20 urywków, wyimków i akapitów
p. 31-50
Texte intégral
1
1§803. Samobójcy nie mają być wprawdzie po swym zejściu okrywani obelgą, lecz utracą wszakże to wszystko, czym zwykła bywać uczczona pamięć i zejście innych ludzi, według ich stanu lub godności.
2Powszechne prawo krajowe dla państw pruskich, t. 4, Poznań 1826 (nowe wydanie), s. 617–618.
2
3Rozum za pomocą uwagi i refleksji upatruje między rzeczami stosunki, dostrzega różnicy lub podobieństwa, i nabywa dokładnego poznania: pamięć je zachowuje i wystawia umysłowi wyobrażenia rzeczy nieprzytomnych; imaginacja więcej czyni niż pamięć, nie tylko bowiem w wystawieniu nadaje rzeczom kolory żywe, ale jeszcze składając rozmaicie obrazy w pamięci złożone, ukształca z nich jednę zupełną całość. Pamięć ogarnia samę przeszłość, imaginacja przyszłości zasięga.
4Euzebiusz Słowacki, Dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, t. 1, Wilno 1827, s. 10–11.
3
5Rozum, Pamięć i Wola są trzy różne, ale nie oddzielne dary. Warszawa atoli w tym się nie zgadza, bo ma tylko Wolę, a dwóch pierwszych wiosek jeszcze nie wybudowano.
6„Rozmaitości” 1821, nr 38 (31 marca 1821), s. 152.
4
7Sposobność do tworzenia związków myśli nie jest, jak niektórzy metafizycy mniemali, osobną władzą duszy, ani też skutkiem jakiej osobnej władzy umysłowej, jak to pamięci lub wyobraźni: jest ona zbiorem wszystkich władz duszy. Uwaga i pamięć, rozum i wyobraźnia złącznie wyrabiają związki myśli: czasem wchodzi do nich równa ilość ich czynności, czasem jednej władzy czynność zdaje się brać przewagę nad drugą. Górowanie to stanowi różne rodzaje związków myśli – i podług tego, jak one zawierają więcej wyrobków z pamięci, z rozumu lub wyobraźni, zowiemy je albo związkami myśli pamięci, albo rozumu, albo wyobraźni. I tak np. w wiadomościach, jakimi są botanika i historia, związki myśli należą bardziej do pamięci niźli jakiej innej władzy; w matematyce zaś – do rozumu; w poezji – do wyobraźni; lubo i w nich związki myśli jednej władzy nie wyłączają innych – do poezji np. mogą wchodzić myśli z pamięci, z rozumu, równie jak z wyobraźni.
8Krystyn Lach Szyrma, O związkach myśli (De associatione idearum), w: Posiedzenie publiczne Królewsko-Warszawskiego Uniwersytetu, na pamiątkę założenia jego przy rozpoczęciu nowego kursu nauk odbyte dnia 15 września 1825, Warszawa (bez daty wydania), s. 17.
5
9Przeminie lat sto, dwieście, trzysta, wiek za wiekiem upływać będzie w niezmierzone lata, z jakimiż wówczas zaszczytami staniemy przed sądem dalekiej potomności? Dwa rzeczone pomniki1 najpierwej zwrócą na siebie uwagę tych przyszłych pokoleń. Historia nasza jest bogata, obfita w ważne zdarzenia; jaśnieją w niej wielcy mężowie. Gdybyśmy byli zamożniejsi w dostatki, gdybyśmy mieli teraz krajowych rzeźbiarzy, na każdej z ulic tego miasta mogłaby stanąć postać z kamienia lub kruszcu; postać wyniosła, samotna, która by przypominała przeszłe wieki. Ileż mamy figur historycznych, godnych nieśmiertelnego dłuta artysty? To miasto nad brzegami Wisły mogłoby mieć niepoliczone mnóstwo kamiennych mieszkańców. Figury kamienne są dla żywych przykładem, wzorem, zachęceniem.
10Maurycy Mochnacki, Dwa pomniki, w: tegoż, Pisma krytyczne i polityczne, t. 1, wybór i oprac. J. Kubiak, E.Nowicka, Z.Przychodniak, wstęp Z. Przychodniak, Kraków 1996, s. 192. Pierwodruk: „Kurier Polski” 1829, nr 4 (4 grudnia 1829), cytowany fragment na s. 19–20.
6
11Wszystko, co tylko odświeżać może pamięć dawnej naszej świetności, jest miłe sercom polskim. W poczet pamiątek naszych słusznie liczyć należy okazałość, z jaką uświetniali przodkowie nasi uroczystości religijne tej wiary naszej, która w pierwszym a prawdziwym jej znaczeniu na zasadach Chrystusa nauki oparta, tak zgodna jest z uczuciem każdego prawego obywatela i oświaty.
12Programa obchodu zmartwychwstania Pańskiego, „Dziennik Powszechny Krajowy” 1831, nr 91 (2 kwietnia 1831), s. 652.
7
13Żyjemy w czasie pamiętników: nigdy ich nie wychodziło więcej – dziwić się temu nie należy. Ciekawość wrodzona jest w człowieku; nie dosyć mu na udzielonych przez Opatrzność chwilach, cofa się w przeszłość, chce wiedzieć, co było przed nim, nie przestaje na dziejach podających nam wielkie świata wypadki; żąda wchodzić nawet w domowe sprawy tych, którzy już dawno z domów swoich zstąpili do grobu, których i prochów już nie ma. Chciwie więc chwyta każdy dzieła, które podwajają istnienie jego, łącząc przeszłość z czasem bieżącym, dając mu żyć, obcować, wzierać w zdarzenia prywatnego życia, których w poważnych dziejach nie znajdzie. Gęsty dzieł takich pokup, odnoszone przez autorów ich korzyści, coraz bardziej powiększają ich liczbę, niektórych prawdziwych, lecz najwięcej z pewnych, niepewnych podań, lub własnego nieraz wymysłu. Indocti doctique scribunt haec opera passim.
14Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, Lipsk 1868, s. 1. Przekład zdania łacińskiego: „Wszystkim, uczonym czy nie, zdarza się pisywać tego typu dzieła”. Jest to parafraza wersetu z Listów Horacego (Scribimus indocti doctique poëmata passim).
8
15Tak to w jednej godzinie osierociało dwa razy serce moje! Zniknęły lube marzenia, a pamięć ich, jak cień zazdrosny, pozostała na zawsze na straży serca mego, i jak się kto doń zbliżał, pytała „kto idzie?”. Nikt hasła nie znał, nikt nie wszedł – i same tylko wspomnienia przemieszkiwały w sercu moim.
16Aleksander Jełowicki, Moje wspomnienia, ks. i, Paryż 1839, s. 107.
9
17Znudzę Cię na koniec wspomnieniami, ale natura moja jest naturą wspomnień. Gdy raz zaczną przesuwać się przez duszę moją, nie ma im końca. Idą jedne po drugich jak złote księżyce, jak zorze borealne, jak drogi mleczne, jak tęcz girlandy, zlane łzami mymi. – To ich świeżość! Staję się cały camera obscura, a przeszłość igra po mnie jak światło i w serce mi dagerotypuje szczęścia chwile szarym smutku blaskiem. Żebyś mogła wyjąć mi serce z piersi, obaczyłabyś na nim wyryte wszystkie miejsca, gdzieśmy byli razem – i katedrę niemiecką, i włoską katedrę, i kościół Piotra, i Neapolu brzegi, i Genui pałace, i Góry Alpejskie, i wzgórza Badenu, i wnętrze „Pfauna”, i dom Twój w Baden, i dom nasz w Mannheimie, i ten statek parowy na Renie. Mówię Ci, wszystko, wszystko, jak płaskorzeźba, otacza serce moje, a wewnątrz Ty sama, uśpiona głęboko, z wyrazem pokoju na czole, lekko oddychająca – wiesz, tak jak patrzeć na Ciebie, nieraz Ci mówiłem, że było najwyższym dla mnie szczęścia uczuciem. Ot! gdybyś to serce mogła w kamień obrócić i postawić na stoliku, miałabyś pyszną czarę starożytną okrytą rzeźbami. Kadzidła byś w niej paliła lub czasem na pamiątkę moją kilka łez byś tam wrzuciła. Ach! Dialy, Dialy, Dialy! Krzyczę: Dialy, bo mi krzyczeć trzeba, krzyczeć, krzyczeć!
18Zygmunt Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, t. 1, oprac. i wstępem poprzedził Z. Sudolski, Warszawa 1975, s. 132–133. List z 8/9 stycznia 1840 roku, wysłany z Rzymu.
10
19W samej rzeczy, Najmilsi, czegoż nie dostaje człowiekowi, który się najściślej połączył z Bogiem przez nieustanną pamięć na Niego? Jego dusza ma już w tym życiu prawdziwy pokój, którego mu nikt odjąć nie potrafi, jego serce doznaje rajskich rozkoszy. W takim razie widzi on znikomość rzeczy ziemskich, pogardza doczesną ich wartością, a oczyszczony z nierządnych chęci i życzeń staje w prawdziwej wielkości i mocy duszy. Natenczas nie tylko pojedyńcze jakowe dobro, ale samo życie za nic poczytuje.
20Dawid Dawidowicz, Kazania na niektóre niedziele roku, t. 3: Kazania na uroczystości i przygodne, Lwów 1841, s. 127.
11
21Widzieliście posągi, medale i obrazy, czytaliście wielkie księgi – cóżeście w nich widzieli, co wyczytali?... Kawał głazu, blaszkę, płótno pomalowane, na tym głowy z oczami, z czołem, obliczem i zębami – pod tym czołem przeburzały się myśli, wrzał mózg, palił ogień piekielny – te oczy patrzały chciwie w świat i chwytały w swoje zwierciadła, co tylko przed nie padło; a wszystko wybijało tam piętno, niby pamięć, nigdy niestarte, niby cień, dagerotyp – farby przechowały im uśmiech, chmurę smutku, boleści, poświęcenia; cóż li głowom zostało? – uśmiech uciekł z oblicza, smutek i boleść przywarły tam do końca – a zęby? – zęby dziś ścięte, kiedyś przebijał się przez nie głos; gdyby ten głos dzisiaj ożył, czyliż byście wy śmieli wysłuchać jego mowy?...
22Seweryn Zenon Sierpiński, Sława, w: Cyganeria warszawska, wstęp, wybór i oprac. S. Kawyn, Wrocław 2004, s. 93–94 (pierwodruk w: „Nadwiślanin. Pamiętnik Literaturze Poświęcony”, 1841, t. 1, Warszawa, s. 65–74).
12
23Oddając się natłokowi wspomnień zachowanych w naszym umyśle, chcielibyśmy razem tę ogromną masę przeniknąć i jej piętno w naszej wyryć pamięci; lecz kiedy z zimną rozwagą poczynamy się zastanawiać, większa część przedmiotów znika z uwagi naszej. Przeszłość przedstawia się nam jako obszerna jeograficzna karta, gdzie linie w rozmaitych między sobą krzyżują się kierunkach. Niektóre z nich wyraziście są nakreślone, inne zaś lekkim rylca pociągiem pisane, coraz bardziej się ścierają i nikną; pozostałość zaś jest podobną do owego labiryntu, w którym oko wędrowca nie może oznaczyć prawdziwej drogi.
24Ludwik Adam Jucewicz, Wspomnienia Żmudzi, Wilno 1842, s. 12.
13
25W ilościach małych i w dosyć znacznych przestankach używany tytuń działa szczegółowo na móżdżek i rdzeń pacierzowy, podwyższając właściwą im czynność, i z tego względu podobnym jest do wroniego oka. Orzeczenie to opiera S[zerlecki] na spostrzeżeniu, iż tytuniu nieraz z korzyścią używano w małych daniach przeciw zmazom nocnym, w porażeniu pęcherza i odnóg; co większa, uważano nawet, że i pamięć stawać się miała mocniejszą.
26„Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim”, t. 6, Kraków 1843, s. 252–253.
14
27Aby znaleźć datę według tego klucza2, trzeba przy każdym dwuwierszu szukać wspak od końca pier wszeg o wiersza trzech mających w kluczu znaczenie brzmień; tak np. w wierszu:
Krakus zbudował stolicę w pięknej okolicy,
Sąsiedzi się bali jego gwałtownej szablicy,
trzy pierwsze brzmienia od końca pierwszego wiersza, mające w kluczu znaczenie, są c, l, k, które przedstawiają liczby 0, 5, 7, tj. 0 zamiast jedności, 5 dziesiątek i 7 setek; i tak znaleźliśmy liczbę 750 jako rok śmierci Krakusa.
28F. Jan Żuk‑Skarszewski, Sposób ułatwiający naukę chronologii, zastosowany mianowicie do chronologii królów i sławniejszych dziejów polskich w wierszu krakowiakowym, Poznań 1843, s. 6–7.
15
29Wreszcie w szczerości wyznam: iż ze śmiercią niespodzianą najdroższej żony mojej, gdy mię nic nie uspokajało i ten cios bodzący boleśnie raził, prosiłem boga o wytrwałość i pociechę. On to więc natchnął mię tą myślą, abym jej i drugich osób zbierał pamiątki, drogie wspomnienia, i w nich niejako odżył, i zbolałą pokrzepił duszę...
30Sylwester Wężyk Groza, Pamiątki i wspomnienia rozmaite, Wilno 1848, s. ix.
16
31Nie chcemy dłużej rozszerzać się nad Pamiętnikami Caussidièra, gdyż one nie objaśniają rewolucji. Sprzysięgają się, owszem, przeciwko prawdzie. Pomogły nam tylko do odżywienia wspomnień z pierwszych okresów Rewolucji. Okresy te już są zapomniane. Chcieliśmy przywrócić im właściwe wejrzenie.
32Rewolucje przeciążają pamięć; tak przyśpieszają i gromadzą wypadki, że wrażenia mieszają się w wspomnieniu. Pamięć koniecznie uginać się musi pod tylu wrażeń brzemieniem. Gdyby nam przyszło oznaczać historię Rzeczypospolitej, nazwalibyśmy ją wiecznym brakiem pamięci.
33„Pamiętniki” Caussidièra, „Gazeta Warszawska” 1849, nr 52 (23 lutego 1849 roku), s. 4.
17
34Najmocniejsza pamięć bez żywej wyobrażności nie może w żaden sposób być samodzielnie twórczą. Pamięć żywa, środkiem żywego przypomnienia, może trzymać przeszłość w teraźniejszości, może przeszłość jednym pomysłem – bądź jako obraz, bądź jako pojęcie – w obecność wywołać; lecz w przyszłość wglądnąć – na to pamięć żadnego środka nie ma. Pamięć może przeszłością wzniecić uczucie, może wyobrażność do przedstawienia przeszłości pobudzić, lecz samą przez się wyobrażnością pamięć nigdy być nie może.
35Jan Nepomucen Kamiński, Dusza uważana jako myśl, słowo i znak. Psychologiczno-etymologiczne poszukiwanie, Lwów 1851, s. 166–167.
18
36W niedzielę w sali redutowej popisywał się z swą pamięcią pan Kothe. Czterdzieści rzędów liczb po trzy cyfry w każdej liczbie podyktowali mu różni, a on je wszystkie potem bez najmniejszej pomyłki powtórzył z pamięci. W końcu dyktował naraz 10 osobom 10 rozmaitych listów. Pan Kothe zapowiedział trzy prelekcje, w których wskazać ma sposoby, którymi pamięć swą każdy wzmocnić i do wysokiej doskonałości przyprowadzić może.
37„Nowiny” 1854, nr 52 (2 maja 1854 roku), s. 471.
19
38Twoją dążnością jest życie pośmiertne. Zaiste, sz[anowni] słuchacze, pamięć o śmierci jest to prawidło dla człowieka wielkiej wagi, pamięć o śmierci jest owym balsamem duszy, który uśmierza pożerający skwar namiętności i przyczynia błogi spokój śmierci, w której niszcząca rozpacz utkwiła; pamięć o śmierci nadaje prawdziwą wartość życiu, a szczególniej obdarza człowieka tym dobrodziejstwem, iż go od pychy ochrania (...).
39Izaak Kramstück, Mowa z powodu postawienia nagrobka na mogile śp. Antoniego Eisenbaum (...), miana dnia 25 czerwca 1855 r., w: Książka zbiorowa ofiarowana Kazimierzowi Władysławowi Wóycickiemu, Warszawa 1862, s. 166.
20
40Także na zdrowie mężczyzn działa szkodliwie życie lubieżne, a jeszcze bardziej nienaturalne zaspokajanie popędu płciowego (przez samogwałt np.), i daje powód do mizernienia, do osłabienia wzroku, do utraty pamięci, do głupoty, do padaczki, do wysilenia mleczu pacierzowego, a skutkiem tego do osłabienia kończyn dolnych, do przytępienia w nich czucia, a w wyższych stopniach następuje nawet całkowite porażenie nóg i pęcherza moczowego. Jeszcze większe zboczenia powstają w zakresie umysłu, tu bowiem wyrabia się powoli zaduma lub śledziennica, prowadząca czasem nawet do samobójstwa.
41Władysław Jasiński, O leczeniu wodą i innymi środkami naturalnymi. Poradnik domowy, cz. i, Lwów 1865, s. 83.
Zapowiedź‑reklama trzech prelekcji mnemotechnicznych Hermanna Kothego („Nowiny” 1854, nr 52, s. 472).

Notes de bas de page

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.