Wspomnienia z przeszłości od roku 1768 do roku 1840
p. 159-161
Texte intégral
1Od upadku naszego powstania w r. 1831 oczy słabieć poczęły, więc i praca stawała się uciążliwszą; w lat ośm mało co już widziałem; z rokiem zaś 1840 pozbawiony wzroku, a tym samym wyłączony z towarzystwa ludzkiego, w domowym kółku przepędzam tęskliwe chwile. Nie poznaję kolorów; ulubiony mój i tylu osobliwościami flory i fauny słynny ogród w Niedźwiedziu1 nie przynosi mi, jak dawniej, pociechy. Niejedna roślina sprowadzona z daleka i wypielęgnowana u mnie nie może mię już uweselić blaskiem swoich kolorów i chyba tylko dotknięciem odgaduję jej kształty, powonieniem przymioty! Lecz aby podziwiać i czuć cuda roślinnego królestwa, niepodobna inaczej, tylko przez zmysł widzenia, a tego właśnie jestem pozbawiony. Cóż robić cały Boży dzień? Czym zapełnić świat wewnętrzny, będący teraz moim światem widomym. Oto czytaniem. Słucham więc cudzego czytania – lecz i to męczy... Rozmyślam... Pamięć unosi mię w lata przeszłości mojej – a ta przeszłość roztacza się przede mną długim pasmem lat siedmdziesięciu, tworzących jeden obraz nieszczęść, od początku do końca. Nie pozostaje mi tedy nic innego, jak dla własnej osłody, a wiadomości dzisiejszego pokolenia, dyktować to, co pamięć, wierniejsza niż wzrok, dochowała mi w najdrobniejszych szczegółach, widzianych osobiście lub słyszanych z opowiadań znacznych ludzi, z którymi spotykałem się w drodze życia. Tym sposobem dochowa się niejeden rys, skazany na zapomnienie wraz z moją śmiercią; a co ważniejsza, dzieciom moim pozostawię tradycje narodowe w pisanym słowie, aby takowe dzieciom swoim znowu przekazać mogli. Takimi bowiem tradycjami utrzymuje się duch polski, wyrabia się charakter narodowy; takie tradycje i wypadkom, jakie by nastąpić mogły, użyczą cech rodzinnych; bo jacy ludzie, tej natury bywają i wypadki. Od scudzoziemczonych, nieznających ani swej przeszłości, ani swego języka, niewiele spodziewać się można, a najmniej wskrzeszenia ojczyzny. Zresztą nie rozumiem edukacji, która by się bez znajomości dziejów własnego narodu obejść mogła, co wybornie wypowiedział Cicero: „Mihi parum eruditus videtur qui sua nescit”2. Tymi ja względami powodowany, w starości mojej, już mało mając współczesnych, pisać zaczynam od początku wstąpienia na tron Stanisława Augusta, bez nadziei, abym opadły na siłach i wzroku pozbawiony, mógł opowiadanie moje do dzisiejszej epoki dociągnąć. Czy pracę tę pozwoli Bóg dokonać, czy na wieki przerwaną zostanie, nie troszczę się o to; radbym tylko, żeby pamięć nie szwankowała; bo jeśliby ta zawiodła, nikogo nie mam, żeby go wezwać na świadka i spytać: nie przypominasz sobie Waszmość, jak to było, gdzie było, jak się ten lub ów nazywał? Mam i ja wprawdzie niektóre rzeczy ponotowane, lecz urywkowe to tylko zapiski, zaczęte przeze mnie w r. 1813 po upadku Napoleona, kiedy widząc, przez jakie przewroty i zmiany kraj nasz przechodził, zacząłem się lękać, aby z dostaniem się pod panowanie moskiewskie nie zatarła się pamięć walki o niepodległość Polski lub – co gorsza – żeby przedajne pióra nie wykrzywiły faktów lub cienia nie rzuciły na bohatyrów godnych czci narodowej. Mógłby kto pomyśleć, że jak większa część pamiętników, tak i niniejsze mają na celu bądź pochlebne wystawienie moich zasług obywatelskich, mego udziału w sprawach krajowych, bądź usprawiedliwienie się z zarzutów, jakim każdy człowiek publiczny podlega. Tej miłości własnej mieć nie chcę; bo kogo własne sumienie nie usprawiedliwia przed Bogiem, tego najwymowniejszy memoriał nie usprawiedliwi. O sobie więc tylko tyle nadmienię, o ile brałem udział w sprawach ważniejszych. Opowiadacz wydarzeń, których byłem świadkiem współczesnym, nie wymawiam się jednak od wypowiedzenia mego zdania o nich, mając to przekonanie, że jako bliższy onych czasów, bliższym prawdy być mogę. A choćby się tu znalazło wiele rzeczy dobrze już opisanych i wiadomych, to niemniej znajdą się szczegóły i anegdoty po pierwszy raz przychodzące, mianowicie co do osób, z którymi miałem bliższą styczność, a których bliższe poznanie rozjaśnia historię.
Notes de bas de page
1 Obecnie miejscowość w powiecie krakowskim; w 1814 roku Wodzicki założył tam ogród botaniczny, gdzie hodował rośliny sprowadzane z całego świata.
2 „Mało wykształcony wydaje mi się ten, kto nie zna swego”. Trawestacja Cycerońskiego „Mihi quidem nulli satis eruditi videntur, quibus nostra ignota sunt” z jego De finibus bonorum et malorum (O granicach dobra i zła), księga i, fragm. 5.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.