O wpływie machin na przemysł i na byt klasy pracującej
p. 89-92
Texte intégral
1Czymże dzisiaj byłaby Europa, gdyby od kilku wieków nie udoskonalała była kolejno sztuk i rzemiosł, nie ulepszała komunikacji lądowych i wodnych i nie powiększała sił swych produkcyjnych przez użycie machin? Jaki byłby jej handel, jaki transport towarów, jaki przemysł? Pojąć łatwo, jeżeli cofniemy się myślą o kilka wieków wstecz lub zapatrzymy się na dzikie jeszcze kraje Azji, Afryki lub Ameryki Południowej.
2Porównajmy dla ciekawości stan przemysłu teraźniejszego z tym, jaki był przed kilkoma wiekami, kiedy ani wozów, ani kanałów, a tym bardziej kolei żelaznych nie znano, a wszystkie środki komunikacyjne na piaskach, złych groblach i na mułach się ograniczały. Wówczas zboże ręcznymi sposoby mleć było potrzeba; powoli wynaleziono wiatraki, potem młyny wodne. Największe statki wiosłami tylko poruszane były; ileż to czasu upłynęło, nim użyto siłę wiatru lub nim zastosowano parę do okrętów. Przędzenie ręczne wełny, bawełny, lnu i konopi od dzieciństwa świata początek swój wywodzi. Czymże jest przędzenie ręczne w porównaniu z dzisiejszym, udoskonalonymi machinami do przędzenia, za pomocą wiatru, wody, pary lub innych sił mechanicznych poruszanymi. Jakiejże nie uległa zmianie cena metalów, gdy do ich wydobycia użyto wszystkich tych sił razem. Zaprowadzona oszczędność w kosztach produkcyjnych rozszerzyła nieskończenie sferę potrzebowania. Dziś najuboższy wyrobnik nabywać może przedmioty, które niegdyś zaledwie dla ludzi bogatych dostępnymi były; a jeżeli w niektórych krajach Europy nędza jeszcze w tej klasie postrzegać się daje, pochodzi to z braku wstrzemięźliwości, porządku, ducha oszczędności i braku innych przymiotów, które wyższy stopień przemysłu zwykł rodzić i rozwijać.
3Któryż wyrobnik w Niemczech na przykład dzisiaj Biblii nie posiada? Biblia tymczasem, zanim druk wynaleziono, kosztowała tysiąc albo dwa tysiące złotych, bo tylko były pisane; dziś, jak widzimy, w ręku jest każdego. Zanim wynaleziono machiny, z kopalni węgla ziemnego ani dwudziestej części tej ilości co dzisiaj nie wydobywano. Sto lat temu kopalnie św. Stefana we Francji wydawały tylko po 200 000 korcy na rok, dziś wydają po 7 000 000 korcy rocznie1.
4W Polsce mamy bogate kopalnie węgla w Dąbrowie; połowę drzewa, które Polska konsumuje, oszczędzić moglibyśmy, połowę lasów naszych zachować, gdybyśmy mieli kolej żelazną z Dąbrowy do Warszawy. Machina parowa o sile 30 koni zastępuje w kopalniach św. Stefana, o których wyżej nadmieniliśmy, 200 ludzi dziennie. Nie sądźmy, aby to zastąpienie ludzi machiną zmniejszyło potrzebę rąk pracujących, bynajmniej; żądanie i potrzebowanie węgla, przez zmniejszenie ceny jego, tak się powiększyło, że musiano użyć dwa razy większą ilość górników do rozkopywania coraz nowych otworów i studni. Cóż dopiero mówić, ile nowych otworzyło się rodzajów zarobkowania przez budowę machin, wyrabianie narzędzi górniczych, transportowanie tylekroć powiększonej produkcji węgla ziemnego do warsztatów lub do miejsca sprzedaży. Lecz na co tak dalekich szukać przykładów? Rzućmy tylko okiem na nasze zakłady górnicze w kraju. Odtąd jak Bank Polski2 na wielką skalę produkcję ich urządził, przez zaprowadzenie machin parowych zwiększyła się w dwójnasób liczba rąk pracujących i kilka zakładów machin i narzędzi żelaznych nowych powstało, a wszystkie są w pełnym biegu i obstalunkom nastarczyć nie mogą. Czym była fabrykacja wyrobów bawełnianych, dopóki nie wynaleziono sposobów mechanicznych przędzenia, tkania, farbowania itd.? Wyroby bawełniane zaledwie dla klas zamożniejszych dostępnymi były, dziś nie masz wieśniaczki, chłopki prostej, która by materii bawełnianych na sobie nie miała. Nie rozszerzamy się nad tym dłużej, bo okoliczność ta aż nadto dobrze już jest krajowi wiadoma. Komuż nie są znane olbrzymie postępy, jakie uczyniła fabrykacja wyrobów jedwabnych przez wynalezienie warsztatu [il. 4], jaquard zwanego?3 Na dawnych warsztatach do wstążek zaledwie jedną sztukę na dzień robić było można; na dzisiejszych warsztatach jeden rzemieślnik robi ich 12, 15, 20 do 30 na dzień. Czyliż przez to zmniejszyła się potrzeba rąk pracujących? Bynajmniej, bo jeżeli dawniej 1000 osób kupowało, a raczej było w stanie kupować wstążki, to dziś 30 lub 50 tysięcy osób wstążki kupuje. Dawniej sami tylko ludzie bogaci pończochy nosili, dzisiaj fabrykacja ta tak dalece się udoskonaliła i tak staniała, że nie masz ubogiego nawet, który by w pończochy nie był zaopatrzony.
5Przykłady te moglibyśmy wielokrotnie powiększyć i urozmaicić. Rzecz jest atoli sama z siebie do pojęcia łatwa i dalszego nie wymaga rozbioru. Celem naszym jest zwrócić uwagę ziomków na potrzebę upowszechnienia u nas machin parowych i na korzyści, jakie z nich równie fabrykanci, jak i właściciele ziemscy w Polsce odnieść mogą. Dotąd powszechne panowało u nas wyobrażenie, że machiny parowe są rzeczą nader kosztowną, wielkich wymagającą nakładów. Było tak przez czas długi, lecz dzisiaj zmienił się stosunek ten zupełnie. Zakłady nasze krajowe tak dokładne i tak tanie wyrabiają machiny parowe, że nawet mniej zamożni obywatele i fabrykanci nabywać je mogą. Ile nam wiadomo, dobra Guzów4 nabyły machinę parową o sile 6 koni za 6000 złotych, machina ta służy guzowskiej fabryce cukru z buraków do tarcia tychże, porusza prasy do wyciskania soku burakowego, młynek do mielenia zboża i kości, pompuje wodę do gorzelni potrzebną; słowem odbywa roboty, które przez ludzi wykonane dwakroć więcej rocznie jak cała jej wartość kosztowałyby; utrzymanie zaś jej nader mało kosztuje, albowiem w samej fabryce cukru z buraków przed wystawieniem tej machiny dwa razy więcej drzewa palono. Lubo nie wszędzie machina parowa da się tak szczęśliwie zastosować, wątpliwości jednak żadnej nie ulega, że zaprowadzenie machin parowych, 5 do 6 tysięcy wartości w dolarach, gdzie drzewo jest tanie i gdzie są młockarnie, sieczkarnie, młyny, gorzelnie, tartaki do poruszania, z wielką byłoby korzyścią. Machina parowa ma wielką wyższość nad siłą wody, wiatru itd. Woda lub wysycha, lub zamarza, ruch jej nie jest jednostajny i od wielu zależy okoliczności; machina parowa dzień i noc idzie, puszczanie jej w ruch lub zatrzymanie od woli każdego zależy. Porównywając przeto dogodności machin parowych i ich mały koszt z niedogodnościami innych motorów przyrodzenia5, życzylibyśmy tam nawet, gdzie są spadki wód, takowe opuścić, a zastąpić ich siłę machinami parowymi. W Anglii wszędzie już koła wodne pozarzucano, a wzięto się do machin parowych, chociaż tam opał jest droższy i utrzymanie machiny parowej w ogólności kosztowniejsze jak u nas.
6Może te kilka słów o dogodności machin parowych zwróci uwagę naszych obywateli na ten ważny przedmiot. Nie wątpimy, że Bank Polski, ułatwiający nabywanie machin obywatelom przez rozkład ich należności na raty, tym dzielniej przyczyni się do zaopatrzenia kraju w machiny parowe i wszelkie obywatelom zrobi ułatwienia, bo z przeznaczenia swego nie może być obojętnym na wielkie i dobroczynne skutki, jakie przyjęcie i upowszechnienie machin parowych krajowi naszemu rokuje. Bogactwo i pomyślność kraju lepszej dźwigni mieć nie mogą.
7ŹRÓDŁO: O wpływie machin na przemysł i na byt klasy pracującej, „Wiadomości Handlowe i Przemysłowe” 1837, nr 117, s. 459–460.
Notes de bas de page
1 Kopalnie św. Stefana – kopalnie węgla kamiennego w okolicy Saint‑Étienne, miasta położonego w środkowej Francji. Korzec – dawna miara objętości, różna w różnych regionach. Tu prawdopodobnie chodzi o korzec nowopolski, jednostkę o pojemności 128 litrów.
2 Bank Polski – bank emisyjny i kredytowy, założony przez księcia Franciszka Ksawerego Druckiego‑Lubeckiego (1779–1846), działający w Królestwie Polskim w latach 1828–1885. W latach 1829–1837 Bank finansował rozbudowę sieci drogowej w Królestwie, zaś w 1829–1842 – górnictwo.
3 Warsztat Jacquarda (albo maszyna Jacquarda) – urządzenie skonstruowane przez francuskiego tkacza i wynalazcę, Josepha Marie Jacquarda (1752–1834), umożliwiające otrzymywanie wielobarwnego tkania wzorzystego. Urządzenie umożliwiało programowanie wzorów za pomocą odpowiednio skonstruowanych kart perforowanych, co było pierwszym tego typu rozwiązaniem w dziejach techniki.
4 Guzów – wieś w pobliżu Żyrardowa. W czasach, o których tutaj mowa, wieś była własnością Feliksa Łubieńskiego (1758–1848), prawnika i polityka.
5 Tj. natury.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.