Zasady myśli i uczuć moich
p. 224-227
Texte intégral
1Między ogółem ludu, pokoleniami i szczególnym człowiekiem obecnie żyjącym zachodzi wzajemny związek w niezliczonych i niedojrzanych ogniwach; tak że każdy jest przyczyną, skutkiem, przykładem i naśladowcą w wielkim dziele doskonalenia się wzajemnego. Postępki dobre lub złe każdego, odnosząc się do zasługi przed sobą samym, niosą przy tym pewne skutki w postępie społeczności, albo na długo, albo na zawsze pamiętne, albo choć przez jedno indywiduum doznane; i nawzajem każdy człowiek przychodząc na świat, zbiera pożytki z doświadczenia, nauki i postępków ludzi i ludów od początku świata egzystujących. Z tego stosunku jednostki do całości, a całości do jednostki wywiązuje się wypadek, że jak się ma człowiek do społeczności, tak społeczność do tegoż człowieka. Nie ma dwóch ludzi na całym świecie, których by uczucia, pojęcia i życie moralne były z sobą zupełnie podobne; owszem, każdego osobny jest charakter uczuć, dążeń i doświadczeń, osobno w społecznym dążeniu stający się przydatnym. Dążenie tylko zmysłowe każdego jest jednostajne i ze wszystkimi zwierzętami podobne, które zawadza i tamuje dążenie duchowne: z przyczyny więc związku nieskazitelności ze skazitelnością, życia ze śmiercią, to jest ducha z materią, zupełne udoskonalenie nie na tym świecie, lecz chyba w przyszłym dokonać się może.
2W życiu ziemnym1 odnosi człowiek korzyści w ukształceniu się, w szczególności od każdego człowieka: ze wzajemnego udzielania myśli mową i pismem, z przykładów, postępków, stosunków i stanu uczuć, będących przestrogą lub nauką; w ogólności od ludzi: z historii rozwijania się pojęć umysłowych, z dziejów praktycznego ich zastosowania, ze wszystkich zmian opinii, zwyczajów i obyczajów, z postępów widocznych i przez długi czas niespostrzeganych, niemniej jednak ważnych, z historii rozwijającego się objawienia wiary od początku świata aż dotąd, z teorii filozoficznych i w powszechności ze wszystkich nauk. Z jakich więc źródeł postęp ku doskonałości czerpa się w tym życiu, z takich w przyszłym jest spodziewany: z pewników wiadomych w kombinacji umysłowej takie niewiadome wypadają zrównania – z tego więc wiara moja oparła się na takim wyobrażeniu o przyszłym życiu ducha człowieczego.
3Na ziemi życie człowieka i myśl upływają z biegiem i ruchem powszechnym natury, zajmując pewny przedział ruchu, czyli czasu, a ponieważ byt jego zajmuje w przestrzeni pewne miejsce, każdy więc czyn, acz najdrobniejszy i najkrócej trwający, jest zjawiskiem w czasie, czyli w ruchu obecnym tylko i w miejscu rzeczywistym; każda myśl i zdarzenie człowieka, w samym akcie spojone będąc obecnie z czasem, czyli ruchem w naturze obecnym, objawia się raz tylko na świecie widomym, a ominione2 przechodzi ze sceny tego świata i zapada w wieczność: bo czas obecny jest punktem przewagi z przeszłości w przyszłość. Ruch powszechny materialnego świata dwóch chwil na tym punkcie zatrzymać się nie może. Nie ma dwoistości w ruchu i czynach: co się stało, nie stać się nie może; każda chwila ruchu zapełnioną być musi rzeczywistym czynem. Gdyby można było rozwinąć kartę czasu, byłoby to tło, na którym przedstawiłyby się tysiączne obrazy i zjawiska, połączone z sobą ogniwami, z ruchu i okoliczności zrodzonymi. Na tym świecie cokolwiek przeminęło i zapadło w przeszłość, jest dla zmysłów już umarłe i niezwrotne: na zmyśle oka, równie jak na kropli wody lub kulce szklanej, odbijają się obecne obrazy; znikają z nich na zawsze za swoim ze świata zniknieniem i upływem obecnej chwili, dając miejsca nowym obrazom i wydarzeniom. Zmysłowie żyje człowiek, jak zwierzę w chwili tylko obecnej; gdyby więc nie miał w sobie ducha, obecna chwila ze zjawiskiem ruchu, w niej dopełnionego czynu, czyli obrazu, przeszedłszy ze sceny świata, zapadając w przeszłość wiekuistą, wiekuiście i niepowrotnie byłaby dla niego straconą; bo na świecie jest tylko ruch obecny, przeszły już nie jest na świecie, stał się już własnością wieczności. Wyobrażenie przeszłego ruchu istnieć tylko może zarysem, w pamięci i myśli. Człowiek więc wyrobił w sobie na umyśle wyobrażenie czasu przeszłego i przyszłego: to jest, na tle duchowej rozciągłości, malują się w pamięci obrazy obecne i na wieki pozostają, aby później, na każde skinienie ducha, mogły być przywołane, wydobyte i przedstawione z wyobrażeniami czasu i miejsca, z rysami doznanych wówczas uczuć, myśli i wrażeń. Pamięć, omroczona za życia ziemskiego zmysłowością i materią, zostanie oczyszczoną i wyjaśnioną w przyszłym: z mniejszą dokładnością we zwierciadle odbijają się przedmioty, niż ukażą się w pamięci wyryte obrazy świata, ludzi, wydarzeń i przeszłej myśli własnej, uczuć i postępków; nic z niej stracone być nie może. W życiu zapomina niekiedy człowiek, lecz nie oznacza to startych i zniszczonych w pamięci rysów przeszłości, bo za usilnością lub naprowadzeniem okoliczności może je przypomnieć, znaleźć i odświeżyć; wynika to z tępości organów, czyli narzędzi materialnych, usługujących duchowi, nie w każdym razie zdolnych głęboko przeniknąć się jego wolą. W przyszłym życiu każdego człowieka pamięć przeto najczystsza, ulegając władzy ducha na najmniejsze skinienia, uobecni czas przeszły; wiadomość niemylna – uobecni przyszły; a uczucie – obecny. Duch zatem indywidualny zarówno żyć będzie duchowie w czasie przeszłym, obecnym i przyszłym; idea wieczności i czasu ziści swą przepowiednię, duchowi człowieka objawioną. Pamięć i wiadomość są dla duchów przestrzenią i czasem.
4Póki człowiek mało odstąpił od stanu zwierzęcego, dotąd taił się z lisią chytrością w swoich myślach i uczuciach: za rozszerzeniem oświaty ludzie, przekonawszy się, że obłuda zwykle poznaną bywa, uznali za rzecz rozsądniejszą unikać skrytości zwodniczej. Dzisiaj w czynnościach umysłów wznioślejszych znajdzie się więcej otwartości i szczerości: w przyszłym zaś życiu duszy nic skrytego i tajemnego być nie może, jawność i wiadomość panować powszechnie muszą. Każdy duch widziany będzie takim, jakim jest rzeczywiście; wszystkie myśli, uczucia i postępki, w pamięci w najmniejszych odcieniach wyrażone, będą widoczne i przeniknione. Tam pozna każdy żyjącą historię całej ludzkości; postrzeże na koniec myśl ludu, po przejściu wielkich doświadczeń dla jego nauki potrzebnych, jaśniejącą promieniami prawdy, mądrości i cnoty. Historia bowiem do kształcenia ludu na ziemi służąca nie jest nauką dla zabawy tylko i czczej ciekawości literatów; ale w historii poznajemy w dziejach ludzkich rozwijanie się idei wchodzącej codziennie w urzeczywistnienie, poznajemy błędy ludzkie i nadużycie zostawionej im woli – lecz przy tym poznajemy stałe dążenie i cel egzystencji ludu, postępne jego doskonalenie się, prawa Boskie i Opatrzność nad ludem zawsze czuwającą.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.