Wspomnienia z podróży do Syberii, pobytu w Berezowie i w Saratowie
p. 230-231
Texte intégral
1 lipca 1839
1Wiatr wieje od oceanu i zimno trwa już dni kilka. Komary się pochowały, ziemia obeschła z deszczu. Wzięła mię ochota, korzystając z pory, użyć przechadzki.
2Moja towarzyszka i pani X.1 zechciały mi towarzyszyć. Poszłyśmy. Nie było wprawdzie komarów, ale za to roje małych muszek, jeszcze zjadliwszych od komarów; te wpadały w oczy, w gębę i zostawiały pęcherze od ukąszenia.
3Józia nie dotrzymała placu i wróciła do domu; nie mogłam uprosić pani X., aby poszła za jej przykładem. Została ze mną: a że pani X. pojąć nie może przyjemności przechadzki samotnej, musiałam dla jej przyjaźni włóczyć się po brudnych i błotnistych ulicach Berezowa2, skacząc po okrągłych patykach i różnego rodzaju surogatach trotuaru. Okrążywszy znaczniejsze ulice, pani X., przechodząc koło domu siostry, tam zaszła, zostawiwszy mi wolność rozrządzenia moją osobą.
4Korzystając ze swobody, opuściłam co prędzej miasto i w las się zapuściłam. Po chwili, o dziwy!, obaczyłam drogę, wytłoczoną kołami. Była to pierwsza droga jeżdżona, którąm obaczyła od czasu opuszczenia Tobolska. Ten widok, tak nieznaczący, był mi arcymiłym.
5Jeżeli komu zdarzyło się w obcej i dalekiej ziemi napotkać ubiór swego kraju lub usłyszeć nutę znajomej piosnki z ziemi własnej, ten pojmie wrażenie, którego doznałam. Przypomniało mi się coś rodzinnego; za pomocą tego nieznaczącego obrazku przeszłość odzwierciadliła się w mojej pamięci i serce przylgnęło do tego cienia. Nie dając miejsca rozwadze, puściłam się z biegiem tej drożyny, jakby chwytając rękę poznanego przyjaciela. Niestety! Złudzenie prędko znikło. Doszłam do magazynów skarbowych o wiorstę za miastem, gdzie skład wódki, mąki i soli, i droga się skończyła; ja zaś, odczarowana, zostałam na miejscu z odczuciem podobnym do tego, jakie doświadcza dziecko, gdy goniąc za bańką mydlaną, ta mu pęknie przed oczyma.
6Gdy pękła moja bańka, wróciłam do rzeczywistości. Postanowiłam dalej przedłużać moją przechadzkę. Trzymając się już innego gościńca, poszłam brzegiem rzeki Wajgułki3. Niedługo napotkałam kilka familii ostiackich4, które świeżo przyciągnęły w tę stronę i rozbiły nad brzegiem swe letnie jurty. Kobiety i dzieci siedziały koło ogniska, piekąc w popiele placki z żytniej mąki. Mężczyźni należący do tych familii odjechali na statkach kupców berezowskich łowić rybę na morzu Obskim5; ich zaś familie zbliżyły się ku miasteczku dla łatwiejszego wyżywienia.
7Małe szałasy z kory brzozowej, podobne do szater cygańskich6, bez drzwi, bez okien, to domy letnie Ostiaków; psy są ich jedynymi stróżami i opiekunami familii. I czegoż by się bać mieli? Chyba niedźwiedzia. Ich mienie nie skusiłoby nikogo na świecie. Przywykłszy do mnóstwa sprzętów po domach naszych, które się wydają nieodbicie potrzebnymi, trudno sobie wystawić, jak małym człowiek obejść się może. Naczynko z kory brzozowej do czerpania wody, necułeczki7 z tegoż samego materiału, kilka takichże łyżek i kilka skór z renów, otóż i cały majątek, wystarczający na potrzeby familii.
8Opuściłam prędko to nadbrzeże; tam były psy i ludzie, tym się i w domu nacieszę; tą razą szukałam natury, szukałam samotności. Zwróciwszy na prawo, w las się zapuściłam. Rozpatrywałam drzewa, rośliny, wszystko inne niż u nas. Czy już umarłam jednemu światu, a odrodziłam się w drugim? Naokoło mnie wszystko zmienione: przyrodzenie, ludzie, przedmioty, zwyczaje, wyobrażenia, wszystko zgoła inne. Gdyby nie uczucia tlejące w głębi, gdyby nie zwierciadło pamięci odbijające przeszłość tak żywymi farbami, cóżby mi świadczyło o tożsamości mojej istoty?
9Tu mi się nastręczyło pytanie: Czy możność przechowania pamięcią na dnie duszy dawnych wrażeń jest dobrodziejstwem, czy też przeciwnie? Prędko odrzuciłam precz to pytanie, bałam się bluźnierstwem skalać myśl moją. Jeżeli przeszłość umarła tak przywrze pamięcią do duszy, że ani oderwać jej nie można, ani wskrzesić niepodobna, to ciężko, bardzo ciężko! Wszakże jest to jedyna część, w której choć się ból czuje, ale tleje życie; reszta śmierć, próchno. Bóg często w swojej mądrości prowadzi ślepe stworzenia do celów przez siebie tylko pojętych, drogami, na które się wzdryga ich mdłe przyrodzenie; przecież te drogi w skutkach okażą się dobroczynne. Słabi i ślepi, poddajmy się i ufajmy.
Notes de bas de page
1 „Moja towarzyszka” – panna Józefa Rzążewska, podobnie jak Felińska skazana na zesłanie, obie dzieliły kwaterę w Berezowie. „Pani X.”, kobieta ekscentryczna, ubierająca się po męsku i paląca fajkę, „dla oryginalności” wozi ze sobą gęś i „pieści jak pieska”. Wbrew woli Felińskiej i Rzążewskiej wprowadziła się do ich domu, pod pretekstem odwiedzin matki i sióstr mieszkających w Berezowie.
2 Berezów, spolszczona nazwa miasta Bieriozow, obecnie znanego jako Bieriozowo, nad rzeką Północna Sośwa, kilkadziesiąt kilometrów od jej ujścia do Obu. Felińska przebywała na zesłaniu w Bieriozowie w latach 1839–1841, skąd przeniesiono ją do Saratowa. Bieriozowo było znanym miejscem zsyłek.
3 Prawdopodobnie Felińska ma na myśli rzekę Wogułkę, lewy dopływ Sośwy.
4 Ostiacy, dziś – zgodnie z ich własną nomenklaturą – nazywani Chantami, lud obecnie zamieszkujący głównie w Jugrze, tj. w Chanty‑Mansyjskim Okręgu Autonomicznym, w zachodniej Syberii, gdzie znajduje się również Bieriezowo.
5 Zatoka Obska, do której uchodzi Ob. Jest częścią Morza Karskiego.
6 Szatra – namiot albo szałas. Jak mogła wyglądać tego typu konstrukcja, można się przekonać, patrząc na obraz Zygmunta Sidorowicza Szatry cygańskie z 1876 roku. Obraz znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
7 Zdrobnienie od „necułka”, czyli niecka.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.