51. Domowe rozrywki na Podolu
Od kolebki przez życie [fragmenty]
p. 195-197
Texte intégral
1Wraz z Juliuszem1 przewiózł ojciec mój sprawunków trochę i książek kilka, a także rękopis części trzeciej Dziadów Mickiewicza. Dla mnie była to pierwsza o Mickiewiczu świadomość, zaznaczająca dla niego śród poetów naszych miejsce odrębne. Z gruba bowiem wiedziałem już o nim. Kiedym czytać nie umiał, umiałem Pana Twardowskiego („Jedzą, piją, lulki palą”)2 na pamięć i balladę tę recytowałem gościom. Świadomość jednak dokładną powziąłem teraz dopiero, a powziąłem ją w sposób tajemniczy, z czytania wieczornego przy drzwiach zamkniętych, powtarzającego się od czasu do czasu: niekiedy przy okazji, gdy ktoś przyjechał z ludzi takich, którym niebezpieczną tajemnicę tę powierzyć było można, niekiedy bez okazji. Czytelnikiem był zawsze ojciec mój, słuchaczami: matka, babka, pan Augustyn i ja. Spłakiwaliśmy się wszyscy regularnie przy scenie, w której pani Rollisonowa o syna się upomina. Ojciec mój czytał po mistrzowsku. Po przeczytaniu rękopis, do blaszanej puszki włożony, chował się, nie wiedziałem gdzie. [...] W roku następnym ojciec mój jeździł do Kijowa na kontrakty; powrócił, przywiózł ze sobą, obok kawioru, śledzi holenderskich, skórek na trzewiki i sprawunków innych – książek z zakresu literatury nadobnej kilkanaście, a także książek naukowych dla mnie, atlas geograficzny i mapę dużą ścienną, którą w sali jadalnej przybito. Z książkami przywiezionymi zawitała pod dach nasz literatura szkoły romantycznej: Brodziński, Mickiewicz. Nie z samego jednak Kijowa tylko książki do nas napływały. Od czasu do czasu zajeżdżała do Rybek3 bryka krakowska, wyprawiana z Kamieńca przez Czecha (księgarza), wyładowana książkami na sprzedaż. Bryka ta nie odjeżdżała bez utargowania czegoś. W sposób ten księgozbiorek pomnażał się powoli, zbogacając się przeważnie dziełami należącymi do działu literatury nadobnej, któremu nie brakowało na romansach nawet. W Rybkach czytałem utwory Bernatowicza, Walter Scotta, Bronikowskiego, Lejbę i Siorę Niemcewicza, Adolfa i Julię Kropińskiego, czytałem z zapałem, bez odrywania się, nocami, wykradając sobie świece, które u nas regularnie o godzinie dziewiątej gaszono. Sypiałem w sali jadalnej, gdzie mi na sofie słano. Raz z racji czytania zaalarmowałem ojca. Nie przypominam sobie tytułu romansu, w którym Walter Scott czy Bronikowski o napadzie jakimś strasznym opowiada. Opowiadanie imaginację mi rozogniło. Od książki wzrok przeniosłem na okno i trwoga mnie przejęła. W oknie groźnego nic widzieć nie mogłem, było bowiem z zewnątrz zamknięte okiennicą, która się przyśrubowywała ze środka. Groźnego coś jednak widziałem w czarności połyskliwej szyb i gdym się w nie lepiej wpatrywał, wydało mi się, że się kółko od śruby powoli obraca. Przyszło mi na myśl, że ktoś okiennicę z nadworu odśrubowuje. Straszno mi się zrobiło. Mimowolnie krzyczeć począłem. Na krzyk mój wyszedł ojciec.
2– Co to?... – zapytał surowo, ujrzawszy mnie w łóżku z książką.
– Ktoś śrubę odkręca... – odpowiedziałem.
Ojciec do okna podszedł, śruby spróbował i rzekł:
– Et... kiep jesteś... Świecę zgaś!...
3Nazajutrz nic mi nie powiedział, ale już więcej w łóżku czytać nie mogłem. Sam sobiem szkodę zrobił. [...]
4Pisząc o trybie życia w domu rodziców moich, nie wspominam o rzeczy jednej, która stanowiła atrybucję życia szlacheckiego, a mianowicie o kartach. Nie wspominam, albowiem wspominać nie mam o czym. W Rybkach kart nie widziałem, pojęcia o nich nie miałem. Nie było w domu naszym ani kart, ani warcab, ani szachów, ani gry żadnej, i obchodzono się bez tego. Kiedy się meblował dom nowy, ojciec kupił stolik z suknem zielonym. Stolik ten nie odmykał się nigdy. Towarzystwo się od czasu do czasu zgromadzało, goście się zbierali i nie uczuwali potrzeby uciekania do tego sposobu przepędzenia czasu. Czas spędzano na rozmowach, które się wiązały i zasnuwały około przedmiotów rozmaitych: około urodzajów, cen zboża, pogody, stanu dróg, polityki, literatury itp., około uprawy ogrodowizn, wydatności lnu i konopi, półsetków, kroju sukien, form kapeluszy, urodzajności, kur etc. Zależało to od doboru towarzystwa. Niekiedy ojciec mój, gdy w dobrym był humorze, opowiadał przy pomocy Szczotkowskiego o wypadkach wojennych z epoki r. 1812. Niekiedy opowiadanie prowadził ktoś z gości. Czas upływał bez interwencji kart, których – powtarzam – w Rybkach nie widziałem. Z domowników nikt pasjansa nie ciągnął; nawet poetyczny mariasz4 był u nas nieznany. Bez gości – a bez gości upływały niekiedy tygodnie całe – matka w domu porządek utrzymywała, kuchni doglądała, szyła, pończochę robiła, czytywała; babka około nabiału, kurników i spiżarni, pończochy z rąk nie wypuszczając, krzątała się; ojciec gospodarował i czytał, czytał dużo, obracając na to cały czas zbywający. Pasjansa przeto lub mariasza wetknąć gdzie nie było. Porą dnia, w której czynność gospodarska ustawała, był moment pomiędzy wieczerzą a pójściem do łóżka. W momencie tym ojciec się po pokoju przechadzał i gawędka jakaś toczyła się; godzina dziewiąta wybiła – wszyscy spać szli.
5PRZEDRUK ZA: Teodor Tomasz Jeż [Zygmunt Miłkowski], Od kolebki przez życie. Wspomnienia, do druku przygotował Adam Lewak, wstęp Aleksander Brückner, Kraków 1936, t. 1, s. 73–77.
Notes de bas de page
1 Juliusz Jeleńkowski, znajomy Miłkowskich, wówczas dzierżawca Szpikowa w powiecie bracławskim.
2 Pomyłka autora. Tytuł ballady Mickiewicza brzmi Pani Twardowska.
3 Rybki – wieś w pow. olhopolskim na Ukrainie, dzierżawiona przez ojca Miłkowskiego, gdzie pisarz spędził dzieciństwo.
4 Mariasz – staropolska gra w karty, talią z 36 kart, podobna do 66.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.