O postępach zastosowania pary do różnych gałęzi przemysłu [fragment]
p. 96-99
Texte intégral
1Nic piękniejszego nad wynalazek machiny parowej; nic ciekawszego nad rozmaite zmiany i koleje, jakim ulegała; zrazu prosta i nieokrzesana, powstająca prawie z niczego, następnie ulepszająca się stopniami, dopóki doprowadzoną nie została do tego stopnia doskonałości, iż dzisiaj pewność jej poruszeń nie ustępuje w niczym regularności najlepszego zegarka. Lecz ważniejsze nad wszystko są te zadziwiające skutki, jakie powstały z zastosowania pary do przemysłu. Uczeni, którzy pierwsi poznali jej moc i siłę, bali się w ruch ją wprowadzić. Długo bardzo machinę parową miano za niebezpieczny wynalazek i z tego powodu zalegała ona bez użytku pracownie i muzea do czasu, dopóki geniusz przemysłu nie odgadnął wielkich korzyści, jakie z użycia jej osiągnąć było można. Odtąd stała się ona przedmiotem gorliwych badań nauki, która przez ponawiane ciągle doświadczenia doszła do tego, że opanowała jej siłę, i wtenczas ujrzano machinę parową w całym znaczeniu potęgi, wspierającą pracę, w trójnasób pomnażającą produkcję, cudów wszędzie dokazującą, tych wszystkich wzbogacającą, którzy w niej ufność położyli. [...]
2Jednym z najważniejszych zastosowań pary, jak już w poprzedzającym namieniliśmy artykule, jest użycie jej w żegludze do poruszania okrętów. Z początku małe tylko przebiegano przestrzenie i małych rozmiarów budowano statki parowe, dziś, jak wiemy, okręty parowe puszczają się do Ameryki i Indii Wschodnich i są budowane o sile 460 koni lub więcej.
3Przebywanie Atlantyku nie jest rzeczą nową, bo już w roku 1819 jeden okręt parowy odbył podróż wprost z Savannah do Liverpoolu, a drugi z Nowego Orleanu do Petersburga, zakupiony przez rząd rosyjski1. Do największych okrętów parowych, zbudowanych w tych ostatnich czasach, należy „Liverpool” o sile 460 koni, a „Columbus” do największych bez kotłów parowych, z aparatem merkurialnym do tworzenia pary, wynalazku Howarda2; statek ten zabiera z sobą na 50 dni opału i żywności, a więc przez 50 dni podróżować może, a tyle tylko zanurza się w wodzie, ile każdy inny statek parowy, mający dwunastodniowe zapasy.
4Zachodzi teraz pytanie, czy korzystnym jest utrzymywanie stałej żeglugi parowej między Ameryką a Europą. Że tak jest, dowodzą tego ciągle ponawiające się przedsięwzięcia, o których nieraz w piśmie tym namieniliśmy.
5Anglia doskonaliła ciągle żeglugę parową i dotąd ją doskonali. W niej może dzisiaj cały sekret jej potęgi i przewaga spoczywa. Statki parowe angielskie są zupełnie innej od francuskich konstrukcji; są bowiem długie, a wąskie, francuskie zaś, przeciwnie, są krótkie, a szerokie. Najnowsze angielskie statki są ośm razy dłuższe od szerokości.
6Wyższość ta Anglików jeszcze jest wyraźniejsza w budowie dróg szynowych żelaznych (rail ways), co mocno wzbudzić by powinno współubieganie się Francji. Wprawdzie koleje żelazne w Anglii wzięły swój początek i tam się długo bez hałasu doskonaliły, zanim powszechną na siebie innych krajów zwróciły uwagę.
7Koleje te z początku były tylko drewniane, lokomotywów żadnych nie znano; ale spuszczano wagony ładowne lub własnym ich ciężarem po kolejach pochyłych, lub też windowano je, gdzie koleje szły pod górę za pomocą machin parowych stałych, w wierzchołku góry ustawionych, nawijających linę wagony ciągnącą. Ale to wszystko niedługo trwało. W lat kilka koleje drewniane zastąpiono żelaznymi, a machiny stałe lokomotywami. Wynalazek lokomotywów zrządził prawdziwą w systemacie komunikacji rewolucję, bo w kilku latach trzy połączone hrabstwa Wielkiej Brytanii pokryły się kolejami żelaznymi. Ze wszystkich zastosowań pary najtrudniejszymi są machiny parowe do poruszania pojazdów. Nic ciekawszego nad skład ich mechanizmu, nic bardziej podziwienia godnego. Dobry lokomotyw zaszczyt twórcy jego przynosi.
8Lokomotywy fabryk angielskich ani się porównać dadzą z francuskimi i nic w tym dziwnego: Francja dopiero teraz próby u siebie robić zaczyna, gdy tymczasem Anglia od lat dziesięciu lokomotywów używa. Najsławniejszy lokomotyw francuski wyrobiony w Chaillot, chodzący po kolei żelaznej pomiędzy St. Étienne a Lyonem, przebiega 18 000 metrów w 28 minutach, z ciężarem 73 tony. Cóż to jest w porównaniu z lokomotywem, pomiędzy Newcastle a Carlisle chodzącym, który ciągnie 100 wagonów za sobą z ciężarem 450 ton i przebiega 11 mil angielskich3 w trzy kwadranse czasu. Nigdy nic podobnego we Francji nie wykonano. Dziś w Anglii spór pomiędzy fabrykantami lokomotywów zachodzi: jedni utrzymują, że czterokołowe lokomotywy są lepsze, drudzy obstają za lokomotywami o sześciu kołach. To ostatnie zdanie popiera Stephenson4 i oświadcza, że nigdy innych lokomotywów robić nie będzie; i ma słuszność za sobą.
9Machiny o sześciu kołach są silniejsze, mają większą prędkość, nie tak prędko się psują, są bezpieczniejsze, czego dowodem ciągłe ich używanie na najznaczniejszych kolejach żelaznych, jakimi są: droga pomiędzy Antwerpią i Brukselą, pomiędzy Liverpool i Manchester, Liverpool i Birmingham i tym podobne.
10Jednym z największych fabrykantów machin parowych jest p[an] Fawcett w Liverpoolu5, który najwięcej robi machin do statków parowych wielkich rozmiarów, na 200 i 300 koni. Nie od rzeczy będzie artykuł nasz, którego niedokładność aż nadto czujemy, opisem tego szczególnego męża zakończyć.
11Fawcett trzy razy stracił i trzy razy odzyskał majątek. Był on kwakrem; wiadomo, ile członkowie tej sekty kochają pracę; żądza ta była prawie niepohamowaną u Fawcetta. Uniesiony nią Fawcett przyjął obstalunek odlewu dział dla króla holenderskiego i w przeciągu miesiąca 400 sztuk dostarczył. Wiadomo, że kwakrom nie godzi się wyrabiać przedmiotów pokój świata zakłócić mogących. Rozgniewani przez to na niego bracia, gdy napomnienia nie skutkowały, wykluczyli go ze swej liczby, jakoż na dobre mu wyszło, bo wtenczas dopiero przyszedł do majątku i dziś miliony posiada.
12ŹRÓDŁO: O postępach zastosowania pary do różnych gałęzi przemysłu, „Wiadomości Handlowe i Przemysłowe” 1839, nr 255, s. 1055; nr 256, s. 1069–1070.
Notes de bas de page
1 Statkiem parowym (a ściślej: żaglowo‑parowym), który jako pierwszy pokonał Atlantyk, była amerykańska jednostka „Savannah”. Statek pokonał trasę w okresie od 20 maja do 20 czerwca 1819 roku, wykorzystując napęd parowy tylko na jej części. Po przybyciu do Europy (do Liverpoolu) statek odwiedził Danię, Szwecję i Rosję (Sankt Petersburg), dokąd przybył 13 września. Źródła nie potwierdzają informacji o jakimś zakupionym przez rząd rosyjski statku, który jako drugi miałby pokonać Atlantyk.
2 „Liverpool” był pierwszym statkiem parowym (żaglowo‑parowym), zbudowanym i wyposażonym specjalnie do podróży transatlantyckich. W okresie od 20 października do 23 listopada 1838 roku statek pokonał Atlantyk – jako druga jednostka z napędem parowym, a pierwsza korzystająca wyłącznie z napędu parowego. Statek „Columbus” wyposażony był w silnik parowy, zaprojektowany przez amerykańskiego chemika i przemysłowca, Thomasa Howarda (1796–1872). Działanie silnika Howarda tak wyjaśniała polska prasa: „Pan Howard bierze pewną ilość merkuriusza [tj. rtęci], zamyka go szczelnie w mocnym naczyniu żelaznym i wystawia na działanie ognia. Gdy merkuriusz wrzeć zaczyna, puszcza na niego strumień wody czystej, która ulotnia się w chwili zetknięcia się z powierzchnią rozgrzanego metalu. Para ta wchodzi w cylinder, potem zgęszcza się przez oziębienie i znowu łączy się ze strumieniem, który na merkuriusz działa” (O parze bez kotłów, „Wiadomości Handlowe i Przemysłowe” 1838, nr 244, s. 1021).
3 Mila angielska – jednostka długości, 1609 m.
4 George Stephenson (1781–1848) – angielski konstruktor, projektant i budowniczy pierwszych lokomotyw parowych, w tym lokomotywy „Locomotion no. 1” (dla kolei Stockton – Darlington, uruchomionej 27 września 1825 roku) i „Rocket” (dostarczonej na konkurs w październiku 1829 roku, mający wyłonić najlepszy pojazd trakcyjny dla projektowanej kolei Manchester – Liverpool).
5 William Fawcett (1760 lub 1761–1844) – przemysłowiec angielski, członek chrześcijańskiej wspólnoty religijnej (kwakrów), wykluczony z niej w 1797 roku za to, że w swojej fabryce wytwarzał „instrumenty wojny”. W 1817 roku fabryka, której współudziałowcem był Fawcett, wyprodukowała pierwszy silnik parowy, a w 1828 roku – pierwszy statek parowy („William Fawcett”).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.