Informacje o tekstach
p. 147-151
Texte intégral
1Stanisław Egbert Koźmian (1811–1885), Pamięć, „Pokłosie. Zbieranka literacka na korzyść sierot”, 1852 (R. 1), s. 7. Jest to pierwszy spośród 14 sonetów tworzących cykl Wspomnienia wygnańca; wszystkie zostały ogłoszone bezimiennie w cytowanym numerze „Pokłosia” (w „Nowym Korbucie”, t. 9, oprac. zespół pod kierunkiem I. Śliwińskiej i S. Stupkiewicza, Warszawa 1972, s. 313, mylnie przypisano je Stefanowi Witwickiemu). Wiersz przedrukowany później w: S. Koźmian, Pisma wierszem i prozą, t. 1, Poznań 1870, s. 179.
2Dyzma Bończa Tomaszewski (1749–1825), Wyobraźnia i pamięć, w: tegoż, Pisma wierszem i prozą. Oryginalne i tłumaczone, t. 1, Warszawa 1822, s. 140–141.
3O poszanowaniu przeszłości (tekst anonimowy), „Rok 1844 pod względem oświaty, przemysłu i wypadków czasowych”, 1844, t. 5, s. 3–8 (fragment). Pełny artykuł: s. 1–14. W tekście wypowiedziane zostały poglądy typowe dla prodemokratycznego środowiska, w którym obracali się autorzy związani z „Rokiem” – Karol Libelt, Jędrzej Moraczewski czy Edward Dembowski; krytykuje się tam bałwochwalczy stosunek do przeszłości. Można więc przyjąć, że artykuł odgrywa rolę programowego wstępniaka, tym bardziej że dominująca w tekście forma zaimkowa to „my”.
4Stanisław Wodzicki (1764–1843), Wspomnienia z przeszłości od roku 1768 do roku 1840 (fragment), Kraków 1873, s. 10–13.
5Felicjan Faleński (1825–1910), E pur si muove, w: „Wieniec. Pismo zbiorowe ofiarowane Stanisławowi Jachowiczowi przez pierwszych kraju autorów oraz licznych innych jego przyjaciół i wielbicieli”, t. 1, Warszawa 1857, s. 431–432. Wiersz ukazał się później w cyklu Świstki Sylena, pozbierała Etcetera Bomba [jeden z pseudonimów Faleńskiego], także Meandry, Poznań 1876, s. 59–60, jako xiv wiersz cyklu; od utworu opublikowanego w „Wieńcu” różni się wyraźnym rozbiciem na strofy (dodatkowo ponumerowane) i odmienną interpunkcją. Tytuł wiersza: głośne słowa przypisywane Galileuszowi („A jednak się porusza!”, „A jednak się kręci!”). Miał je wypowiedzieć przed sądem inkwizycyjnym w roku 1633.
6Zygmunt Krasiński (1812–1859), List do Delfiny Potockiej z 30 i 31 lipca 1841 r. (fragment). Przedruk za: tegoż, Listy do Delfiny Po- tockiej, t. 1, oprac. i wstępem poprzedził Z. Sudolski, Warszawa 1975, s. 292–293. List wysłany z Wildungen (wł. Bad Wildungen), miasta uzdrowiskowego leżącego obecnie w Hesji, w powiecie Waldeck‑Frankenberg.
Zestawiam oba teksty, bo zarówno wiersz Faleńskiego, jak i list Krasińskiego zawierają kryptocytat z aforyzmu Jean Paula (Johanna Paula Friedricha Richtera; 1763–1825). Bardzo prawdopodobne, że dla współczesnych nawiązanie do Richtera było w pełni czytelne i nie wymagało cudzysłowu. Krasiński przynajmniej, jak wiadomo, Richtera dobrze znał i czytał, a nawet, szczególnie od roku 1836, znajdował się pod przemożnym jego wpływem; historycy literatury sugerują, że jego pierwsze spotkanie z niemieckim autorem mogło nastąpić jednak znacznie wcześniej, głównie przez lekturę rozprawy De l’Allemagne pani de Staël (1810). Nie ulega w każdym razie wątpliwości, że dla polskich romantyków Richter był jednym z najważniejszych pisarzy niemieckich.
Polscy autorzy czytali Richtera po niemiecku i za pośrednictwem literatur europejskich, ale jego myśli i aforyzmy były też publikowane po polsku, m.in. w „Wizerunkach i Roztrząsaniach Naukowych” w roku 1836 (t. 12) i 1837 (t. 14). Wśród pomieszczonych tam myśli nie znalazłem tej, do której nawiązują Faleński i Krasiński. Chodzi tu o dwuzdaniowy aforyzm Erinnerung, pochodzący z Richterowskiego Impromptü’s... (1811). Przytaczam go w całości (J. P. Richter, Jean Paul’s sämmtliche Werke, t. xxxii: Gesammelte Aufsätze und Dichtungen, Berlin 1842, s. 80): „Die Erinnerung ist das einzige Paradies, aus welchem wir nicht getrieben werden können. Sogar die ersten Eltern waren nicht daraus zu bringen”. W dosłownym tłumaczeniu: „Wspomnienie to jedyny raj, z którego nie można nas wypędzić. Nawet pierwsi rodzice nie mogli być stamtąd wygnani”.
7Ignacy Lubicz Czerwiński (1769–1834), Cenzor w ojcu, czyli wykład cnót i wystawa wad, w dwóch częściach, gdzie ojciec synowi młodemu w pierwszej nauce zasady cnót i do nabycia onych środki, w drugiej hańbę wad przekładając, razem do cnotliwego naprowadza go życia (fragment), Lwów 1810, s. 16–23. Przytaczam w antologii fragment pierwszego rozdziału pierwszej części książki.
8Jean‑Joseph Gaume (1802–1879), Zasady i całość wiary katolic kiej: Nauka XII (fragment). Przedruk na podstawie: Zasady i całość wiary katolickiej, czyli wykład jej historyczny, dogmatyczny, moralny, liturgiczny, apologetyczny, filozoficzny i socjalny, od stworzenia świata aż do naszych czasów, przekład z francuskiego podług szóstego wydania paryskiego ostatecznie poprawnego i znacznie pomnożonego, przeł. L. Rogalski, t. 1, Kraków 1870, wydanie trzecie, s. 147–151. Nazwisko tłumacza nie zostało podane; wiadomo jednak, że pierwsze cztery tomy przełożył Leon Rogalski, a kolejne cztery w większości Eleonora Ziemięcka; Władysław Jaworski, wydawca krakowskiej edycji Gaume’a, wymienia ich zresztą jako prawnych właścicieli przekładu. Wcześniejsze pełne wydania Katechizmu wy- trwałości ukazywały się w Warszawie w latach 1852–55 i w roku 1857. Wydanie krakowskie zawiera również t. ix (1871), pt. Katechizm mały zebrany z dzieła „Zasady i całość wiary katolickiej”; w wydaniach warszawskich, podobnie jak w oryginale, Katechizm mały drukowany był w częściach w poszczególnych tomach.
Podstawą przekładu jest ośmiotomowe dzieło Catéchisme de Persévérance, ou Exposé historique, dogmatique, moral et liturgique de la Religion depuis l’origine du monde jusqu’à nos jours, po raz pierwszy wydane w Paryżu w roku 1838. Cieszyło się ono niezwykłą popularnością i było wielokrotnie wznawiane zarówno we Francji, jak i w tłumaczeniach. Katechizm wytrwałości to nie tylko dzieło teologiczne, ale i pedagogiczno‑edukacyjne, wpisujące się w szersze zamierzenie Gaume’a, by w oparciu o dogmaty religijne skonstruować nowe założenia i metody wychowawcze młodzieży; ten związek w drobnym stopniu ujawnia się przy końcu przytoczonego fragmentu. A traktuje on głównie o duszy, ponieważ dla Gaume’a pamięć jest „duszą pamiętającą”; wynikałoby z tego, że pamięć powinna posiadać przymioty, które wiązane są w dogmatyce chrześcijańskiej z duszą (przede wszystkim niematerialność i nieśmiertelność).
9Andrzej Pohl (1742–1820), Nauka dwudziesta. O sposobach do ustrzeżenia się grzechów i wykorzenienia z siebie szkodliwych wy stępków (fragment), w: tegoż, Nauki moralne dla odprawujących duchowne rekolekcje, zebrane i spisane roku 1818, Wilno 1818 (data wydania nie została podana), s. 264–272. W oryginale błędy w paginacji. Przedrukowane zostały §2–4. Książka Pohla pod innym tytułem i w innej postaci (odmienny układ, mniejsze lub większe różnice w tekście) ukazała się bezimiennie jeszcze w xviii wieku: Zbiór krótkich medytacji z reguł pospolitych Zgromadzenia Misji wy- jęty i przedrukowany, Wilno 1793. Zamieszczona tam Medytacja CII: O pamięci na Boską obecność (s. 386–390) odpowiada §3 z wydania w roku 1818, a Medytacja CXXIII: O częstym rozważaniu rzeczy osta- tecznych (s. 503–509) – §4. Trudniej zlokalizować tekst, który odpowiadałby §2; wydaje się, że najwięcej wspólnego ma z nim Medytacja LIII: O strzeżeniu się zdrad czartowskich (s. 201–204).
10Ignacy Hołowiński (1807–1855), Pielgrzymka do Ziemi Świętej (fragment), t. 3, Wilno 1843, s. 95–97. Przytoczony fragment jest częścią rozdziału Tyberiada. Genezar. Cała Pielgrzymka ks. Hołowińskiego składa się z pięciu tomów wydawanych w latach 1842–1845. Upamiętnia wyprawę do Ziemi Świętej odbytą w drugiej połowie roku 1839.
11Julian Korsak (1806 lub 1807–1855), W imionniku pani S. B., w: tegoż, Poezije, Sankt Petersburg 1830, s. 97. Adresatką wiersza jest Salomea Bécu, matka Juliusza Słowackiego. Tekst ten został przywołany w Sztambuchu romantycznym Biernackiego (s. 101), według wydania Poezji Korsaka z roku 1836 i w nieco innym układzie graficznym (bez podziału na strofy). Powtarzam go tutaj przez wzgląd na użytą w ostatnim wersie metaforę lampy.
12Adam Honory Kirkor (1818 lub 1819–1886), Przechadzki po Wilnie i jego okolicach (fragment), Wilno 1859, s. 245–247. Wydanie drugie, poprawne i dopiskami uzupełnione (pierwsze wydanie w roku 1856). Książka opublikowana pod pseudonimem Jan ze Śliwina. Przytoczony fragment jest częścią Przechadzki XIII, poświęconej Cmentarzowi na Rossie.
13S. M. B., Upomnienie dla ludu wiejskiego, które niech każdy czyta, kto czci pamięć dusz zmarłych (fragment), Bochnia 1856, s. 3–5. Autor, identyfikowany tu pierwszymi literami, pozostaje anonimowy; prawdopodobnie był osobą duchowną.
14Edmund Wasilewski (1814–1846), Dzień zaduszny (powiastka), „Przyjaciel Ludu” 1841, nr 27 (2 stycznia 1841 roku), 28 (9 stycznia 1841 roku), 29 (16 stycznia 1841 roku), s. 215–216; 222–223; 230–232.
Tekst opublikowany bezimiennie, w cyklicznej rubryce „Pamiątki z Krakowa”.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.