5. Żart trochę za silny
Pamiętniki z życia [fragment]
p. 42-47
Texte intégral
1Po nowym roku d. 14 stycznia przypadały imieniny Hilarego Szemesza1. Że w Czyżasie2 był domek bardzo szczupły, solenizant wymówił się od imienin, odkładając przyjęcie gości do ukończenia domu w Puckowie, jednak bliska familia, nie zważając na wymówkę, pojechała powinszować, bo Hilary nie wyjeżdżał z domu. Otóż mieliśmy w naszym towarzystwie p. Eustazego Przysieckiego i oficera bez ręki, a w Czyżasie zastaliśmy p. Jerzego Massalskiego, szwagra Szemeszów, i p. J. K., asesora już nam znajomego, który rozwoził nowinki, skoligaconego przez żonę z solenizantem.
2Pojechaliśmy na obiad, jak się wodziło w owym czasie. Gościnny gospodarz też nie puścił od kolacji, z czego wypadło, że trzeba było zanocować, co nie było nowiną.
3Bawiliśmy się bardzo wesoło, choć w małym towarzystwie, ale za to bez żadnego przymusu, Hilarowa śpiewała nam przy gitarze, to znów mężczyźni śpiewali chórem polskie i ruskie piosneczki, a Hilary prym prowadził, bo miał głos giętki i wierny; żartowali, swawolili, ale wieczorem, że tańców nie było, a Hilary był dzielnym przywódzcą do kieliszka, mężczyźni się od nas oddzielili i poszli do pierwszego pokoju bawić się butelką, a my w drugim pokoju nagradzałyśmy sobie nieobecność mężczyzn swobodną gawędką. Czasem tylko jaki dezerter z pierwszego pokoju, w antraktach między kieliszkami, przyszedł nam pokazać swoję facjatę powleczoną dymem wina, utrzymując, że niepijany ani trochę, tylko jego sąsiad podchmielony; a na dowód trzeźwości plótł nam androny bez sensu, i więcej nas bawił niż w najdoskonalszym stanie rozumu; co nas bardzo rozweselało.
4Tak nam czas schodził i było koło jedenastej, kiedy posłyszeliśmy dzwonki. Nie zdziwiły nas te dzwonki, ani zajęły bynajmniej, bośmy wiedziały, że Czyżacha leży na pocztowym gościńcu, a nawet w tejże wsi stacja pocztowa3, którą wówczas Hilary Szemesz trzymał na siebie; ale te dzwonki, coraz głośniej dając się słyszeć, wjechały nareszcie na dziedziniec i zatrzymały się przed gankiem. Wówczas i nas ciekawość wzięła dowiedzieć się, kto przyjechał, a że drzwi do pierwszego pokoju były otwarte, zbliżyłyśmy się trochę, aby widzieć, kto przyjeżdża tak późno. Hilarowej się zdało, że może brat jej z Wilna spieszył na imieniny szwagra i przypóźnił się w drodze. Patrzymy więc z ciekawością, kto się pojawi. Nie czekałyśmy długo, ale nadzieje Hilarowej zostały zawiedzione, kiedy wszedł jakiś mężczyzna słusznego wzrostu w mundurze i zapytał o p. J. K. Że J. K. był asesorem4, zapytanie przybyłego najmniej nas nie zdziwiło, równie J.K. postąpił swobodnie dla odebrania papieru, który mu został wręczony. Jakoż wziąwszy go, zbliżył się do świecy dla przeczytania, ale w miarę jak wyczytywał, mięsza się i blednie. Po przeczytaniu, nic nie mówiąc, podaje papier Hilaremu, Hilary przeczytał także i podaje go Kazimierzowi z twarzą zasępioną, a my z drugiego pokoju patrzymy na tę niemą scenę, w której widno, że wszyscy biorą udział, nie mogąc jej zrozumieć.
5Hilarowa zdjęta ciekawością dała znak mężowi, aby przyszedł do nas. Jakoż przyszedł.
– Kto to jest – pyta Hilarowa – i po co przyjechał?
– Feldjeger5 – powiedział Hilary – przyjechał z rozkazem, aby wziąć J. K. i wieść do stolicy.
6Wszystkieśmy osłupiały z przerażenia, a Hilary, widząc, że ta wiadomość tak nas żywo obeszła, aby nas uspokoić, powiedział:
– Nie bójcie się. Może to jeszcze da się przerobić?
7To powiedziawszy, wyszedł Hilary, zostawując nas w największej niespokojności. A że drzwi do pierwszego pokoju były otwarte, uwaga nasza została natężona; śledziłyśmy ruch każdy i każde słowo, nie przez próżną ciekawość, ale przez interes dla biednego J. K., ojca licznej rodziny.
8Hilary, wszedłszy na powrót do pierwszego pokoju, dał znak J. K., aby poszedł z nim na osobność, ale J. K. ledwie się poruszył, feldjeger powiedział, że nie wolno odchodzić. Wówczas Hilary zaczął prosić feldjegra, aby pozwolił oddalić się więźniowi choćby do drugiego pokoju dla pomówienia o interesach familijnych. Feldjeger w końcu dał się ubłagać, pozwolił wyjść do drugiego pokoju, z warunkiem, aby go mógł mieć na oku przez drzwi otwarte, nadto, biorąc zaręczenie od Hilarego, że jeżeliby wymknął się jeniec, Hilary odpowie swoją osobą.
9Po ułożeniu warunków Hilary wyprowadził J. K. do drugiego pokoju, właśnie gdzieśmy były, a że pokoik był mały, musiałyśmy chcąc nie chcąc słyszeć całą rozmowę.
– Powiedz mi – przemówił Hilary – czy nie poczuwasz się do jakiej winy? Czy nie możesz się domyślić przyczyny tego aresztu? Przynajmniej byśmy wiedzieli, jak cię ratować.
– Nie poczuwam się do niczego – powiedział J. K. – Jestem czysty jak bursztyn, wyjąwszy może, że kto zrobił skargę o te nieszczęśliwe kule6, o których wam nieraz wspominałem. Mam przeczucie, że to kule mąki narobiły tej biedy.
10Trzeba wiedzieć, że przed pewnym czasem, nie będąc jeszcze asesorem, J. K. był przeznaczony do przeprowadzenia kulów z Rosji do Ks. Warszawskiego na furaż dla wojska, które poszło w pomoc królowi pruskiemu, przyciśnionemu przez Napoleona7. Ta mąka uległa jakiemuś przypadkowi i nie doszła celu. Wypadki wojenne dostatecznie tłumaczyły ten zawód, jakoż J.K. był usprawiedliwiony i uwolniony od odpowiedzialności; jednak jakaś niespokojność ciągle go dręczyła i przed poufałymi często wspominał o tej sprawie. – Jeżeli więcej nie poczuwasz się do niczego – powiedział Hilary – to bądź dobrej myśli. Wszak ta sprawa już uśpiona, a jeżeliby kto z nieżyczliwych zrobił jakie fałszywe zaskarżenie, potrafisz wytłumaczyć się na nowo, a my wszyscy będziemy tobie pomagać. Wreszcie trzeba spróbować, czy się nie uda coś uczynić dla ciebie. Może znajdziemy środki zostawić cię na miejscu.
11Gdy to mówili, feldjeger odezwał się z pierwszego pokoju do swego więźnia, przypominając, że czas jechać, jakoż obydwa z Hilarym zaraz wyszli z pokoju, ale Hilary, wziąwszy na bok feldjegra, zaczął z nim rozmawiać po cichu. Co mówił, nie mogłam słyszeć, ale po chwili rozmowy, obróciwszy się do J.K., powiedział Hilary, że feldjeger tę tylko robi łaskę, że daje kwadrans czasu na wybranie się. Nie było co robić, tylko serio myśleć o wyborze. J. K. z płaczem polecał przyjaciołom żonę i osierocone dziatki, napisał do tej żony czułe pożegnanie. Tymczasem przyjaciele zrobili składkę na drogę według możności, a gdy nadeszła chwila odjazdu, aresztant przyszedł się z nami pożegnać drżący, zapłakany; równie też żadna z nas nie miała suchych oczu. Nareszcie, wśród uścisków przyjaciół i zaręczeń, że go nie opuszczą, ani jego dzieci, nieszczęśliwy usiadł do sań pocztowych obok swego dozorcy. Mężczyźni wszyscy byli na ganku, my, kobiety stałyśmy w oknie i przeprowadzałyśmy jeżeli nie okiem, gdyż noc była tak ciemna, że żadnego przedmiotu widać nie było, to przynajmniej uchem nieszczęśliwego więźnia. Każda z nas była wzruszona, każda miała łzy w oczach. Niespodziana, a tak smutna przygoda wywołała sympatię, której p. J.; K. nigdy dawniej nie obudzał. Do tego żona, ośmioro drobnych dzieci, które traciły opiekuna, stały na myśli, tak że nie można było wzbronić się od rozrzewnienia, które każda z nas dzieliła.
12Na koniec posłyszałyśmy, jak sanie posunęły się po śniegu i zaskrzypiały, dzwonki żwawo zadzwoniły i konie w cwał poleciały. Dzwonki dzwoniły coraz słabiej i ciszej, wreszcie nic słychać nie było. Widno, że jazda była bardzo szybka. Smutne odstąpiłyśmy od okna.
13W tej chwili wracają z ganku nasi mężczyźni, ale na ich twarzach zamiast wzruszenia i smutku widzimy tylko pusty śmiech i wesołość.
– Co to znaczy? – Wszystkie trzy odezwałyśmy się, niby jednym głosem.
Dowiadujemy się wtenczas, że to wszystko mistyfikacja.
14J. K. był dobrodusznie szczery. Nieraz opowiadał historią kulów, która go niepokoiła, przed dobrze znajomymi, i bał się nie wiem z jakich powodów wznowienia tej sprawy. Otóż przy dzisiejszej okoliczności w czasie dobrego humoru przyszło komuś do głowy żart zrobić na osnowie tych kulów. Podobno p. Eustazy Przysiecki był twórcą projektu, a p. J. B. i Hilary Szemesz zajęli się wykonaniem. J. B., służąc w wojsku, umiał dobrze język rosyjski i oznajomiony był z formami pism urzędowych, napisał przeto rozkaz, a u spodu położył długi szereg tytułów honorów, pod którymi nakręcone jakieś nazwisko, którego nikt w świecie wyczytać by nie mógł. Hilary zaś Szemesz, mając pocztę czyżaską pod swoim rozporządzeniem, dostarczył koni, kibitkę i wszystko, czego było potrzeba. Pisarz z poczty czyżaskiej oznajomiony z miną feldjegrów, przypuszczony do tajemnicy i zawezwany do uczestnictwa, zagrał rolę feldjegra. Otóż i cała komedia wyjaśniona.
15Po półgodzinnej podróży wjechały znów sanki na dziedziniec. Feldjeger, powiedziawszy, że przyjechali przed nową stację i że trzeba przeprząc konie, kazał aresztantowi wejść tymczasem do izby pocztowej i sam miał za nim pośpieszyć, ale zamiast wejść do izby, wsiadł znów do kibitki i zniknął z dziedzińca, a J. K., drzwi otworzywszy, z największym zdziwieniem zamiast izby pocztowej obaczył tenże sam pokój czyżaski, z którego wyjechał przed półgodziną, i znalazł się wśród towarzyszy, z którymi pożegnał się niby na długo.
16Wiwat nasz podróżny! zawołał Hilary, trzymając w ręku butelkę i kieliszek. Trzeba wypić za jego zdrowie. I nuż ściskać, całować, śmiać się, opowiadać.
17Żart był trochę za silny8, ale że wszystkie osoby należące do mistyfikacji należały razem do familii, a przy tym J. K. był miękkiego serca, skończyło się na tym, że na udobruchanie i rozgrzanie podróżnego z dalekich stron wracającego wypróżniono parę butelek wina, zakąszono ciepłą wieczerzą.
18PRZEDRUK ZA: Ewa Felińska, Pamiętniki z życia, seria 1, t. 3, Wilno 1856, s. 5–13.
Notes de bas de page
1 Hilary Szemesz – mąż stryjecznej siostry Felińskiej, Ewy.
2 Czyżacha, Czyżaka, Czyżaki – osada wiejska i stacja pocztowa w pow. ihumeńskim, przy trakcie z Jakszyc do Świsłoczy, niedaleko rzeki Berezyny.
3 Dyliżans pocztowy, zbliżając się do stacji, dzwonił z oddali, by przygotowano konie na zmianę.
4 Asesor – obieralny urzędnik sądowy.
5 Feldjeger – w Rosji kurier, goniec wojskowy, rządowy.
6 Kul – stara rosyjska miara sypkich towarów – od 5 do 9 pudów (1 pud = 16,38 kg).
7 Chodzi o wojnę francusko‑pruską z 1806 roku.
8 Były to czasy, które opisał Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Kilkanaście lat później, kiedy zaczęły się na Litwie prześladowania Nowosilcowa, tego rodzaju żart byłby nie do pomyślenia. W 1839 roku Felińska, już będąc wdową, także została aresztowana w związku z konspiracją Szymona Konarskiego, zabrana od małych dzieci i wywieziona na Syberię.
Auteur
1793–1859

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.