Cenzor w ojcu, czyli wykład cnót i wystawa wad...
p. 164-167
Texte intégral
1Ty, Mój synu!, do takiego już wchodzisz wieku, w którym Ci należy koniecznie starać się, abyś z części wyż1 wymienionych rozumu ludzkiego skład całkowity zrobić umiał. Poznanie najpierwszych człowieka obowiązków jest tu pierwszym gruntem. Główny onych podział w trojakiej zawiera się różnicy, jako to: obowiązki należące bogu; obowiązki względem siebie samego; i obowiązki względem bliźnich. Powiedziałem ci już wyżej, że tych obowiązków jest sam bóg wynalazcą. Są one z samym człowiekiem, z naturą jego i z jego rozumem tak połączone, iż jakikolwiek rozsądek jest w stanie one poznać. Są do szczęścia naszego przeznaczone i są dlatego najłatwiejsze do naszego pojęcia; bo jak np. nie wiedzieć o tym, że my, ludzie, nad sobą mamy Pana, który cuda na świecie stworzył, że ten to sam bóg wie, co kto myśli i co się w jego dzieje sercu, że On to jest Sędzią, którego nam się bać trzeba, iż on to jest, co naszych cnót bez nadgrody2 nie opuszcza, a występki teraz i w przyszłym karze życiu? Jak tego nie ma poznać człowiek, że miłość własna na to nam od natury jest przeznaczona, aby zmysły duszy i ciała naszego oraz wszelkie dobra ludzkiego szczęście z kondycją rozsądku i z zachowaniem granic umiarkowania w najlepszym utrzymywała stanie? Jak nie ma sam przekonywać się, że dziecię winno respekt, wdzięczność i miłość rodzicom, gdy dobrodziejstw ich codziennie doświadcza? Jak nie ma wierzyć, że ludzkość, dobroć, łagodność itd. od wszystkich narodów są szanowane; przeciwnie, dla zuchwalców, co lubią każdemu zrobić przykrość, co są kłamcami dla siebie i dla ludzi i co są niewdzięcznikami, wzgardę ostatnią mają?
2Więc z tego dochodź, Mój synu!, że przy użyciu pierwszego rozumu3 nie masz dla ciebie wyższego nad wszystkie inne obowiązki, jak ten najpierwszy, abyś znał boga swego i jego wielkość; oraz abyś dla niego zachował pobożność, która na czuciu zawisła. Ta to wielkość sprawuje, że nawet człowiek najgorszy przyznawać to musi, iż ma Stwórcę swego, a jeżeliby kiedy o tym zapomniał, tedy ratunek w potrzebie i w nieszczęściu przymuszałyby go tę ożywiać w sobie pamięć. Rozmaitość sekt i opiniów mylą się tylko na guście, że względem boga osobne i różne zaprowadzają wyobrażenia; żadne jednak serce egzystencji najwyższej istności zaprzeczyć nigdy nie było zdolne. Pierwszy błąd stąd zaiste urósł, że człowieka wola, obarczona zmysłów przemocą, tam się najczęściej obraca, gdzie wrażeniom myśli swoich podchlebniejsze znaleźć może widoki; a druga przyczyna jest ta, że człowiek niestałością umysłu będąc ustawicznie miotany, odmienia często w wieczór ten wybór przedsięwzięciów, które sobie z rana ułożył: więc jakże on w tak wielkim interesie4, gdzie mu idzie o wiadomość własności praw lub tych dróg, za którymi do swego dąży szczęścia, może być stały, nieodmienny i nieomylny? My, Mój synu!, za to jesteśmy odtąd szczęśliwi, że religia nasza święta do takiej nas zaprowadza wiary, gdzie sam rozum staje się tą ofiarą, jakiej on potrzebuje. Ty, uwierzywszy swej religii, wierzyć i temu koniecznie powinieneś, że dopełnienie praw onej, tudzież uszanowanie obrządków onej, toż i miejsc dla niej poświęconych, na koniec – uszanowanie osób, które do nauk i straży onej należą, najcelniejszymi prawami cnoty i powinności twojej być zaczęły.
3Ja, MÓJ SYNU!, dopełnienia tych praw mały jeszcze w tobie ślad widzę. Do nabożeństwa rannego albo wieczornego trudno cię czasem nakłonić, abyś sobie przypomniał, że wszystkie sprawy dzienne twego życia od pamięci na Boga zaczynać się powinny. Swywole twoje śmiesz ukry- wać, bo ci się zdaje, że na to świadka nie masz, gdy tymczasem Bóg to widzi i sądzić cię za nie będzie. W kościele z gorszą niekiedy obyczaj- nością sprawujesz się, jak w domu, chociaż wiesz, że to jest miejsce na modlitwy Bogu poświęcone. Kapłan, byle ci się wydał mniej mieć nauki, tedy rozumiesz, że nim gardzić potrzeba, zapominając, że w nim jeżeli nie człeka, tedy charakter jego należy szanować; a tu patrz sam! jak początki życia i cnót twych źle się zaczynają.
4Co się tycze obowiązków, jakie człowiek ma względem siebie samego, tu ci już także namieniłem, że one zawisły na tym, abyś w miłości swej własnej zachował rozsądek, który to znaczy, żebyś siebie bez szkody i krzywdy siebie samego i swych bliźnich kochać umiał. Atoli, Mój synu!, ty w swoim wieku kochać siebie jeszcze nie umiesz. Dopiero to od nas, Rodziców, bierzesz tę naukę, to jest: uczysz się dopiero, na co żyjesz i przez jakie środki masz się stać szczęśliwym. My to sami troszczymy się teraz o twoje zdrowie oraz o to, co masz jeść i pić, i o to, w czym masz chodzić. Ale tu uważ razem, że byle cię nie dopilnować, tedy w jedzeniu przebierając miarę, stąd potym5 chorujesz albo niezdatnym do nauki robisz się, byle nie patrzyć na ciebie, tedy się wnet wdajesz, z kim ci się podoba, nie myśląc o tym, że czegoś dobrego przez dzień od nas nauczyłeś się, od tego cię zły człowiek łatwo odwieść w jeden moment może; bo ty mu gotów za podchlebstwo własnej miłości więcej uwierzyć. Napomnienia rodziców do twego serca mało przechodzą zgoła; pracy naszej około siebie wcale nie postrzegasz. W Chinach tak drogo tę pracę rodzice sobie szacować zwykli, że dzieci po śmierci ojca wciąż przez trzy lata nosić powinni żałobę, a to na okazanie tej pamiątki, że w tym czasie ich prawdziwą zastępowali powinność oraz że owe pierwsze wychowania lata najpewniejszy życiu ich przyniosły początek; więc, Mój synu!, rozsądek dalszy niech cię tu lepiej oświeca.
5Trzeci rodzaj obowiązków, jak widziałeś, są obowiązki względem twych dobroczyńców i bliźnich. Tu twój rozum, dusza, pasje i wszystkie postępki wysilać się powinny, abyś przez nie umiał onym służyć. Najprzód wiedzieć ci należy, że Rodzice mają pierwsze w tym rzędzie miejsce i prawo, abyś im posłuszeństwo, respekt i wdzięczność wyznawał. Są to jedyne nadgrody, których my, Rodzice, od dzieci wymagamy, a w tym wszystkim dzieci pełnią i oddają tylko powinność. Ojczyzna, Mój synu!, ma do tego jeszcze więcej prawa, abyś onę kochał. My sami całe nasze dobro, szczęście i spokojność w niej zakładamy. Tu nasi rodzice żyli, tu ich grobów strzeżemy. Tu przodkowie nasi, dla siebie i dla nas, w różnym rodzaju usług publicznych na sławę zasługiwali. W każdym narodzie ta miłość bywała wielka i będzie na zawsze. Jeżeli jedni dla swej ojczyzny życia poświęcić nie żałowali, tedy drudzy, co przy życiu pozostali, czyli raczej – ich gorliwość umierać im nie dawała, bo pamięć swą dla nich, w różnym gatunku wiecznych znaków, poświęcać nie opuszczała.
Notes de bas de page
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.