Kimka
p. 465-477
Texte intégral
1Mieliśmy taką zabawę, tak. Powspominajmy. Proszę. Co byś zrobił, gdyby trzeba było mnie uratować znad przepaści? Powiedzmy. Palce bieleją, lodowaty wiatr wieje w oczy, kręgosłup trzeszczy, a nie puszczamy. I nie powiem „a kto to wytrzyma”, ponieważ wiadomo, że nikt. To nie jest do wytrzymania, okej? I niech tak zostanie, jak się mówi, nie wiadomo z czego kalkując i na co mając nadzieję. Lubiłam kalkowanie, odrysowywanie, bo sama nie miałam talentu. Małe oszustwa, półśrodki, półkroczki. Skopiowane za pomocą pergaminu martwe natury. Skończone przez ciotkę wyklejanki. Domalowane przez kuzyna plakaty. Podpatrzone wyniki. Odpisane z końca książki rozwiązania testów. Małpowane zabawy. Sałatki z garmażerii wykładane do misek jako własne. Stanik wypychany watą. Sfałszowane usprawiedliwienia. Nie prowokuj, niektóre z tych grzeszków nie podlegają przedawnieniu, a inne nie są warte utrwalania. Niewykluczone, że na tym polega życie, na braku pewności. Tego nauczyła nas matka, wesoła rano, wściekła w południe, zrozpaczona wieczorem. Cichutka o świcie, wrzeszcząca w nocy, nieobecna za dnia. Płaczliwa w obiad, roześmiana do kolacji. My, małe kameleony zdalnie sterowane przez ojca, dopasowywaliśmy każdą minutę doby do tej naszej poświęcającej się, oddanej, niemającej nic poza nami rodzicielki.
2Ładnie wychodziliśmy na fotografiach. Ubrani, upozowani, umalowani, uretuszowani. Innych słów na „u” dorośli używali bez nas, lecz byliśmy, powiedzmy, także umoczeni i umordowani. A przede wszystkim niemiłosiernie ujebani. Wszyscy, jak stoimy przed obiektywem, bo wówczas stawaliśmy specjalnie, zamieraliśmy w oczekiwaniu na „pstryk”. Matka, ojciec, dzieci, ciotki, pociotki, sąsiedzi, znajomi, nieznani, zapomniani. Wszyscy mieliśmy pomiędzy pozami dość, dość, dość tego. Album sfatygowany od oglądania po pijaku, reszta w pudełku po czekoladkach, bez ładu i składu, nie wiadomo kto i po co, ślub na chrzcinach, imieniny na pogrzebie, Komsomoł na kościelnym chórze. I z czyjej strony, strony są ważne, topografia pudełka czekoladek, małego domku, linii genealogicznej tonącej w błocie, niespisanej, bo pisaty-czytaty po literacku był dopiero ten ktoś, kto już nie miał ochoty na utrwalenia. Reszta gadała, owszem. Pogadamy, braciszku, popalimy, popijemy i powspominamy. Na wszelki wypadek siądź se wygodnie. Odegramy stary cyrk, ostry dyżur, zabawę w szczerość, odwalimy zaległą lekcję. Nikt nam nie wybuchnie znienacka płaczem, nikomu nie polecisz do kuchni po nervosol. Jesteśmy zapieczeni w zaradności i adekwatnych reakcjach, wiesz Miśku? Ty, starszy, ile trzeba, żeby cała dziewczyńska część mojej klasy chciała się ze mną koleżankować. Przez mój piórnik przekazywały tobie słodkie oznaki uwielbienia, karteluszki z kalkomaniami, serduszka z imionami. Ja, niby młodsza o tyle samo i wobec tego beznadziejnie zapatrzona o głowę wyżej w twoich rosłych kumpli, ale naprawdę w miarach rodzinnych trochę od ciebie starsza.
3O mnie. Przecież wiem, jakiej użyć osoby. Mówiąc o mnie, o sobie. O nas. Zaczynam od matki. Często czułam się jej zrostem, przyzwyczajona do odbierania każdego dźwięku z pokoju rodziców. Zoperowanym zrostem, wyjętym z niej preparatem. Ze zgrozą patrzyłam na żaby i płody w słoikach, ustawione na półce w pracowni biologicznej. Naprawdę, mieliśmy tam płody, w tym jeden ludzki. Wyobrażałam sobie siebie jako coś takiego i nawet podobnie obijałam się o ścianki potrząsanego niewidzialną ręką naczynia. Pamiętasz, Miśku? Byłam taka niepewna, podrapana, poczochrana. Nadrabiałam układnością. Tłumioną skłonność do przesady przejawiałam podczas naszych cichych zabaw. Opowiadałam ci melodramatyczne bajki. Lubiłam patrzeć na pusty, pusty, pusty świat po swojej śmierci. Aż mnie zatykało z żalu, na bardzo krótką chwilę, dziecko biegnące do rodzica, żeby oddać strach wywołany ruchem w zaroślach. Duzi potrafią przegonić potwora. Albo zapuścić takiego, że ciemności na zawsze pozostaną lepkie i zasikane. Dorośli. Własna dorosłość zmienia mniej, niż się spodziewałam. Byliśmy do pewnego stopnia swoimi zastępczymi rodzicami. Prawdziwi nie dawali nam swobody, więc adoptowaliśmy się w konspiracji.
4Nie pozwalam sobie na naiwne żale, rozpacze, desperacje. Lubię nazywać te stany u innych, pokpiwać z drugiego końca własnej smyczki. Sama nigdy, przenigdy nie dałabym się złapać na naiwnym ujawnieniu. Tymczasem warto zrobić porządki, przegląd w szafach ze skarpetkami, bielizną i dokumentami dotyczącymi żywotnych spraw. Jasne, pudełka też zostaną przejrzane, przyniosłam taśmę klejącą do naprawienia rozwalonych narożników.
5– Szkoda, że nigdy jej nie posłuchałem – mówisz braciszku. Lubisz się obwiniać. Chyba chciałbyś dogodzić swojej terapeutce, przynieść w ząbkach odpowiednio spreparowany kąsek. Łasisz się do pani psycholog, ten typ, nie zaprzeczaj. Powinieneś chodzić raczej do faceta, jeśli poważnie myślisz o zmianach. Każda kobieta przyciągająca twoją uwagę w końcu cię zrani, nie ma siły na tę prawidłowość. Wdrukowane pod skórę odruchy. Twoja żona mówi ciszej od ciebie, ma bledszą skórę, niższe wykształcenie i mniejsze wymagania. A ty co? Czekasz na ciosy, chowasz się po kątach, rumienisz się głaskany po główce. Opowiem ci coś, dobrze? Zrobię namiot z koca, w środku będzie nam wygodniej. Nie śpij, słuchaj.
6Matka miała królewskie zwyczaje, zarządzała dworem bez wysiłku. Syn, zatrzymany w domu szantażem, słuchał jej godzinami, siedział jak zahipnotyzowany z kubkiem zimnej herbaty w dłoni i potakiwał, zanim wyraziła potrzebę aprobaty. Nie lubił pić zimnego, ciągle stawiał czajnik i zapominał po co. Po to. Krążył między kuchnią a pokojem. W celu odkręcenia kurka, zaczekania na gwizdek, zdjęcia z fajerki. Niekiedy chwytał w drodze do kuchni kurtkę, trzaskały drzwi i tyle go było. Niekiedy, bo nie chciał mnie zostawiać na posterunku, więc przystawał przy wieszaku i jednak szedł dalej, do kuchni. Automatycznie sięgał po zapałki. Po sznurku: ona-on. Akcja-reakcja. Matka nie znała miary. Zwykle bez wspomagania to trwało jakieś pół godziny, nie więcej. Po tym czasie przechodziła do fazy sprzątania, odwoływała swoje stanowcze twierdzenia, rozluźniała argumentację, odstępowała od planu działania. Na chwilę, dla uzupełnienia paliwa, wiedzieliśmy, że nie skończyła, dzień był młody, przed nami noc. Nie spowalnialiśmy naszego biegu w karuzeli dla domowych chomików. Zdymisjonowany na moment z roli spowiednika – tak, owszem, z ulgą – zaczynał głębiej oddychać, dotykał książki, przewracał kartki. Widzę, jak książka w jego dłoniach zmienia się w miniaturowy świat bez nas, świat przygody, ale czy to trzeba nazywać zaniedbaniem? Wchodził do środka, ja też wchodziłam do środka, odgrywałam ludzika, zwierzątko lub krasnoludka. Chowałam się w skrzyni radia, wciskałam obok kineskopu do telewizora, zajmowałam każdą dziurę. Przy stole w naszym sekretnym świecie wcale nie siadywali mama, tata, rodzeństwo, dziadkowie, sąsiedzi. O nie, tam nie było nakrytego obrusem stołu. Nie wywołuj wilka z lasu, podczas niedzielnego posiłku zawsze coś może się zdarzyć, więc nie urządzaj przedstawienia jeden do jednego, puść wodze fantazji. Wyjdź w otwartą przestrzeń, pobiegaj po ulicach. Myślę, że jego ulice były inne od moich, może nawet jeździł po nich Rudym, tak, zapewne. Czemu nie, ja też bym się chętnie przejechała, popatrzyła na pierzchające tłumki złożone z rodzinek, popiła z menażki czegoś na rozgrzewkę. Warto by rozwalić parę obiektów stających na naszej drodze, wcisnąć w płyty chodnikowe fragmenty domów dla ludzi i domków dla lalek, bud dla psów i budek dla strażników i jeszcze ten pejzażyk podmiejski, widoczny na zdjęciach z mamy rodzinnych stron. Byłam ostrożna, w radiu trzymałam bibliotekę – dział dorosłych, w telewizorze letnią plażę, między kartkami książki schronisko w górach. Na wojnę zastawiałam pułapki w snach. Leżąc w łóżku, wyobrażałam sobie miejsce naszego pochodzenia. Krwawe szmaty na drzewach, rozorany pociskami czarnoziem, doły z wystającymi szczątkami ludzkimi. Taką miałam technikę: pomyśleć najstraszniejsze, żeby przyśniło się milsze. Sny i ta nasza nieznana przeszłość były nieubłagane. Zaczynały, kiedy tylko traciłam kontakt z jawą.
7Mijały godziny, planowaliśmy najwyżej do końca tygodnia. Jej przeszłość puchła w naszym niewielkim mieszkaniu, ciastowata masa bez smaku, ale mocno pachnąca. Nie wiedzieliśmy, że kiedyś z naszą stanie się podobnie. Uważaliśmy potem już bardzo na każdy gest, każde słowo. Zgotować dzieciom podobny los. Spełnić przepowiednie. Odziedziczyć. Poprawić. Kontynuować. Byliśmy gotowi wysłuchać jej historii, mieliśmy wyrysowane kontury, mapę pogranicza w ogniu, z pierwszymi, wiejskimi domkami przedmieścia. Sambor. Sam-bor. Brzmiało tak uwodząco, skondensowaną grozą. Egzotycznie i swojsko. Pachniało… Czeremchą.
8– Co to takiego ta czeremcha, nie wiesz? – zapytałam kiedyś tatę. Nie wiedział, albo uznał, że nie powie. Matka umiała ten zapach wywołać w pokoju. Dusiliśmy się, patrząc sobie w oczy, Misiek i ja. Matka lubiła ten zaduch, próbowała nas do niego przekonać, podtykając pod nos ruskie perfumy, które były „prawie, prawie”, oczywiście w stopniu, w jakim zabutelkowany aromat może przechowywać ten z bezkresnej przestrzeni. Słowo bezkres niepokoiło nas. Oznaczało, że są rzeczy, które nigdy się nie skończą.
9Żadne z nas tam nie pojechało, nawet ona. Nie miał nas kto zaprosić, a może matka nie miała ochoty nikogo wywołać zza szczelnie zamkniętej granicy. Wszystkie moje rysunki miały obwódki zrobione brązową kredką. W środku był plac zabaw, plaża nad Zalewem Szczecińskim, park, szkoła, oddzielone mocną ramą do ewentualnego tam, od żarłocznej krainy, w której matka byłaby na pewno śpiewającą lekarką z całkiem innym mężem i dziećmi godnymi jej wielkości. Zanim napisała jakiś list, zmieniała zdanie. Wyrzekała na niewdzięczność, rozważała możliwe scenariusze, zawsze najgorsze. Wujek, jedyny zamożny, pewnie źle skończył. Nie wiedzieliśmy, czy „źle skończyć” oznaczało być skrzywdzonym, czy skrzywdzić. Ona też nie wiedziała, na wszelki wypadek zostawiała tę kwestię owianą mgłą insynuacji. Planowała miesiącami, wyrzekała, roztaczała miraże. W końcu zabierała nas na wczasy pracownicze.
10Gdyby mogła, teraz też by go, swojego synka, zwolniła. Mniej namysłu, więcej sportu. Nie można było już niczego zmienić, odwrócić biegu rzeczy. Krążyliśmy między krzesłami. Scenografia do starego przedstawienia wydawała się nam bezużyteczna, ale nie mieliśmy odwagi na zmianę.
11Leżała na boku, tyłem do pokoju, przodem do połówki kanapotapczanu, przykryta czymkolwiek. Tak to się odbywało: na chwilę, byle jak, na pół gwizdka. Wygodniej byłoby twarzą do pokoju, a tak przepychała się sama z sobą, walczyła z ciasnotą, przywodząc kolana do brzucha. Odwracała się od nas, ode mnie. Byłam jej za to wdzięczna, chociaż nie miałam złudzeń, ona nie mogła uznawać tych kamuflaży za udane. Mieliśmy nadzieję, że ucieka wewnątrz siebie od tego czegoś, co ją wpycha w kanapotapczan. Zaklinaliśmy chwilę, pokonywaliśmy za nią przeszkody. Tak, gdyby uciekła i wpadła do innej komnaty swojego labiryntu, mogłaby się zmienić. Wiedzieliśmy, że ma gładką skórę, miękkie włosy, delikatny dotyk, słodki zapach, ciepły głos. Tam, w innej komnacie, uśmiecha się i muska nasze twarze opuszkami palców, a my przemieniamy się w anielskie dzieci. Usypiamy w swoich łóżeczkach, w pościeli w różyczki, wykrochmalonej i wyprasowanej przez nią, kołysani śpiewem, oszołomieni zapachem ciasta, rozleniwieni głaskaniem.
12Mistrzyni naszej nadodpowiedzialności i żebractwa. Matka naszego wydelikacenia, jakże oddana dzieciom, bachorom, pełna poświęcenia, którego nikt nie doceniał. Z poharataną od ciąż macicą, a wszystkiego nie powie, chociaż miałaby o czym. Ta mała nazywana córką też ma zapewne jakąś macicę do tej roboty, do zagnieżdżania lub wydłubywania, w zależności od kaprysu. Wolałabym nie mieć nic, żadnego wnętrza, gdyby ktoś pozwolił mi wybrać. Ani z mięsa, ani z ducha. Przeklęta macica, Misiek nie miał niczego podobnego. Zapowiadał się po prostu na małą świnię, chyba wieprzka? Miał drugi koniec między nogami, wtyczkę do otworka, matka uświadomiła nas w wieku przedszkolnym, zaznaczając, że przyjemność jest nieuchronna, a potem będziemy płakać. Otworek miała ona, wtyczkę tata. Było przyjemnie, sądząc po urywkach improwizowanych niemal co wieczór wykładów o losie, ale od tamtego czasu świnia ze swoją końcówką lata, a ona siedzi z nami. Tak kończyła edukacyjny występ.
13Byłam jej wdzięczna za oddychanie w poszycie mebla, w poduszkę, w szmatę, którą przykrywała głowę. Mógł to być poszarpany, sprany szlafrok, pachnący jej potem i tanim dezodorantem ziołowym, którym psikałyśmy się obie. Mogła być zakopiańska chusta, przywieziona z wakacji kumulujących mój wstyd po etapie żarliwych nadziei na normalne bycie rodziną, ograniczające się do pierwszego posiłku, bo na następne nie chodziła z nami albo przychodziła z błyszczącymi oczami i komentowała głośno stołówkową akcję, zaczepiała ojców innych dzieci, traktując wyniośle matki. Kupiona w budzie z pamiątkami, latami nieprana, magazynowała wyziewy i wydechy. Najczęściej matka zawijała się po prostu kapą, jakby nie miała siły przynieść sobie tego szlafroka z łazienki, sięgnąć po szal czy po wciśnięty w fotel koc. O ścieleniu w dzień nie mogło być mowy, w pościeli przebywali wyłącznie chorzy, najczęściej ja w dni zapaleń gardła, bezradnych zaniemówień, bo Misiek nienawidził nadprogramowego zostawania w domu. Wolał wagary, pętanie się po mieście, jeżdżenie tramwajami, żeby nie siedzieć w szkolnej ławce, pisać klasówek. Pękaliśmy na zmianę, zawsze któreś z nas musiało być pod ręką, zwarte i gotowe dostarczać powodów do bólu głowy. Kotwiczyła na tapczanie w drodze z kuchni i dawała radę co najwyżej sięgnąć ręką nad siebie, ściągnąć z oparcia tę ciężką, zostawiającą odciski na skórze tkaninę.
14Podsypiała, drzemała, czasem krzyczała coś, drżała. Była czujna, zawsze na posterunku, więc starałam się przemknąć przez przechodni pokój, nie poruszając powietrza.
15– Bądź cicho, ciii – mówiliśmy sobie nawzajem my, pozostali. Stąpaliśmy krokiem wystraszonych zwierząt, umiejętnie omijając skrzypiące klepki podłogowe. Nie mieliśmy telefonu, odpadało wyciąganie wtyczki z gniazdka, baliśmy się panicznie dzwonka do drzwi, mogącego nam odebrać ten kwadrans-dwa zimnej ciszy. Wyglądałam przez wizjer, łowiąc zapowiadane trzaskaniem drzwi wyjściowych zagrożenie. Komora bezszmerowa potrzebna na godzinę. Każdy kwadrans drzemki trawił w niej alkohol, mieliśmy nadzieję, że obudzi się z mniejszą zawartością procentów w środku. Parowała, wracała do poziomu, na którym możliwe było podjęcie próby odwrócenia uwagi od skitranych gdzieś niedopitek, bo nie zdążaliśmy na bieżąco wszystkiego czyścić. Zresztą czyszczenie w wykonaniu naszej brygady sanitarnej niewiele dawało, odkąd mieliśmy nowych sąsiadów, zawsze gotowych jej szczodrze polać. Już nie wystarczało wyszukiwanie butelek i buteleczek, utylizowanie domowych nalewek, siuśkowatych piw, peweksowskich likierów, bułgarskich win i ćwiartek czystej, przenoszonych z zewnątrz w torebce. W razie czego wkraczała do ich kuchni i znajdowała od razu zrozumienie – była przez nas, mieszańców, prześladowana, a tamci mieli lekarstwo na wszystko i pochodzili stamtąd, z jej stron, z prawdziwego świata. Zza Buga, na mapie wyglądającego jak każda inna rzeka, a wydzielającego i czas, i przestrzeń, i plemiona. Kroili słoninę, lali siwuchę do literatek, małe kieliszki stały zamknięte w pomalowanym na biało kredensie, którego nienawidziłam tak mocno, jakby był człowiekiem: mieściły się w nim hektolitry trucizny, godziny udręki. Przez ten kredens matka przechodziła na ich stronę, do bezproblemowej rzeczywistości, w której nie miała nas, Miśka i mnie, a także swojego nieudacznego męża, pijącego z bezsilności Jana, wieśniaka z centralnej Polski, gdzie ludzie nie mieli śpiewnych dusz, ale talent do milczenia, ciułania i zdrady. Stawałam po tej stronie Buga, w dorzeczu Wisły, Warty, Odry. Byle nie w kuchni sąsiadów, byle nie śpiewać przy wódce, nie wspominać ciotek, wujków, babć, kuzynów, pławienia koni, falowania łanów zbóż i piękna naszych miast z barokowymi kościołami. Nie pogadywać wolapikiem rosyjskiego, ukraińskiego, wiejskiego i książkowego. Nie stawiać wszystkiego na jedną kartę i nie przegrywać wysoko, bo nic się nie liczy, tylko uczucia. Wstydziłam się tych uczuć, tego zagryzania wódki białym tłuszczem świni i zaśpiewywania, zapiewania ciszy. Nienawidziłam tej otwartości, tego szczerego mówienia, co komu i dlaczego gra. Tej gładkiej konfabulacji, przepraszania i przysięgania na głowy dzieci, czyli moją i Miśka, głowiny rozpalone, wypełnione szarymi komórkami do wykrywania ruchów w pokoju matki. Nie cierpiałam tego złorzeczenia ruskim i zaraz wpadania w żołnierskie refreny i chwalenia dawnych czasów. Tylu rzeczy musiałam nienawidzić, żeby ją jakoś kochać i cucić, przeciągnąć na naszą stronę, osiedlać w mieście nad Odrą, zbudowanym z szarego kamienia i czerwonej cegły, ozdobionym bukami i magnoliami. Gdyby częściej chodziła z nami na spacery, przekonałaby się, jak tu ładnie.
16Otwierała szeroko okno w swoim pokoju. Nie lubiłam zimna, ciągle było mi zimno. Kaloryfery zasilane w kamienicznej kotłowni grzały na full, nie można ich było zgłuszyć. Po otwarciu okna przyspieszały, gotowała się w nich woda, były głośniejsze od monotonnego szumu ulicy, który zawsze mógł wyjść poza skalę, budząc ją gwałtownie. Wietrzyła pokój z oparu wódki, jakby nie wiedziała, że nic się nie da ukryć, że zapach jest ostatnim symptomem, bo najpierw słyszę jej bełkotanie, potem widzę zataczanie się, na końcu oddycham wyprodukowanym w niej aldehydem octowym. Był jeszcze nieopuszczający mnie obraz jej twarzy i ciała, codziennie obserwowanych obsunięć, obrzmień, zadrapań. Tak więc niepotrzebnie ukrywała oddech w szmatach i wietrzyła, uniemożliwiając mi rozgrzanie się po wierzchu, jeszcze i to, zimno dodane do zimna. Przyjmowałam, że dbanie o filtry ze szmat oznacza coś w rodzaju miłości, bo czegoś przecież chciałam się przytrzymać. Być może chodziło jej tylko o święty spokój, o dystans. Zakłócaliśmy jej rozkład dnia, musiała uwzględniać nasze pałętanie się po mieszkaniu. Zwłaszcza ja sprawiałam kłopot, wracałam dość wcześnie, czasem nawet przed nią, pracującą na pół etatu w biurze, nie lubiłam zajęć pozalekcyjnych. Żarłoczne, wścibskie dziecko, chorowite i mocne jak zaraza, z naganą w oczach, niedoceniające matczynego poświęcenia. Mocne, bo jej, z jej stron, naser mater, za mocne, bo częściowo i z ojca. Siła jest zła i dobra, dziecko jest swoje i obce. Kocha się w nim swojość, nienawidzi domieszki krwi. Wpuszcza się w siebie geny, a potem tropi ich mutacje. Byliśmy, Misiek i ja, mutantami, zepsutymi egzemplarzami. W szkole uczyli nas języka jej okolic, ale mieliśmy fatalny akcent, oboje. Zsuwający się ku obojętnej polszczyźnie, a tu trzeba się zsuwać ku czemuś innemu, czemuś bardziej autentycznemu, niepodrabialnemu. Na złość całemu światu czytała radziecką klasykę po rosyjsku. Nie wiedziałam, że radziecki oznacza rosyjski. Nie chwytałam w tym żadnego sensu, skoro matka nie była Rosjanką, co oznaczał dla niej ten język? I co miała na myśli, mówiąc „u nas”? Gdzie leżało „unas”.
17Zanim poszła na swój tapczan, zostawiała nam w kuchni jedzenie, wydzielone porcje, większe chłopców, mniejszą dla dziewczynki. Miałam ochotę na ciepły posiłek, na cokolwiek, ziemniaki i kawałek uduszonego mięsa, niedoprawionego uwagami na temat męki robienia zakupów, stania przy garach, wygłaszanymi do mnie najlepiej znającej rozkład jej dnia: doprawdy rzadko stała w jakiejś kolejce, chyba że na stoisku monopolowym, w co też powątpiewam. Miała opracowane strategie przetrwania, nie biegła na ostatnią chwilę do okienka. Zamówienia ze sporządzonych pod jej dyktando karteczek sprawnie realizował Misiek, podczas gdy ja myłam zaświnione blaty kuchenne i podłogi. Brudziło się, prawdę mówiąc: ona brudziła. Ściągaliśmy buty przy drzwiach, myliśmy po sobie naczynia. Matka rozrzucała, mazała, zalewała, upuszczała. Gotowała smacznie, jeśli już gotowała, ale nie umiała trzymać się naszych planów lekcji. Na złość wracaliśmy o różnych porach, paniczyki. Zaczynała za wcześnie, ziemniaki trzymane na małym ogniu rozlatywały się na miazgę, albo za późno i zostawiała je nieopłukane w zlewie. Nie lubiłam dni szybkich potraw, kwadransowej mobilizacji, frytek czy jabłka w cieście, oznaczających, że będzie chwiała się nad gorącą patelnią, gadając do mnie te swoje bezwstydne rzeczy, a w gorszym razie chlapnie sobie wrzącą oliwą na dłoń lub stopę i znów będę musiała bawić się w pielęgniarkę. Umiałam opatrywać rany, owszem. Misiek kaleczył się na podwórku częściej niż inne dzieci albo może po prostu był chłopcem, spragnionym pielęgniarskiej posługi. Nigdy nie przemyła mu podwórkowej rany, wydziwiała nad stłuczeniami, więc przestał do niej z nimi biegać. Uzupełniałam braki w domowej apteczce prawie tak skrupulatnie jak ona w swojej, tyle że ja kupowałam rivanol, a ona etanol. Znali mnie w aptece, w spożywczym, w warzywniaku, na pogotowiu. Mnie i Miśka. Byli chyba z tej strony Buga, bo nie mówili za dużo. Podobnie nauczyciele w naszej szkole, nawet ci z akcentem. „Nieech maama przyyjdzi” – zapraszali na wywiadówkę, nie patrząc nam w oczy. Jasne. Przyjdzie. Albo nie przyjdzie. Mieliśmy dobre stopnie, żadnych skarg, kłopotów. Przedrzeźnialiśmy nauczycielki, ekspedientki, każdego. Nasza ulubiona zabawa – po cichu, po zgaszeniu światła, gadaliśmy do siebie tym beznadziejnym, wieśniackim językiem, który ona naśladowała po mistrzowsku, w jednej chwili zmieniając pozycje, stając po tych dwóch stronach Buga, bo miała wrogów do obśmiania i tu, i tu. Akurat to w niej lubiliśmy, ten jej imitacyjny talent.
18Mój żołądek domagał się czegoś ciepłego, właśnie rosłam, wciąż rosłam. Gdybym miała wybierać, chciałabym obiadu i matki, ale skoro nie miałam wyboru, stawiałam na odsmażenie ziemniaków, kanapkę i jej nieprzytomność. Chociaż tyle, pośrednia forma domowego posiłku. Misiek liczył na mnie albo radził sobie jakoś, przyjmując obiady i podwieczorki poza domem, u kolegów. Miałam dużo złudzeń i psiej gotowości do pochlebstw. Wybielałam ją przed nami. Chwaliłam zupy trzymane w wielkim garze na balkonie, aż kisły. Narzucałam się z pomocą, cierpliwie wyjmowałam jej nóż z ręki, nurkowałam do piekarnika, odcedzałam jarzyny, zapobiegałam przesalaniu i przesładzaniu. W końcu nauczyłam się gotować. Zupełnie bezszelestnie, bez siekania, trzaskania, odkręcania wody. Właściwie bez niczego, jakbym bawiła się w ducha przygotowującego nieposiekane siekane kotlety, niepotłuczone tłuczone ziemniaki i niepotartą tartą marchewkę. Dania ciche, wynalazek dokonywany w wielu domach, w których nie miały prawa skrzypieć zamknięte na klucz szafy.
19Było wiadomo, że się ocyka przy szeleście lub w kompletnej ciszy, pod wpływem czegoś, co się w niej działo. Siadała na kanapie i zaczynała. Czasem łagodnie, od jakiegoś obojętnego pytania, a czasem od środka, w przerwanym poprzedniego dnia miejscu, wiercąc tam, gdzie najbardziej bolało, nieodrodna potomkini mistrzów tego fachu. Potrzebowała natychmiast swojej szklanki, popielniczki, córeczki. Wybierała się do kuchni, dać mi jeść, bo miała do zrobienia jeszcze pranie, ciągle prała. Nasze gacie, przede wszystkim gacie. Szczegółowo informowała mnie o tym, ile ją to kosztuje, chociaż od dawna, od niewiadomych czasów, robiłam ręczne przepierki w letniej wodzie z mydłem, właśnie żeby nie zostawiać jej swoich gaci, swojej intymności, w ogóle niczego, o czym mogłaby tak dużo mówić, wbijając mi szpilki w płuca, wywołując mdłości, bo chyba coś takiego robiła słowami, skoro jedynym wyjściem spod nich, sposobem na nieulegnięcie atakom i pozostanie w niepokruszonym kawałku było płytkie przytrzymanie oddechu. Moje przepierki nie nadawały się, jak ja, do niczego, ona i tak musiała trzeć knykciami gacie Miśka i taty, w ogóle nie dało się tego opanować, tego zwału brudnej bielizny pełzającej po całym mieszkaniu, tego jej losu praczki, odskrobującej paznokciem z bawełny warstewkę zaschniętego moczu.
20Mieliśmy pralkę. Owszem, mieliśmy pralkę. Mieliśmy potem nawet automatyczną pralkę. Ojciec załatwiał talony, montera i transport. Zostawiał nas z matką i monterem. Patrzyliśmy na jej umizgi. Wstydziłam się powiedzieć ojcu, więc odciągałam młodych i starych mężczyzn od kuchennego blatu, wciskając im w dłonie napiwki, byle nie chcieli poczęstować się od niej. Gdy straciłam czujność lub wróciłam za późno, siedziała z hydraulikiem, stolarzem, tragarzem, stawiając na stół puszki frykasów z żelaznego zapasu, parząc kawę, lejąc wódkę; ożywiona, zalotna i wylewna. Obciągała bluzkę, przysuwała kolana do brudnych stopni mężczyzny. Brała w swoje jego spracowane dłonie, bo były wyjątkowo ładne i miały ciekawą linię życia. Ciekawszą od naszej, choć swoją drogą mogłabym zachowywać się grzeczniej, usiąść z nimi albo lepiej zagrać coś na pianinie, o ile wreszcie opanowałam cokolwiek, bo talentu do muzyki, niestety, jednak nie mam takiego jak ona. Ona, gdyby nie ciężkie czasy, zostałaby śpiewaczką. I pianistką. I lekarką. Tak, niewiele brakowało. Najlepsza w klasie. Nie córka, pan nie żartuje, chociaż ma po niej zdolności. Ona, ona. Tam, gdzie się wychowała, szkoły były o wiele lepsze. Całą klasykę znała. Och, pomagała tatusiowi i mamusi w rachunkach. I jeździła po kraju z występami. Po tamtym kraju, wielkim jak nie wiadomo co. Nie po jakimś miasteczku zostawionym przez Niemców. Będą mnie słyszeć z kuchni, jasne. Otwierałam szeroko drzwi, żeby ich widzieć. Kończyłam pospiesznie recital, wracając do nich i stając obok stołu ze ściągniętymi brwiami. – Jak ta smarkula się marszczy, pan widzi? Będzie brzydka. Słyszysz? Będziesz brzydka.
21Próbowałam przynieść jej wystudzoną herbatę w chwilę po wylezieniu spod kapy. Herbata-laudanum, wierzyłam w nawadnianie. I tak, kawę. Kawa stawiała na nogi, wiedziałam. Piła mocną i słodką, zimną, ale raczej na przekąskę, bo i tak sięgała po kubek, w którym zawczasu przygotowała sobie utrwalacza.
22Czasem wierzyłam, że mam na częstotliwość tego rozwiązania wpływ, popijała i odwracała się znów tyłem do mnie. Próbowałam ją przykryć porządniej, podłożyć pod głowę jaśka, zmienić koczowanie w spanie, drzemkę w wytrzeźwiający sen. Zlikwidować ten przejściowy stan, w którym wisiała, zamienić go na coś dla mnie samej normalnego – siedzenie z gazetą, suszenie włosów, prasowanie. Miałam lekcje do odrobienia, zadawali bezlitośnie dużo. Misiek w liceum wracał nawet po szesnastej. Gdyby usnęła na godzinkę, nie na kwadrans, chociaż na czterdzieści minut, nie na pół godziny. Zrobiłabym zadania i może nauczyła się słówek, wieczór mógłby być cichszy, bez szarpania za klamkę okna, bo jej mało powietrza, a nam za dużo sąsiadów zaglądających w nasze życie domowe. Wstałaby wyświeżona, co najwyżej z lekkim kacem i przygotowała sobie czystą bluzkę na jutrzejsze wyjście do pracy. Zjedliby z ojcem późną kolację, obejrzeli film po dzienniku. Nasze mieszkanie oglądane z zewnątrz nie różniłoby się od pozostałych w klatce, w kamienicy, przy alei Piastów, w całym Szczecinie. Lampka nocna w pokoju dzieci, czytających przed snem lektury szkolne i niebieskawa poświata od telewizora w gościnnym.
23Nazywała swoje leżenie kimaniem.
24– Skimnę się – oznajmiała. Nie lubiłam tego słowa. Zapowiedzi, że właściwie ma mnie na oku, ledwie przymkniętym i nie wytrzeźwieje. Nie dzisiaj, nie tego wieczoru, więc będziemy z Miśkiem dyżurować, mając nadzieję, że ojciec wróci dość szybko i w ugodowym nastroju.
25Po latach, dorosła, kładłam się w podobnej pozycji, przykryta byle czym i udawałam zmęczoną codziennymi obowiązkami. Kimałam, żeby wyparować.
Auteur
-
Inga Iwasiów
Uniwersytet Szczeciński

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019