Mnemonika amerykańska. Wstęp
p. 409-413
Texte intégral
1Pisarz, który wydaje jakąś publikację, musi wziąć pod uwagę potrzeby nabywającej książkę publiczności, podobnie jak stan wiedzy, na temat której pisze. Żaden autor nie jest upoważniony do tego, by entuzjastycznie myśleć, iż jego dzieło wyprzedza swój czas, a potem żalić się, że nie znalazła zbytu. Jeśli zdecyduje się opublikować coś na jakikolwiek temat, robi to na własne ryzyko, zaś wyrok czytającej publiczności musi przyjąć z respektem. Zawsze brakowało mi szacunku dla tych skomlących, dopominających się o uwagę pismaków, którzy w swoich przedmowach bardzo uprzejmie stwierdzają, iż poświęcili tak wiele czasu i takie mnóstwo środków finansowych, by napisać książkę, wszystko zaś ku uciesze drogich czytelników, a następnie zdaje im się, że czytelnicy mają obowiązek zakupić ich dzieło. Robienie książek to rodzaj merkantylnej transakcji. Jeśli książka jest pod jakimś względem wartościowa, czytelnicy bez wątpienia poznają się na niej i za nią zapłacą, jako że w ich przekonaniu jest ona warta swojej ceny. Gdy zaś publikację spotka niepowodzenie, to dzieje się tak w głównej mierze dlatego, że pozbawiona jest wartości, lub dlatego, że autor nie uwzględnił czytelniczych potrzeb. Tak czy owak, nie ma on prawa użalać się na brak uznania. Tak mniej więcej wygląda relacja autora w stosunku do jego czytelników.
2Niniejsze dzieło poświęcone jest mnemotechnice, to znaczy sztuce wspomagania i poprawiania pamięci. Jeśli książka ta jest niewarta uwagi, to dla jednej z następujących przyczyn, mianowicie: temat nie jest wart opublikowania albo ja sam nie oddałem mu należytej sprawiedliwości. Istnieje niemały przesąd wobec tego, co określa się mianem „sztucznej pamięci”. Pisarze i krytycy zdają się sądzić, że twórcy mnemotechnik kierują się pragnieniem, by stworzyć sztuczną pamięć, niezależną od pamięci naturalnej. Ten pogląd wydaje mi się całkiem niedorzeczny. Moim zamiarem było wspomóc i wesprzeć umysł w procesie nabywania wiedzy oraz ulepszyć i wzmocnić pamięć naturalną. Mnemotechnika, oglądana od właściwej strony, obejmuje wszystkie te rodzaje wsparcia dla naturalnego umysłu, które znane są pod takimi nazwami jak kojarzenie, kombinacja i porównanie. Gdy tylko ktoś pragnie zapamiętać nazwę, która notorycznie mu umyka, wtedy naturalną koleją rzeczy odnajduje jakieś wymyślne skojarzenie, a być może zestawia tę nazwę z czymś, co brzmi podobnie, i w efekcie przypomni ją sobie, gdy tylko zajdzie taka potrzeba. To właśnie jest mnemotechnika; jakkolwiek jesteśmy dopiero u początku drogi. Pozwolę sobie na porównanie. Spotykamy dwie osoby: jedna z nich orientuje się w mnemotechnice, rozumiejąc ją tak, jak została przedstawiona w niniejszej książce; druga natomiast nie miała z tą sztuką żadnej styczności. Przedstawiamy drugiej z nich listę zawierającą sto imion i nazw osób, miejsc czy rzeczy i prosimy, by zachowała je w pamięci w takiej samej kolejności, w jakiej zostały spisane. Albo też przedstawiamy tej osobie równie długą listę zawierającą dane astronomiczne, współrzędne geograficzne miejsc lub też fakty historyczne wraz z datami. Osoba ta zabiera się do pracy i po wielu godzinach ciężkiej mordęgi uznaje zadanie za wykonane, a było ono niełatwe. Identyczne zadanie zlecamy pierwszej osobie: trwale spamiętuje ona wszystkie treści, co zajmuje jej jedną piątą czas u, którego potrzebowała tamta, a może i mniej. Czy nie jest to rzec z użyteczna? Czy nie stanowi wartości dodanej? Czyż nie przynosi satysfakcji? Któryś z pisarzy – jak sądzę, C. C. Colton – powiedział: „TEN, KTO SKRACA DROGĘ DO WIEDZY, WYDŁUŻA ŻYCIE ”1. Wydłuża więc z pewnością naszą radość życia, co sprowadza się do tego samego. Otóż w EDUKACJI mamy do czynienia ze zjawiskiem dwojakiego rodzaju. Umysł musi być odpowiednio ukształtowany, dzięki czemu jest w stanie tworzyć i formować idee i działać stosownie do okoliczności; do tego konieczna jest zaś również pewna ilość zmagazynowanej wiedzy: PAMIĘĆ musi być zaopatrzona w skarby historii, nauki i literatury, jako materiał dla myśli i działań mentalnych. Nie jestem aż takim entuzjastą teorii mnemotechnicznej, by wierzyć, iż wszystko, co wiąże się z edukacją, jest uzależnione od pamięci. Człowiek, który wyróżnia się jedynie dobrą pamięcią, nie może być dobrze wyedukowany. Z drugiej wszak strony, jeśli nie wykształci się pamięci i nie nakarmi jej wiedzą, nie można być ani trochę wyedukowanym.
3Podstawy, jakie przyjąłem w tej książce, są w gruncie rzeczy oryginalne. Wszystkie zasady i formuły są oryginalne, jakkolwiek alfabet numeryczny jest identyczny jak ten, którego używają niektórzy spośród innych autorów2. Można by napisać interesujący rozdział opowiadający o historii mnemotechniki od roku 1807. Niemiec GREGOR VON FEINAIGLE był pierwszym, który skutecznie nauczał sztuki pamięci. Z wielkim powodzeniem wykładał w Paryżu, Londynie, Edynburgu, Dublinie, a także innych miastach, zwracając uwagę i zyskując poparcie najlepszych europejskich filozofów, poetów i naukowców. Przyjęta przez niego metoda naukowa nie zyskała trwałej popularności, a to z powodu jego przywiązania do dawnej formy skojarzeń poprzez miejsca, używanej przez Symonidesa i autorów starożytnych. Wkrótce we Francji i w Niemczech pojawili się jego następcy, tacy jak AIMÉ PARIS i inni autorzy; wiadomo mi z wiarygodnych źródeł, że w większości francuskich uczelni utworzono profesury w dziedzinie mnemotechniki. Dzieła PARISA, CASTILHO3 i innych badaczy z tego kraju cieszą się nieustannym zainteresowaniem czytelników i wydawane są w sporych nakładach. Teoria mnemotechniczna zawitała do Stanów Zjednoczonych w roku 1844 za sprawą profesora FAUVEL-GOURAUDA. Jego wykłady w Nowym Jorku i Filadelfii były niezmiernie popularne: liczba słuchaczy w każdym z tych miast sięgała tysięcy osób. Zaraz potem dało się zauważyć wyraźny kryzys sztuki pamięciowej, głównie za przyczyną braku książek jej poświęconych, a także z innych powodów. Opublikowane przez FAUVEL-GOURAUDA sążniste Wykłady o pamięci4 nie znalazły wielkiej rzeszy nabywców. Książka była zbyt obszerna i zbyt kosztowna; zawierała przy tym nadmierną porcję teorii i niedostateczną liczbę przykładów prezentujących praktyczne zastosowania sztuki. Autorowi zdarzało się naruszać reguły dobrego smaku, co wynikało z niedomagań jego angielszczyzny i poskutkowało tym, że wiele osób przyjęło wobec mnemotechniki dość niechętne nastawienie. Mimo to osoby zapoznające się z teorią powinny uznać tę książkę za interesującą, chociażby ze względu na liczne anegdoty biograficzne i literackie. Profesor GOURAUD był błyskotliwym pisarzem, a nad jego przedwczesną śmiercią powszechnie ubolewano, gdyż krótka jego kariera pisarska, której byliśmy świadkami, stanowiła zapowiedź tego, co dopiero mógł osiągnąć. Mimo dopiero co wymienionych przyczyn spowalniających rozwój mnemotechniki ta nieprzerwanie trwała i z powodzeniem była nauczana w wielu szkołach w Nowym Jorku i okolicach5.
4Wielu sądzi, że mnemotechnika da się stosować jedynie do dat historycznych. Równie dobrze można by twierdzić, że matematyka przydaje się tylko po to, by policzyć procenty od kapitału. Mnemotechnika stanowi wielką pomoc w studiach historycznych. Z pewnością można jej użyć z równym powodzeniem do wielu innych przedmiotów. Przydaje się, w większym lub mniejszym stopniu, by trwale spamiętać najważniejsze idee zawarte w czytanych tekstach prozatorskich i poetyckich, pisanych w różnych językach, mimo że z punktu widzenia mnemotechniki nie są to obszary najistotniejsze.
5Kolejne strony zostały opracowane i napisane, aby wspomóc tych, którzy są „poszukiwaczami wiedzy”. Sprzedano już jedno spore wydanie, a popyt stale rośnie. Dodatki i poprawki wprowadzone do obecnego wydania były tak znaczne, że może ono sprawiać wrażenie nowego dzieła, publikacji zaś towarzyszy śmiałe oczekiwanie, że spotka się ona z uznaniem bezstronnych i rozważnych czytelników.
NOWY JORK, 8 stycznia 1848
Notes de bas de page
1 Charles Caleb Colton (1780–1832), angielski duchowny i pisarz, autor niebywale popularnej książki Lacon; or Many Things in Few Words (1820). Z niej pochodzi cytowany przez Milesa aforyzm.
2 Ściślej rzecz ujmując, jest kopią alfabetu, który Fauvel‑Gouraud – wiernie naśladując pomysł Aimé Parisa – opracował na potrzeby języka angielskiego.
3 Wszystko wskazuje na to, że Miles znał to drugie nazwisko jedynie z drugiej ręki: chodzi tu bowiem nie o jedną osobę, a o dwóch braci, i to nie Francuzów, a Portugalczyków – José Feliciano de Castilho (1810–1879) i Alexandre’a Magno de Castilho (1803–1860). Zajmowali się oni m.in. teorią mnemotechniczną, publikując wspólnie kilka poświęconych jej książek, które pisali po francusku; dwie najbardziej znane pozycje to Traité de mnémotechnie i Dictionnaire mnémotechnique (obie w roku 1831). Bratem José i Alexandre’a był António Feliciano de Castilho (1800–1875), jeden z najważniejszych poetów portugalskiego romantyzmu.
4 Miles myśli tu o książce Phreno-Mnemotechny; or the Art of Memory (1845).
5 Prawie cały ten akapit, prawdopodobnie ze względu na charakter uwag dotyczących Fauvel‑Gourauda, pominięty został w wydaniu londyńskim z roku 1850 (utrzymane zostały jedynie dwa pierwsze zdania), co z kolei oznacza, że Miles pozbył się tego fragmentu między czwartym a siódmym wydaniem amerykańskim.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.