• Contenu principal
  • Menu
OpenEdition Books
  • Accueil
  • Catalogue de 15466 livres
  • Éditeurs
  • Auteurs
  • Facebook
  • X
  • Partager
    • Facebook

    • X

    • Accueil
    • Catalogue de 15466 livres
    • Éditeurs
    • Auteurs
  • Ressources numériques en sciences humaines et sociales

    • OpenEdition
  • Nos plateformes

    • OpenEdition Books
    • OpenEdition Journals
    • Hypothèses
    • Calenda
  • Bibliothèques

    • OpenEdition Freemium
  • Suivez-nous

  • Lettre d’information
OpenEdition Search

Redirection vers OpenEdition Search.

À quel endroit ?
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • ›
  • Nowa Biblioteka Romantyczna
  • ›
  • Metafory pamięci
  • ›
  • CZĘŚĆ III. Duch
  • ›
  • Dzień zaduszny (powiastka)
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Liens vers le livre
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Formats de lecture

    Plan

    Plan détaillé Texte intégral I. Dwaj koledzy II. Pan Karol III. Pan Władysław IV. Marynia V. Dwoje kochanków VI. Dzień zaduszny VII. Cmentarz zwierzyniecki Notes de bas de page Auteur

    Metafory pamięci

    Ce livre est recensé par

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Dzień zaduszny (powiastka)

    Edmund Wasilewski

    p. 187-198

    Texte intégral I. Dwaj koledzy II. Pan Karol III. Pan Władysław IV. Marynia V. Dwoje kochanków VI. Dzień zaduszny VII. Cmentarz zwierzyniecki Notes de bas de page Auteur

    Texte intégral

    I. Dwaj koledzy

    1Piękny był dzień jesienny, niebo czyste, wiatr szumiał sobie, a po skałach zwierzynieckich1 nad Wisłą przechodzili się dwaj młodzi ludzie: jeden z nich mały, wybladłej i delikatnej cery, rzadkie blond włosy pokrywał czarną aksamitną czapką, w twarzy jego mieszał się niepokój i oczekiwanie; drugi wysoki, pięknej i smagłej postaci, spod czerwonej krakuski wywijały się krucze włosy, a w twarzy jaśniały spokój i szczerota2; pod nimi Wisła i czarny zakręcał się odmęt, a nad nimi stare mury klasztoru i poczerniała wieża.

    2– Czy nie pójdziesz ze mną na bliski cmentarz? – rzekł młodzieniec w krakusce. – Patrz, co za wieczór! Dzisiaj dzień zaduszny.
    – I cóż tam będziemy robić?
    – Co? Dumać – marzyć; mam przy sobie flecik, zagramy sobie.
    – Ja nie mam czasu – odrzekł pan Karol – proszony jestem na zabawę, zamówiłem Marynię do mazurka; wierz mi, Władysławie, nie mogę, matka by się gniewała na mnie.
    – I opuścisz ten cudny wieczór na cmentarzu, w zaduszny dzień?
    – I cóż tam będę robił, i cóż tam pięknego? Smutno i nudno, a przy tym matka by się na mnie gniewała; a więc dobranoc – do widzenia.
    – Idź sobie – rzekł Władysław, poprawiając krakuski na głowie – matka by się gniewała na ciebie, gdybyś opuścił wieczór i taniec! Moja matka śpi na cmentarzu, i ona by się gniewała, gdybym w ten dzień skakał i bawił się. Ty masz wszystko na salonie: rodziców, dziewczęta, wino i majątek. Ja wszystko posiadam na cmentarzu, wszystko oprócz nadziei! Kto nic nie stracił na ziemi, kto jest szczęśliwy, ten mało czuje! – sądzi o boleści, rozpaczy i poezji z książki, którą poziewając, czyta przy piecu; dla niego świat pełen cacek, jak sklep norymberski3! Przejdzie młodość, cacka potłucze z pogardą i zostanie się z nudą i ze złotem.

    3To mówiąc, pan Władysław poszedł na bliski cmentarz, usiadł na grobie, zanucił na fleciku posępną piosnkę, a dzwon ze zwierzynieckiej wieży uderzył dziewięć razy za dusze utopionych we Wiśle4.

    II. Pan Karol

    4Wszyscy znali pana Karola; nadzieja bogatych rodziców i przyszły ich dziedzic, złota rybka panien i wdówek, wychowaniec salonu, wyzwoleniec etykiety, nie żył z towarzyszami młodości, bo i cóż mu było po kolegach. Pan Karol posiadał złoto, mógł sobie zakupić grono przyjaciół, uśmiechy młodych dziewcząt, ich serca, a nawet ich duszę i ciało. Nie znał pięknej natury, bo kinkiety i pająki5 były dosyć jasne; wieczory przeciągały dość długo po północy, aby młody dziedzic miał się przypatrywać pięknemu wschodowi słońca; nie umiał się litować nad nędzą i cierpieniem, bo znał je tylko z książki. W dziecinnym wieku był spokojnym, uczył się dobrze, bo był słabowity i źle zbudowany. A serce jego? I któż to wiedzieć może, ono było jak pudełko wiecznie zamknięte, nie wiadomo, czy balsam lub truciznę zawiera, nie żył ze swymi rówiennikami, a komuż otwiera się serce, jeżeli nie towarzyszom młodości, jeżeli nie kochance.

    III. Pan Władysław

    5Pan Władysław był sobie sierota, poeta i marzyciel z urodzenia, i dlatego biedny, w puściźnie wziął od matki serce, a od ojca dobrą głowę; młodzieniec postawy wyniosłej i smagłej, w oczach ogień młodości i życia, a na szerokim czole piętno szlachetności i szczeroty; serce jego było jak kielich dawnej biesiady przy gościnnym stole; każden pił z niego słodycz, nie lękając się zobaczyć dna. Pan Władysław był wybornym jeźdźcem, doskonałym myśliwcem, lubił namiętnie poezję i muzykę; nieraz wdzierał się na szczyty skał, gdzie tylko orły siadają, i lubił się unosić nieznanym uczuciem, jakiego doznaje ten, co się wzniósł wyżej spojrzeniem nad wszystkich; lubił przebywać wpław wezbraną Wisłę i słodką dla niego było rozkoszą igrać ze śmiercią na łonie spienionej fali. Nie cierpiał gramatyki pijarskiej, nudziły go równania algebraiczne, a historią Sawickiego6 nabijał strzelbę i bił kuropatwy.

    6Pan Władysław nie był fanfaronem literackim, nazywano go głupcem, nie dał sobie dmuchać w kaszę i uchodził za awanturnika i zuchwalca, i cóż go to obchodziło, on sobie stworzył świat piękniejszy, większy od tego, co go deptał nogami; a którenże z młodzieży choć połową swej istoty nie żyje w utworzonym przez siebie świecie?

    7O gdybyś wiedział, jak nieraz w późną noc przy słabym świetle lampy pan Władysław siedział jak posąg nad dziełem Szyllera lub Getego7; nagle twarz jego ożywiała się, niezwykły ogień zabłysnął w jego oczach, uderzył pięścią w stół i szeroko biegał po stancji8; zapewne Duc Alba lub zdradziecki Filip9 rozgniewał go; znowu usiadł, a w jego czole zajaśniała myśl Pozy, a w sercu grały wszystkie uczucia jak struny arfy, poruszone ręką mistrza.

    8I z tym sercem, i z tą postawą pięknego młodzieńca pan Władysław nie kochał i serce jego byłe wolne? – Kochał, i kochał przedmiot godny siebie.

    IV. Marynia

    9Widziałeś Marynię? Czy znasz Marysię? Nic piękniejszego, jak Marynia! – Tak mówili wszyscy, młodzież, dziewczęta, a nawet stare panny i dewotki. Marynia się kocha zapewne? Nic pewniejszego, ale w kim? – Pan Karol wszak to bogaty chłopiec! – Fe! Ale brzydki jak mazepa10! – Może pan B., H. lub G. – może lub nie. – Tak mówili wszyscy, młodzież, dziewczęta, a nade wszystko stare panny i dewotki. Marynia jest płocha, ściąga się11, uwodzi chłopców, wyciąga z nich podarki, a potem odpycha. Marynia nie jest niewinną, kochanek ją zdradził i odleciał, okrywszy hańbą! – Tak mówili wszyscy, co posiadali haniebniejsze przymioty i w znacznym stopniu; albowiem kto jest czarny, trudno go splamić, a zwyczajem jest ludzi żyjących błotem i w błocie bryzgać tych, co są wolni od brudu i zakały. – Ja znałem Marynię, chociaż jej czarne oczy mówiły więcej niż usta najgadatliwszej z kobiet, lecz wyraz jej twarzy oznaczał dobroć Anioła i jego piękność; a jej kibić i mała nóżka zachwycała w tańcu i zastanawiała najoziemblejszych na wdzięki kobiet. Najbogatsi z młodzieży ubiegali się o jej rękę. Poeci zarzucili ją wierszami i kwiatami, pod wszystkimi kształtami języka poezji, muzyki, malarstwa dopytywano się pięknej dziewczyny: czy mnie kochasz? I dlaczegoż Marynia ciągle i jednotonnie odpowiada nie? Niejeden już zapytał sam siebie: czyliżby ona nie miała serca? – Ja znałem serce Maryni, ono było dziełem poczciwej matki, ona szukała serca, które by tworzyło godną harmonię z jej sercem. – I nie znalazła go jeszcze? – Dlaczegoż nie, dwie dusze, stworzone dla siebie, szukają się, znajdują i łączą; a biada i przeklęstwo tym, co je rozłączyć usiłują.

    V. Dwoje kochanków

    10I któż nie zna karnawałowych dni? Gdy noc zapadnie zimna, wietrzna lub mroźna dla nędzarzy, wszystkie okna w miastach błyszczą się rzęsistym światłem, wszędzie słychać muzykę i śpiewy; w pałacach nudzą się w etykietalne zabawy, w kamienicach tańczą mazurki i walce, w szynkach hulają i piją gorzałkę, a z odległych i samotnych karczem, wśród pól i zaspów śniegu, wicher unosi przeciągły śpiew krakowiaka i wiejskiej muzyki. Daremnie w ten czas myślić o marności świata; przyjdzie Popielec i wszystko się skończy, wszak młodość jest zapustami naszego życia; szalona lub spokojna, przy wódce czy szampanie, dziewczynie lub nudach, kończy się zawsze Popielcem; a cóż milszego jak wspomnienie przeszłych zapust, przeszłej młodości; to jest balsam dla starca, mile bawiąca czarodziejska latarnia przeszłości.

    11W pięknym salonie młodzież tańczy i bawi się z dziewczętami; mężowie piją wino i grają w karty; szpiegują wzrokiem żony i gotują zemstę i piekło nazajutrz; starzy, napiwszy się, nudzą się lub drzymią: a mamy i ciotunie udzielają sobie plotek, nowości lub czynią ścisły przegląd ubiorów i świecideł: otóż wierny obraz dzisiejszej zabawy.

    12Pan Władysław najlepszym jest tancerzem, ciągle tańczy z Marynią; ona go wszędzie ściga oczyma, płoni się i spuszcza piękne oczy, gdy się do niej zbliży i prosi do mazurka lub walca. Oni się kochają, wszyscy powtarzali; kochają się, to rzecz pewna i oczywista. Pan Karol to uważał; a któżby nie zazdrościł najpiękniejszej dziewczyny, z tak licznego grona panien i młodych wdówek; wszyscy zazdroszczą, a jednak nie mogą oderwać zdumiałych oczu od tańczącej pary.

    13Zarzucono Marynię karmelkami i innymi łakotkami. Pan Karol przyniósł kilka pomarańczy, a Władysław do tego zbioru łakoci dorzucił małe serduszko z różowego cukru. Marynia podziękowała mu rumieńcem i uśmiechem, a pan Karol pchnął go wzrokiem jak nożem. Marynia rozdała cukierki rówiennicom, pomarańcze dostały się mamie i cioci; a serduszko cukrowe schowała za śnieżny gors blisko serca. I któżby nie powiedział, że to dwoje kochanków? Mijały dni i tygodnie; pan Karol przesiadywał przy pięknej Maryni. Mamunia wdzięczyła się do niego za oziębłą córkę: pan Karol miał znaczny majątek. A pan Władysław? On sobie był szczęśliwy, nie miał ni złota, ni dóbr, ale miał kilku poczciwych koleżków i kochankę. Marynia widywała go z okna, witał się z nią na migi, widywał ją w kościele: błądząc koło jej domu, w ogrodzie, suchy listek witał go, na nim było jego imię i Maryni; ileż to razy na piasku napotykał jej ręką wypisane do jutr a albo milsze jeszcze dla niego kocha m. I cóż więcej potrzeba dla dwojga kochanków? Dla nich potrzeba przeszkód i cierpienia, jak do skucia złotego łańcucha uderzeń młota i ognia; dwoje kochanków stworzyliby sobie cierpienie, gdyby ich samo nie nawiedziło. Gdy burza lub słota nie dały młodzieńcowi błądzić pod jej okna, Marynia była smutna; pan Karol się gniewał, matka ją burczała, a ciotka niby z niechcenia cieszyła. I któżby nie powiedział, że to dwoje kochanków.

    VI. Dzień zaduszny

    14Z tamtej strony Wisły bieleje piękny dworek wiejski; okna świecą się od słońca, co się kryje za górę św. Bronisławy12; szereg starych topoli nadwiślańskich sieje pożółkłymi liściami, bo już późna jesień, jutro dzień zaduszny; ten dworek to jest mieszkanie Maryni; cichy, spokojny i daleki od miasta. Co niedziela pan Władysław, oparty na wawelskiej skale, oczekiwał, aż Marynia stanie u przewozu13, i dzisiaj patrzy z niecierpliwością; to ona; już na łodzi i tylko ze służącą; łódź przybiła do brzegu, powitali się wzrokiem, i kościół Panny Maryi był miejscem schadzki.

    15Nazajutrz stary gotycki gmach obleczony był kirem, posępno harmonijne Dies irae odbijało się o wyniosłe sklepienia, Marynia klęczała w kaplicy, pan Władysław stał oparty o ławkę, łzy błyszczały w oczach pięknej dziewczyny, na próżno patrzy w obraz Matki dziewicy. Władysław spostrzegł łzy, zbliżył się i wzruszonym zapytał jej głosem:
    – Ty płaczesz, Marynio?
    – Tak – odpowiedziała dziewczyna.
    – I dlaczegóż?
    – Musimy się rozłączyć.
    – Rozłączyć! – zawołał młodzieniec.
    – Tak, i na zawsze.
    – Jak to?
    – Pojutrze będę żoną pana Karola.

    16Pan Władysław pobladł, oparty o ławkę kościelną nie zmienił swej postawy, ale bladość jego lica i czoła okazywała cichą rozpacz; Marynia szlochała prawie głośno, ludzie wtłoczyli się do kaplicy. Władysław wyszedł z kościoła, nie wiedząc kiedy i gdzie, a jednak się znalazł u przewozu, na prost mieszkania Maryni.

    17Przewoźnicy oczekiwali, dopóki ludzie nie zapełnią statka; już każden zajął swoje miejsce. Pan Władysław szukał oczyma Maryni, i gdzież ona? Wszak już skończono nabożeństwo, miałażby jeszcze pozostać u krewnych lub przyjaciół? Nie, to ona! Idzie z wolna i płacze; usiadła na brzegu wielkiego statku. Pan Władysław stał na wawelskiej skale: a na drugiej stronie wezbranej Wisły pan Karol patrzył przez lornetkę na przyszłą swoją narzeczoną. Biedna Marynia! Z tej strony żegna kochanka, rozkosz swego serca, szczęście swojego życia; w jej uszach brzmi jeszcze ponura nuta nieszporna i posępniejsze bądź zdrowa, a z drugiej strony czeka ją mąż i smutne wesele. Dziwne przeznaczenie kobiet! Pram14 już odbił od brzegu i niesie ją w objęcia pana Karola, a fala Wisły wre u stóp skał Wawelu, na których stoi oparty młodzieniec, jak potok jego życia burzliwy i dziki.

    18Cóż to za okrzyk odbił się o skały, brzegi i mury zamkowe? – To jest okrzyk rozpaczy i przestrachu. Wielki Boże!... Patrzaj, statek przechylił się, a ludzie chwytając się wzajemnie, giną wśród spienionych fal i szumiących wirów15. Pan Władysław rzucił się w nurty; kilku topiących się uchwyciło go w konwulsyjne objęcia; ale młodzieniec widzi tylko Marynię; zręczny i silny pływacz, żelazną dłonią dusi tych, co go zatrzymują; walczy z falą i chwyta obumarłą kochankę; mętna fala otoczyła ich, jak ruchoma mogiła, i zniknęli z powierzchni wód. – Wkrótce wszystko znikło, tylko łodzie bujały po Wiśle i okrzyki żalu i trwogi wznosiły się na brzegach. – A pan Karol co robił? – na drugim brzegu dawał skuteczne rozkazy.

    19Nad brzegiem Wisły, w starym gmachu, złożono trzysta trupów, to są utopieni we Wiśle; na trawniku przed gmachem usiłują wyrwać z rąk obumarłego młodzieńca – pięknego trupa dziewicy; on żyje – oddycha jeszcze, to on, to Władysław!... A ona już skończyła; jaka szkoda – to ona, biedna Marynia! – I któżby nie powiedział, że to dwoje kochanków?, zawołał ktoś z tłumu; a dzwon zwierzynieckiego klasztoru uderzył dziewięć razy za dusze utopionych we Wiśle.

    20Pod górą św. Bronisławy stoi mały, wysmukły gotycki kościółek, otoczony cmentarzem dla utopionych we Wiśle16. W kościółku stoi trumna, a w trumnie piękna dziewczyna śpi na wieki. Kilka powiędłych kwiatów błyszczy na jej czole; piękna dziewica! – to kwiat dopiero rozkwitły, urwany ręką śmierci. To cacko dziecinne, stłuczone przez nieuwagę, powiedział ktoś z cicha; a Władysław stał nad wykopanym dołem, patrzał na dno i jęczał z cicha.

    21A pan Karol?, zapytał ktoś, musi pewnie rozpaczać; biedny pan młody... – Zapewne! Dzisiaj na resursie17 przegrał 500 złotych polskich i nowy koczyk18, a dzisiaj będzie ze mną w teatrze; sztuka bardzo stosowna do smutnego wypadku; będą grać Deukaliona i Pirę19.

    VII. Cmentarz zwierzyniecki

    22Rok upłynął skrzydełkiem jaskółki. Władysław codziennie po pracy odwiedzał małą mogiłę Maryni, lecz: Biegą wody potoki. Pamięć nie w naszej mocy itd., znana piosenka20; koledzy, wino i czas rozpędzają żal i smutek, ale nie rozpacz. A jednak nikt nie widział łez Władysława, nikt nie słyszał jego skargi i jęku. On się lękał szyderstwa i oziębłości; wszystkie albowiem uczucia, wywołane na zewnątrz, objawione oczom ludzi, podobne są do nagich piękności dziewic; większa część ludzi widzi tylko nagość i śmieje się: dlatego, gdy je boleść wywoła, chowamy je głęboko – w sercu.

    23– Chodź z nami, Władysławie! wołali koledzy – Już wieczór, cóż będziesz robił na cmentarzu?
    – Będę się modlił – odrzekł młodzieniec. – Dzisiaj zaduszny dzień, rocznica jej śmierci.

    24I szli brzegiem Wisły; wiatr szumiał po szczytach drzew, a wino w głowach towarzyszów Władysława; a w jego głowie i sercu wino obudziło wszystkie wspomnienia. Szklanka wina w sercu i głowie cierpiącego jest jak lampa osadzona w popsutej optyce; przedstawia żywe, wypełzłe obrazy, lecz dziwacznie i dziko. – A wtem młoda i piękna dziewczyna przebiegła szybkim krokiem; nikt nie ujrzał jej twarzy spod czarnej zasłony, lecz ruch ciała, kształtna i biała rączka, co wstrzymywała czarny płaszczyk przed silnym wiatrem, drobna nóżka, co ją tak prędko unosiła, dawały poznać młodość piękność.

    25– Co za aniołek – zawołali wszyscy.
    – To ona! – rzekł Władysław cichym i wzruszonym, głosem.

    26Ona? – powtórzyli koledzy – Cóż to znaczy: ona! – kto? – i stali w zdumieniu, i na próżno się pytali; Władysław pobiegł z dziewczyną i zaniknął wśród cienia; a jego koledzy śmiali się, kłócili, pytali i poszli sobie do domu.

    27Pan Władysław szedł przy młodej dziewczynie i słowa nie mógł wymówić: nieznane uczucie; dziwny strach mącił i ściskał jego duszę i serce, zaledwie urywanym glosom ośmielił się zapytać nieznanej dziewczyny; zaledwie ukradkiem odważył się zajrzeć w jej oczy, omdlone czarną zasłoną; twarz była blada, a czarne oczy jak dwie gwiazdki w mglistą noc.

    28– Tak ciemno i wietrzno, a ty się nie boisz sama?
    – Nie – odrzekła dziewczyna.
    – Nie? A dzisiaj dzień zaduszny!
    – Może być, a dla mnie weselny.
    – Dziwna rzecz – odrzekł młodzieniec – zapewne do domu idziesz?
    – Tak jest.
    – Czy pozwolisz się odprowadzić?
    – Dlaczegoż nie.
    – A dalekoż twój dom i mieszkanie?
    – Bardzo blisko.

    29I szli długo; Władysława serce biło gwałtownie, a zimny pot ocierał z bladego czoła, aż z dala zabieliły się paskiem mury zwierzynieckiego cmentarza, a gotycki kościółek wśród starych lip czernił się na bladym promyku księżyca.

    30– Wszak to brama cmentarza? Moja luba, nie żartuj, chodźmy dalej i prędzej.
    – To tu, mój luby, ja tu mieszkam.
    – Ach, wierz mi jeszcze zawczasu; tak młoda jesteś i piękna, szkoda by cię było, płakaliby chłopcy.
    – I cóż nam po chłopcach? – odrzekła. – My tu będziemy mieszkać na wieki.
    – Na wieki!... Fe! Moja luba, co za smutne żarty!

    31Władysław ją porwał za rękę; dziewczyna pchnęła ciężką zaporę, a brama z cicha rozwarła się, jak oko trupa, jak przyszłość biednego wygnańca. I weszli; młodzieniec drżał, lipy cicho szumiały, a mogiła Maryni bieliła się pod murem kościółka; a na niej klęczał czarny krzyżyk, a na nim kołysał się zeschły wianek.

    32– Władysławie! – rzekła dziewczyna. – Tu cicho i spokojnie, a na świecie gorzko i zawierucha; pójdź, będziem spać na wieki, razem spokojnie i cicho.

    33Nieznane uczucie zalało duszę młodzieńca jak powódź wezbranej Wisły; nieznany żal ścisnął mu serce jak olbrzym; dziewczyna wyciągnęła ręce; Władysław objął ją w swoje ramiona, wiatr zdmuchnął czarną zasłonę.
    – Boże wielki! To ona – to Marynia!

    34Zachrzęszczały suche kości w rękach młodzieńca; zaćmiło się w oczach i w głowie i padł na miękką mogiłę pod czarnym krzyżykiem. Wicher zawył i z hukiem zatrzasnął bramę cmentarza, a dzwon zwierzynieckiego klasztoru uderzył dziewięć razy za dusze utopionych we Wiśle.

    35Nazajutrz znaleziono na mogile Maryni zimne zwłoki pana Władysława; suchą gałąź lipiny ściskał w objęciu, oczy miał zamknięte, a w twarzy wyraz boleści i rozkoszy. Pochowano go obok kochanki, a koledzy długo przychodzili modlić się i dumać nad jego grobem.

    36Może to wszystko było skutkiem rozognionej fantazji, lecz marzenie i wspomnienia najsilniej wstrząsają duszę i budzą widziadła, o których wątpią filozofowie, a poeci i lud wiecznie o nich marzyć będą.

    37Kraków, dnia 2 listopada 1840

    Notes de bas de page

    1 Zwierzyniec, dawna wieś pod Krakowem, w 1909 roku, na mocy uchwały sejmowej, włączona do Krakowa, jest częścią Dzielnicy vii Zwierzyniec. W xii wieku, w zakolu Wisły, powstał tu klasztor Norbertanek. Klasztor, wraz z przylegającym doń kościołem św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela, jest jednym z bardziej rozpoznawalnych kompleksów zabytkowych miasta.

    2 Tj. szczerość.

    3 Sklep norymberski – sklep galanteryjny; używane w dawnym frazeologizmie „jak w norymberskim sklepie”, tzn. wszystko tu można kupić albo znaleźć.

    4 Codziennie wieczorem o ósmej godzinie, a w zimie o piątej, na zwierzynieckiej wieży uderza dzwon dziewięć razy za dusze utopionych we Wiśle. Ludzie pracujący w polu porzucają na chwilę swoją pracę, a za każdym uderzeniem dzwonu odmawiają Zdro- waś Maria. Nie wiadomo, komu winniśmy tę pobożną fundację; wiele albowiem ciekawej starożytności, sztuk pięknych i liczne archiwa są niedostępnymi dla wszystkich. Klasztór albowiem zwierzyniecki zamieszkałym jest przez zakon kobiecy norbertanek. (Przypis autora). Nawiązanie do legendy o dzwonie topielców. Gdy kupcy ratujący się przed Tatarami chcieli przeprawić się przez Wisłę, utonęli w jej odmętach; ten sam los spotkał ścigających. Ocalał jeden tylko kupiec, który w podzięce miał ufundować dzwon dla zwierzynieckiego klasztoru. Mimo trzykrotnych prób jego odlania dzwon pozostawał pęknięty. Dzwon takowy rzeczywiście znajdował się w klasztorze, podobno w 1917 roku został przez Austriaków przetopiony na armaty. Różne źródła, które przeglądałem, informują z reguły, że dzwon odzywał się nie dziewięć, a dziesięć razy, choć i ta pierwsza informacja znajduje potwierdzenie w niektórych wzmiankach.

    5 Pająk – wiszący świecznik wieloramienny, rodzaj żyrandola.

    6 Prawdopodobnie chodzi o podręcznik Rys krótki chronologiczny historii powszechnej do roku 1812 (1815) autorstwa księdza pijara Stefana Sawickiego (1768–1818).

    7 Tj. Friedricha Schillera i Johanna Wolfganga Goethego.

    8 Tj. pokoju, izbie.

    9 Książę Alba i Filip ii, podobnie jak wymieniony dalej Markiz Posa – bohaterowie dramatu Friedricha Schillera Don Carlos (wydanego w roku 1787).

    10 Tzn. potwór, straszydło, ew. brudas.

    11 Zapewne: powściąga się, mityguje.

    12 Wzgórze św. Bronisławy albo Sikornik – krakowskie wzgórze, na którym wzniesiono kopiec Kościuszki.

    13 Tzn. na przystani, w miejscu przeprawy.

    14 Tj. prom.

    15 Zdarzenie to jest prawdziwym; w r. albowiem 1813 nadzwyczajna powódź zerwała most na Wiśle, łączący Kraków z Podgórzem. Za małą cenę przewożono na drugą stronę Wisły, wielkim umyślnie na to przyrządzonym statkiem. W sam zaduszny dzień Wisła była jeszcze nabrzmiałą, gdy statek napełniony ludźmi odbił od brzegu. Dziecko, siedzące na kraju, upuściwszy jabłko, wydało krzyk; ludzie, bądź z ciekawości, bądź popchnieni jedni przez drugich, skupili się mocno w jeden punkt; statek przechylił się i nakrył wszystkich swoim ogromem. Nikt nie uszedł śmierci, a rachowano prawie do 300 nieszczęśliwych ofiar. (Przypis autora). Powódź z 26 sierpnia 1813 roku uznawana jest za jedną z największych w historii miasta. Istotnie zerwany został drewniany most Karola, łączący Podgórze z Kazimierzem. Nie znam jednak innych relacji opisujących prawdziwą rzekomo katastrofę statku.

    16 U stóp bronisławskiej góry, na małej wzniosłości, stoi szczupły kościółek, z wysmukłą dzwonnicą, pod nazwą św. Salwatora; wokoło niego mały zielony cmentarz, otoczony murem; w kącie kośnica z żelaznym krzyżem, a obok muru mieszkanie gróbarza. Kościół i cmentarz otaczają odwieczne lipy i wiązy, u których stóp wznoszą się niskie wiejskie mogiły; wszystko to tworzy piękny i godny uwagi obraz, tym bardziej że spoza wiązów cmentarnych odcina się na rubinowym tle zachodzącego słońca wielka mogiła Kościuszki, królowa mogił. Na tym cmentarzu zwykle chowają utopionych we Wiśle. (Przypis autora). Kośnica – kostnica; gróbarz – grabarz. Dawny domek grabarza stoi przy kościele Najświętszego Salwatora do dziś.

    17 Tzn. w klubie towarzyskim.

    18 Tj. kareta, powóz.

    19 „Deukalion i Pyrra”. Być może chodzi tu o sztukę Germaina‑François Poullain de Saint‑Foix (1698–1776) z roku 1741; jej polski przekład ukazał się w roku 1784.

    20 Jest to niedokładny cytat z iv części Dziadów Mickiewicza (w. 912–913; przytaczam szerszy fragment tekstu, cyt. za: A. Mickiewicz, Dzieła, t. iii, Dramaty, oprac. Z. Stefanowska, Warszawa 1999, s. 80–81): GUSTAW / (...) / Dzieci! znacie piosnkę starą? / (śpiewa) / Naprzód ciebie wspomina / Co chwila, co godzina. // chór dzieci / Jakże kocha dziewczyna, / Co chwilę przypomina! // GUSTAW / Potem po razu co dnia, / A potem co tygodnia. // chór dzieci / Jakże czuła dziewczyna, / Co tydzień przypomina! // gustaW / A potem co miesiąca / Z początku albo z końca. // chór dzieci / Jakże dobra dziewczyna, / Co miesiąc przypomina! // gustaW / Biegą wody potoku, / Pamięć nie w naszej mocy: / Już tylko raz co roku / Około Wielkiejnocy. // chór dzieci / Jaka grzeczna dziewczyna, / Jeszcze co rok wspomina!

    Auteur

    • Edmund Wasilewski
    Précédent Suivant
    Table des matières

    Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0

    Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

    Voir plus de livres
    Romantycy i technika. Tom 1

    Romantycy i technika. Tom 1

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Pogoda w czasach romantyków

    Pogoda w czasach romantyków

    Marta Zielińska (éd.)

    2017

    Kłopotliwe rozrywki

    Kłopotliwe rozrywki

    Marta Zielińska (éd.)

    2018

    Metafory pamięci

    Metafory pamięci

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2017

    Romantycy i technika. Tom 2

    Romantycy i technika. Tom 2

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Marek Bieńczyk (éd.)

    2017

    Mapy romantyków

    Mapy romantyków

    Dorota Siwicka (éd.)

    2018

    Medycyna

    Medycyna

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2018

    Magnetyzm

    Magnetyzm

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2016

    Praktyki psychiatrii

    Praktyki psychiatrii

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2018

    Zwierzęta na zakręcie

    Zwierzęta na zakręcie

    Beata Mytych-Forajter (éd.)

    2017

    Voir plus de livres
    1 / 11
    Romantycy i technika. Tom 1

    Romantycy i technika. Tom 1

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Pogoda w czasach romantyków

    Pogoda w czasach romantyków

    Marta Zielińska (éd.)

    2017

    Kłopotliwe rozrywki

    Kłopotliwe rozrywki

    Marta Zielińska (éd.)

    2018

    Metafory pamięci

    Metafory pamięci

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2017

    Romantycy i technika. Tom 2

    Romantycy i technika. Tom 2

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Marek Bieńczyk (éd.)

    2017

    Mapy romantyków

    Mapy romantyków

    Dorota Siwicka (éd.)

    2018

    Medycyna

    Medycyna

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2018

    Magnetyzm

    Magnetyzm

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2016

    Praktyki psychiatrii

    Praktyki psychiatrii

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2018

    Zwierzęta na zakręcie

    Zwierzęta na zakręcie

    Beata Mytych-Forajter (éd.)

    2017

    Accès ouvert

    Accès ouvert freemium

    ePub

    PDF

    PDF du chapitre

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque

    Acheter

    Édition imprimée

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    • amazon.fr
    ePub / PDF

    1 Zwierzyniec, dawna wieś pod Krakowem, w 1909 roku, na mocy uchwały sejmowej, włączona do Krakowa, jest częścią Dzielnicy vii Zwierzyniec. W xii wieku, w zakolu Wisły, powstał tu klasztor Norbertanek. Klasztor, wraz z przylegającym doń kościołem św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela, jest jednym z bardziej rozpoznawalnych kompleksów zabytkowych miasta.

    2 Tj. szczerość.

    3 Sklep norymberski – sklep galanteryjny; używane w dawnym frazeologizmie „jak w norymberskim sklepie”, tzn. wszystko tu można kupić albo znaleźć.

    4 Codziennie wieczorem o ósmej godzinie, a w zimie o piątej, na zwierzynieckiej wieży uderza dzwon dziewięć razy za dusze utopionych we Wiśle. Ludzie pracujący w polu porzucają na chwilę swoją pracę, a za każdym uderzeniem dzwonu odmawiają Zdro- waś Maria. Nie wiadomo, komu winniśmy tę pobożną fundację; wiele albowiem ciekawej starożytności, sztuk pięknych i liczne archiwa są niedostępnymi dla wszystkich. Klasztór albowiem zwierzyniecki zamieszkałym jest przez zakon kobiecy norbertanek. (Przypis autora). Nawiązanie do legendy o dzwonie topielców. Gdy kupcy ratujący się przed Tatarami chcieli przeprawić się przez Wisłę, utonęli w jej odmętach; ten sam los spotkał ścigających. Ocalał jeden tylko kupiec, który w podzięce miał ufundować dzwon dla zwierzynieckiego klasztoru. Mimo trzykrotnych prób jego odlania dzwon pozostawał pęknięty. Dzwon takowy rzeczywiście znajdował się w klasztorze, podobno w 1917 roku został przez Austriaków przetopiony na armaty. Różne źródła, które przeglądałem, informują z reguły, że dzwon odzywał się nie dziewięć, a dziesięć razy, choć i ta pierwsza informacja znajduje potwierdzenie w niektórych wzmiankach.

    5 Pająk – wiszący świecznik wieloramienny, rodzaj żyrandola.

    6 Prawdopodobnie chodzi o podręcznik Rys krótki chronologiczny historii powszechnej do roku 1812 (1815) autorstwa księdza pijara Stefana Sawickiego (1768–1818).

    7 Tj. Friedricha Schillera i Johanna Wolfganga Goethego.

    8 Tj. pokoju, izbie.

    9 Książę Alba i Filip ii, podobnie jak wymieniony dalej Markiz Posa – bohaterowie dramatu Friedricha Schillera Don Carlos (wydanego w roku 1787).

    10 Tzn. potwór, straszydło, ew. brudas.

    11 Zapewne: powściąga się, mityguje.

    12 Wzgórze św. Bronisławy albo Sikornik – krakowskie wzgórze, na którym wzniesiono kopiec Kościuszki.

    13 Tzn. na przystani, w miejscu przeprawy.

    14 Tj. prom.

    15 Zdarzenie to jest prawdziwym; w r. albowiem 1813 nadzwyczajna powódź zerwała most na Wiśle, łączący Kraków z Podgórzem. Za małą cenę przewożono na drugą stronę Wisły, wielkim umyślnie na to przyrządzonym statkiem. W sam zaduszny dzień Wisła była jeszcze nabrzmiałą, gdy statek napełniony ludźmi odbił od brzegu. Dziecko, siedzące na kraju, upuściwszy jabłko, wydało krzyk; ludzie, bądź z ciekawości, bądź popchnieni jedni przez drugich, skupili się mocno w jeden punkt; statek przechylił się i nakrył wszystkich swoim ogromem. Nikt nie uszedł śmierci, a rachowano prawie do 300 nieszczęśliwych ofiar. (Przypis autora). Powódź z 26 sierpnia 1813 roku uznawana jest za jedną z największych w historii miasta. Istotnie zerwany został drewniany most Karola, łączący Podgórze z Kazimierzem. Nie znam jednak innych relacji opisujących prawdziwą rzekomo katastrofę statku.

    16 U stóp bronisławskiej góry, na małej wzniosłości, stoi szczupły kościółek, z wysmukłą dzwonnicą, pod nazwą św. Salwatora; wokoło niego mały zielony cmentarz, otoczony murem; w kącie kośnica z żelaznym krzyżem, a obok muru mieszkanie gróbarza. Kościół i cmentarz otaczają odwieczne lipy i wiązy, u których stóp wznoszą się niskie wiejskie mogiły; wszystko to tworzy piękny i godny uwagi obraz, tym bardziej że spoza wiązów cmentarnych odcina się na rubinowym tle zachodzącego słońca wielka mogiła Kościuszki, królowa mogił. Na tym cmentarzu zwykle chowają utopionych we Wiśle. (Przypis autora). Kośnica – kostnica; gróbarz – grabarz. Dawny domek grabarza stoi przy kościele Najświętszego Salwatora do dziś.

    17 Tzn. w klubie towarzyskim.

    18 Tj. kareta, powóz.

    19 „Deukalion i Pyrra”. Być może chodzi tu o sztukę Germaina‑François Poullain de Saint‑Foix (1698–1776) z roku 1741; jej polski przekład ukazał się w roku 1784.

    20 Jest to niedokładny cytat z iv części Dziadów Mickiewicza (w. 912–913; przytaczam szerszy fragment tekstu, cyt. za: A. Mickiewicz, Dzieła, t. iii, Dramaty, oprac. Z. Stefanowska, Warszawa 1999, s. 80–81): GUSTAW / (...) / Dzieci! znacie piosnkę starą? / (śpiewa) / Naprzód ciebie wspomina / Co chwila, co godzina. // chór dzieci / Jakże kocha dziewczyna, / Co chwilę przypomina! // GUSTAW / Potem po razu co dnia, / A potem co tygodnia. // chór dzieci / Jakże czuła dziewczyna, / Co tydzień przypomina! // gustaW / A potem co miesiąca / Z początku albo z końca. // chór dzieci / Jakże dobra dziewczyna, / Co miesiąc przypomina! // gustaW / Biegą wody potoku, / Pamięć nie w naszej mocy: / Już tylko raz co roku / Około Wielkiejnocy. // chór dzieci / Jaka grzeczna dziewczyna, / Jeszcze co rok wspomina!

    Metafory pamięci

    X Facebook Email

    Metafory pamięci

    Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque Acheter ce livre aux formats PDF et ePub

    Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org

    Metafory pamięci

    Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.

    Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org

    Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.

    Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.

    La syntaxe de l’email est incorrecte.

    Référence numérique du chapitre

    Format

    Wasilewski, E. (2017). Dzień zaduszny (powiastka). In G. Marzec (éd.), Metafory pamięci (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11753
    Wasilewski, Edmund. « Dzień zaduszny (powiastka) ». In Metafory pamięci, édité par Grzegorz Marzec. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2017. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11753.
    Wasilewski, Edmund. « Dzień zaduszny (powiastka) ». Metafory pamięci, édité par Grzegorz Marzec, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2017, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11753.

    Référence numérique du livre

    Format

    Marzec, G. (éd.). (2017). Metafory pamięci (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11491
    Marzec, Grzegorz, éd. Metafory pamięci. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2017. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11491.
    Marzec, Grzegorz, éditeur. Metafory pamięci. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2017, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.11491.
    Compatible avec Zotero Zotero

    1 / 3

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    • Plan du site
    • Se connecter

    Suivez-nous

    • Facebook
    • X
    • Flux RSS

    URL : http://wydawnictwo.ibl.waw.pl

    Email : sekretariat@ibl.waw.pl

    Adresse :

    ul. Nowy Świat 72

    00-330

    Warszawa

    Pologne

    OpenEdition
    • Candidater à OpenEdition Books
    • Connaître le programme OpenEdition Freemium
    • Commander des livres
    • S’abonner à la lettre d’OpenEdition
    • CGU d’OpenEdition Books
    • Accessibilité : partiellement conforme
    • Données personnelles
    • Gestion des cookies
    • Système de signalement