jak widzimy, wszystkie poruszenia dzieją się tu na skinienie sternika, w jednym oka mgnieniu, bez najmniejszej trudności dla żeglarzy, bez żadnego niebezpieczeństwa dla wędrujących. Za jednym machnięciem ogona, skierowaniem steru w prawo, w lewo, w górę, na dół, gdzie zechcesz, wszędzie ptak parowy poleci, wszędzie, ale – niestety – w przestrzenie tylko imaginacyjnego świata, w przestrzenie zaś świata dotykalnego ani go wyżniesz, a przynajmniej p[an] Henson, pomimo wszelkich swoich usiłowań i kompanii nim się opiekującej, dotąd go tam jeszcze wygnać nie potrafi.
10Ale strzeżmy się żartować z wynalazków, wtedy zwłaszcza, gdy szczerze ich udoskonalenia pragniemy: żart był zawsze dla nich zabójczą bronią. [. ] Trudniej było nierównie wykraść sekret naturze i zmusić niejako jej Boską rękę do malowania i rylcowania, według kapryśnej woli człowieka, czarujących swoich widoków; trudniej było zaprząc powietrze do konwojów dróg żelaznych – ujarzmić parę i gazy, zniewolić je do posługi; stworzyć z ukrytego światła elektryczności nowe słońce dla nocy, nowy język dla ludzi. A przecież wszystkie te trudności z tryumfem pokonanymi zostały. Po dokonaniu tylu cudownych dzieł i kiedy budowa balonów dosięgła już nieledwie ostatniego stopnia doskonałości; kiedy siły do ich prowadzenia przygotowane czekają tylko na zręczną dłoń, która by nimi powodować mogła, miał‑że by wielki geniusz naszej epoki zatrzymać się nad trudnościami żeglugi powietrznej? Tuszymy sobie lepiej o jego dzielności i spodziewajmy się, że i w tym zawodzie wkrótce zwycięskim przyozdobi się wieńcem, zdobywszy nowy tron dla ludzkości, nowe żywioły dla cywilizacji.
11ŹRÓDŁO: A. S., O latawcu parowym pana Hensona, „Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Przemysłu” 1844, t. 1, z. 1, s. 113–117, 125.
Notes de bas de page
1 William Samuel Henson (1812–1888) – angielski inżynier i wynalazca, jeden z pionierów awioniki. W 1843 roku, współpracując z Johnem Stringfellowem, przygotował projekt pasażerskiego monopłatu, napędzanego silnikiem parowym. Przygotowany przez konstruktora niewielki model tego aparatu powietrznego (nazwanego „Henson Aerial Steam Carriage”) zdołał odbyć jeden krótki „skok”. Wszystkie próby z większymi modelami skończyły się niepowodzeniem. W 1849 roku Henson wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie bez powodzenia kontynuował swoje lotnicze eksperymenty.
2 Kitajka – zob. O. Flatt, [Fabryka Ludwika Geyera], w niniejszym tomie.
3 Przedsobniego – leżącego przed.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.